Тыморская аперацыя

Тыморская аперацыя
Асноўны канфлікт: Другая сусветная вайна
Дата	19 лютага 1942 — 10 лютага 1943
Месца	Тымор
Вынік	Тактычная перамога Японіі Стратэгічная перамога хаўруснікаў
Праціўнікі
Аўстралія Партугалія Нідэрланды ЗША Брытанская імперыя: Вялікабрытанія Аўстралія Японская імперыя
Камандуючыя
Уільям Легат Уільям Віл Ніка ван Стратэн Садашыці Доі
Сілы бакоў
люты 1942: каля 2050 кастрычнік 1942: каля 1000 канец 1942 — пачатак 1943: каля 12 000
Страты
каля 300 забіты 151 забіты 5 забіты каля 2000 забіты
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тыморская аперацыя (19 лютага 1942 — 10 лютага 1943) — стратэгічная вайсковая аперацыя ўзброеных сіл Японіі супраць войскаў Аўстраліі, Нідэрландаў, Вялікабрытаніі і ЗША падчас Другой сусветнай вайны дзеля захопу вострава Тымор.

У снежні 1941 года аўстралійскія і галандскія войскі акупавалі Усходні Тымор для ўмацавання вострава супраць наступу японскіх войскаў. Японскія войскі ўварваліся на востраў 20 лютага 1942 года і сустрэлі супраціў невялікай з'яднанай групы саюзнікаў, вядомай як Sparrow Force («Вераб'і»), якая складалася з салдатаў Аўстраліі, Вялікабрытаніі і Нідэрландаў. Пасля кароткага, але зацятага супраціўлення японцам атрымалася прымусіць капітуляваць большую частку саюзнікаў пасля трох дзён баёў, хоць некалькі сотняў аўстралійскіх камандас працягвалі весці партызанскую вайну. Яны папаўняліся рэсурсамі, што скідаліся з самалётаў з Дарвіна, Аўстралія. Кампанія працягвалася да 10 лютага 1943 года, калі апошнія аўстралійскія салдаты былі эвакуяваны. Тым не менш, з прычыны аказанага супраціўлення японскія войскі ўгразлі ў баях на Тыморы на шэсць месяцаў, што запабегла іх разгортванне ў іншым месцы. Хоць Партугалія не была ваюючай краінай, многія ўсходне-тыморскія грамадзянскія асобы і партугальскія асаднікі змагаліся на боку саюзнікаў, падавалі ім харч, жытло і іншую дапамогу. За гэта яны заплацілі высокую цану, і дзясяткі тысяч мірных жыхароў Тымора загінулі ў выніку японскай акупацыі, якая доўжылася да канца вайны ў 1945 годзе.

Перадгісторыя

Да канца 1941 года востраў Тымор быў падзелены паміж дзвюма каланіяльнымі дзяржавамі — Партугаліяй (усходняя частка са сталіцай у Дылі і анклаў Акусі-Амбено) і Галандыяй (заходняй з цэнтрам у Купангу). Галандскія войскі на востраве налічвалі 500 чалавек, засяроджаных у Купанге, тым часам як партугальцаў у Дылі было ўсяго 150. У лютым аўстралійскі і галандскі ўрады дамовіліся, што ў выпадку ўступу Японіі ў Другую сусветную вайну на боку Восі, Аўстралія будзе падаваць самалёты і войскі, каб абараніць галандскі Тымор. Партугалія пад ціскам Японіі падтрымвала нейтралітэт. Такім чынам, пасля напады японцаў на Пэрл Харбар, у Купанг 12 снежня 1941 года прыбыў невялікі аўстралійскі атрад, вядомы як «Вераб'і». У той жа час два падобныя атрады — «Чайкі» і «Жаўрукі» — былі адпраўлены аўстралійцамі, каб абараніць Амбон і Рабаул адпаведна.

