Мардоўнік круглагаловы

	Мардоўнік круглагаловы
Навуковая класіфікацыя
Дамен:	Эўкарыёты
Царства:	Расліны
Аддзел:	Кветкавыя
Клас:	Двухдольныя
Парадак:	Астракветныя
Сямейства:	Астравыя
Падсямейства:	Carduoideae
Трыба:	Cardueae
Род:	Мардоўнік
Від:	Мардоўнік круглагаловы
Міжнародная навуковая назва
	Echinops sphaerocephalus L., 1753
Сінонімы
	Echinops cirsiifolius (K.Koch) Grossh.; Echinops erevanensis Mulk.; Echinops macedonicus Formánek; Echinops maximus Siev. ex Pall.; Echinops multiflorus Lam.; Echinops rochelianus var. cirsiifolius K.Koch;
ITIS	37290
NCBI	92910
EOL	467552
GRIN	t:14849
IPNI	202677-1
TPL	gcc-33610

Мардо́ўнік круглагаловы^[3], дзед^[4], мардоўнік^[5], мардоўнік шарагаловы^[6] (Echinops sphaerocephalus) — від кветкавых раслін роду Мардоўнік (Echinops) сямейства Астравыя (Asteraceae).

Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]

Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Кветка

Шматгадовая травяністая расліна 1—2 м вышынёй. Корань мясісты стрыжнёвы. Сцябло адзіночнае, прамастаячае, уверсе галінастае, круглявае 70—150 см вышынёй^[7], апушанае бураватымі валаскамі, у верхняй частцы павуцініста белавата-лямцавае. Лісце чарговае, пёрыста-рассечанае, даўжынёй 10—20 см, шырынёй 4—10 см. Зверху цёмна-зялёнае, шурпатае ад жалезістых валасінак, з жаўтаватымі шыпамі. Ніжняе лісце на чаранках, верхняе — сядзячае. Кветкі трубчастыя, сабраны ў буйныя шарападобныя суквецці дыяметрам 3—5 см. Вяночкі бледна-блакітныя ці белыя, пылавікі цёмна-блакітныя. Плод — цыліндрычная сямянка даўжынёй 6—8 мм.

Арэал і біялогія[правіць | правіць зыходнік]

Распаўсюджаны на Украіне, а таксама на Каўказе, у Сярэдняй Азіі, Паўднёва-Заходняй Сібіры^[7]. На тэрыторыі Беларусі вельмі рэдкая расліна^[7].

Святлолюбівая расліна. Сустракаецца на пустазельных месцах, аблогах, у хмызняках, каля пашы, па берагах ручаёў і рэк. Цвіце ў чэрвені—жніўні^[7]. Плады паспяваюць у ліпені—верасні.

Хімічны склад[правіць | правіць зыходнік]

Плады ўтрымоўваюць алкалоіды (галоўным чынам эхінопсін) і тлусты алей (да 28 %)^[7].

Значэнне і ўжыванне[правіць | правіць зыходнік]

Лекавая расліна. Да нядаўняга часу плады служылі сыравінай для атрымання медыцынскага прэпарата «Эхінапсін». У народнай медыцыне выкарыстоўваюцца адвары з насення і настойкі з пладоў пры лячэнні галаўных боляў, эпілептычных прыпадкаў, безуважлівага склерозу і інш. Тлусты алей ўжываецца вонкава пры некаторых скурных захворваннях.

Выбітны познялетні меданос (багата вылучаемы нектар часам залівае ўсё суквецце; акрамя нектара, меданосныя пчолы збіраюць з мардоўніка круглагаловага бялёсы пылок). Пры спрыяльных умовах надвор’я медоноснасць складае да 1000 кг з гектара суцэльных зараснікаў. Нектар празрысты і бескаляровы, з прыемным і лёгкім рэзкім пахам^[8].

Зноскі

↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 47. — 160 с. — 2 350 экз.
↑ З. Верас, Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік, Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра. Вiльня, Субач 2, 1924
↑ Анненков Н.(руск.) бел. Ботанический словарь, Спб, 1878
↑ Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ ім. Петруся Броўкі, 1984. — 588 с., іл. — 10 000 экз.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Лекарственные растения и и их применение. Изд. 5-5, перераб. и доп. «Наука и техника». — Мн., 1974. — 592 с. с ил. (АН БССР. Ин-т эксперим. ботаники им. В. Ф. Купревича)
↑ Абрикосов Х. Н. и др. Мордовник // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 198—199. djvu

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Кухарава Л. В. Мардоўнік // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ ім. Петруся Броўкі, 1984. — 588 с., іл. — 10 000 экз. — С. 299.
Губанов И. А. и др. Культурные растения СССР / Под. редакцией Т. А. Работного. — М.: Мысль, 1976. — С. 337—338.
Лекарственные растения СССР (культивируемые и дикорастущие) / Под редакцией А. А. Хотина и др. — М.: Колос, 1967. — С. 235—237.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Мордовник шароголовый: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)

[1] Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.

[2] Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».

[Киселевский-3] Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь.. — Минск: «Наука и техника», 1967. — С. 47. — 160 с. — 2 350 экз.

[Верас-4] З. Верас, Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік, Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра. Вiльня, Субач 2, 1924

[5] Анненков Н.(руск.) бел. Ботанический словарь, Спб, 1878

[ЭПБ3-6] Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ ім. Петруся Броўкі, 1984. — 588 с., іл. — 10 000 экз.

[ЛР-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 Лекарственные растения и и их применение. Изд. 5-5, перераб. и доп. «Наука и техника». — Мн., 1974. — 592 с. с ил. (АН БССР. Ин-т эксперим. ботаники им. В. Ф. Купревича)

[8] Абрикосов Х. Н. и др. Мордовник // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 198—199. djvu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]