«Вераб'ямі» спачатку камандаваў падпалкоўнік Уільям Легет. Група складалася з Батальён 2/40, 2-і батальён камандас маёра Аляксандра Спенса і батарэю берагавой артылерыі, у агульнай складанасці каля 1400 чалавек. Галандцы даслалі на востраў сілы пад камандаваннем падпалкоўніка Ніка ван Страціна: тыморскі гарнізон, роту VIII-га пяхотнага батальёна, рэзервовую пяхотную роту, кулямётны ўзвод XIII-га пяхотнага батальёна і артылерыйскую батарэю. Паветраную падтрымку ўжыццяўлялі лёгкіх бамбардзіроўшчыкаў 12 Локхід Хадсан 2-й эскадрыллі Каралеўскіх аўстралійскіх вайскова-паветраных сіл. «Вераб'і» былі спачатку разгорнены вакол Купанга і стратэгічнага аэрадрома Пенфуі на паўднёвым захадзе вострава, тым часам як база забеспячэння была створана далей на ўсходзе, у Чамплонгу.

Да таго моманту ўрад Партугаліі адмовіўся супрацоўнічаць з саюзнікамі, і, каб абараніць свой фланг, 400 салдат галандска-аўстралійскага кантынгента занялі Партугальскі Тымор 17 снежня. У адказ партугальскі лідар Антоніу Салазар заявіў пратэст саюзным урадам, тым часам як губернатар партугальскага Тымора абвясціў сябе палонным, каб захаваць бачнасць нейтралітэту. Невялікі партугальскі гарнізон не зрабіў супраціўлення саюзнікам, а мясцовыя ўлады і насельніцтва негалосна супрацоўнічалі з імі.

Тым часам, партугальскі і брытанскі ўрады дасягнулі пагаднення пра выснову войскаў саюзнікаў з партугальскага Тымора ў памен на адпраўку партугальцамі войскаў на востраў, каб змяніць галандскія і аўстралійскія сілы. Партугальскія салдаты адплылі з Ларэнсу-Маркіш, Мазамбік, скіроўваючыся да Тымора, 28 студзеня 1942 года на борце транспартнага судна Жаау Белу. Аднак японцы перашкодзілі высадцы, і 7 лютага партугальская экспедыцыя была змушана вярнуцца праз Сінгапур і Партугальскую Індыю.

Літаратура

• Callinan, Bernard (1953). Independent Company: The Australian Army in Portuguese Timor 1941–43. London: William Heinemann. ISBN 0-85859-339-4. 
• Campbell, Archie (1994). The Double Reds of Timor. Swanbourne: John Burridge Military Antiques. ISBN 0-646-25825-7. 
• Dennis, Peter (2008). The Oxford Companion to Australian Military History (Second ed.). Melbourne: Oxford University Press Australia & New Zealand. ISBN 978-0-19-551784-2. 
• Doig, Colin (1986). A History of the 2nd Independent Company and 2/2 Commando Squadron. Perth: Selbstverlag. ISBN 0-7316-0668-X. 
• Henning, Peter (1995). Doomed Battalion: The Australian 2/40th Battalion 1940–45. Mateship & Leadership in War & Captivity. St Leonards: Allen and Unwin. ISBN 1-86373-763-4. 
• Horton, William Bradley (2009). «Through the Eyes of Australians: The Timor Area in the Early Postwar Period» Ajitaiheiyotokyu 12: 251—277.
• Rottman, George (2002). World War II Pacific Island Guide: A Geo-Military Study. Westport: Greenwood Press. ISBN 0-313-31395-4. 
• Wheeler, Tony (2004). East Timor. Lonely Planet Publications. ISBN 1-74059-644-7. 
• White, Ken (2002). Criado: A Story of East Timor. Briar Hill: Indra Publishing. ISBN 0-9578735-4-9. 
• Wigmore, Lionel (1957). The Japanese Thrust. Australia in the War of 1939–1945. Series 1 – Army, Volume IV (1st ed.). Canberra, Australian Capital Territory: Australian War Memorial. OCLC 3134219. http://www.awm.gov.au/histories/second_world_war/AWMOHWW2/Army/Vol4/. Retrieved on 13 лістапада 2016.  Архівавана 18 мая 2015.
• Wray, Christopher (1987). Timor 1942: Australian Commandos at War with the Japanese. Hawthorn: Hutchinson Australia. ISBN 0-09-157480-3.