Фалес Мілецкі: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
M.L.Bot (размовы | уклад)
Боты
15 742 праўкі
др →‎У сеціве: выдаленне шаблона:FA, replaced: {{Link FA| → {{subst:Void| (2) using AWB
стылявыя змены, арфаграфія
Радок 1: Радок 1:
{{арфаграфія}}
{{арфаграфія}}
[[Выява:Thales.jpg|thumb|Фалес з Мілету]]
[[Выява:Thales.jpg|thumb|Фалес з Мілета]]
'''Фалес з Мілету''' ({{lang-grc|Θαλῆς ὁ Μιλήσιος}}) — [[Старажытная Грэцыя|старажытнагрэчаскі]] [[філосаф]], айцец [[Грэцыя|грэчаскай]] [[Філасофія|філасофіі]], пан [[Сем мудрацоў|«Сямі мудрацоў»]]. Належыў да [[Мілецкая школа|Мілецкай школы]] вучоных.
'''Фалес з Мілета''' ({{lang-grc|Θαλῆς ὁ Μιλήσιος}}) — [[Старажытная Грэцыя|старажытнагрэчаскі]] [[філосаф]] і [[матэматык]] з [[Мілет]]а ([[Малая Азія]]). Традыцыйна лічыцца заснавальнікам [[Грэцыя|грэчаскай]] [[Філасофія|філасофіі]] і [[навука|навукі]] і першым сярод [[Сем мудрацоў|«Сямі мудрацоў»]]. Належаў да [[Мілецкая школа|Мілецкай школы]] вучоных.


== Жыццё ==
== Жыццё ==
'''Фалес''' быў сынам Эксамія з Мілету і жыў паводле большасці сведчанняў між 35-й і 58-й алімпіядамі, г.зн. паміж 640 і 545 гг ДХ. Большасць даследчыкаў прымае ў якасці датаў яго жыцця 625—547 гг.<ref name="ReferenceA">Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.41</ref> [[Герадот]] сцвярджае, што Фалес па паходжанню быў фінікійцам, і, мажліва, семіцкая кроў у гэным выпадку стала крыніцай яго таленту. Калі Фалес быў маладым чалавекам, Мілет, у той час «заможны і магутны горада» і маці шматлікіх [[Калонія|калоній]], трапіў пад кіраванне тырана Трысабула. Фалес, мажліва па гандлёвым справам, наведваў [[Старажытны Егіпет|Егіпет]], дзе пазнаёміўся з [[геаметрыя]]й і астранамічнымі вылічэннямі. Мажліва, што ў Егіпце ён атрымаў веды ў [[Геалогія|геалогіі]]. Падчас панавання Крэза мілетыйцы аднавілі незалежнасць, і Фалес прапанаваў мяшчанам не дапамагаць лідыйскаму каралю ў яго змаганні Кіру — гэтая парада выратавала горад.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.278</ref>
Фалес быў сынам Эксамія з Мілета і жыў, паводле большасці сведчанняў, між 35-й і 58-й алімпіядамі, г.зн. паміж 640 і 545 гг. да н.э. Большасць даследчыкаў прымае ў якасці дат яго жыцця 625—547 гг.<ref name="ReferenceA">Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.41</ref> [[Герадот]] сцвярджае, што Фалес па паходжанню быў фінікійцам, і, магчыма, семіцкая кроў у гэтым выпадку стала крыніцай яго таленту.
Калі Фалес быў маладым чалавекам, Мілет, у той час «заможны і магутны горада» і маці шматлікіх [[Калонія|калоній]], трапіў пад кіраванне тырана Трысабула. Фалес, магчыма па гандлёвых справах, наведваў [[Старажытны Егіпет|Егіпет]], дзе пазнаёміўся з [[геаметрыя]]й і астранамічнымі вылічэннямі. Магчыма, што ў Егіпце ён атрымаў веды ў [[Геалогія|геалогіі]]. Падчас панавання Крэза мілетыйцы аднавілі незалежнасць, і Фалес прапанаваў мяшчанам не дапамагаць лідыйскаму каралю ў яго змаганні супраць Кіра — гэтая парада выратавала горад<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.278</ref>.


== Крыніцы аб Фалесе ==
== Крыніцы аб Фалесе ==
Невядома, ці пісаў штосьці Фалес.<ref name="ReferenceB">Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279</ref> Паводле няпэўнага падання, Фалес пакінуў шэраг твораў, у тым ліку філасофскую працу «Аб пачатках» на якую спасылаюцца [[Сенека]], [[Плутарх]] і Гален. Аднак найпэўней, што то нясапраўднае сачыненне, складзенае не раней за пачатк нашага летавылічэння. Ува ўсялякім выпадку, да нас не дайшло нават фрагментаў твораў Фалеса і хутчэй за ўсяго, ён не пісаў нічога наогул, абмяжоўваючыся вусным выкладаннем.<ref name="ReferenceC">Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.42</ref> Аб вучэнні Фалеса нам паведамілі [[Платон]], [[Арыстоцель]], а мажліва і Гіпій.<ref name="ReferenceB"/><ref name="ReferenceC"/>
Невядома, ці пісаў штосьці Фалес.<ref name="ReferenceB">Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279</ref> Паводле няпэўнага падання, Фалес пакінуў рад твораў, у тым ліку філасофскую працу «Аб пачатках» на якую спасылаюцца [[Сенека]], [[Плутарх]] і Гален. Аднак найпэўней, што гэта несапраўднае сачыненне, складзенае не раней за пачатак нашага летазлічэння. Ва ўсякім выпадку, да нас не дайшло нават фрагментаў твораў Фалеса і хутчэй за ўсё, ён не пісаў нічога наогул, абмяжоўваючыся вусным выкладаннем.<ref name="ReferenceC">Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.42</ref> Аб вучэнні Фалеса нам паведамілі [[Платон]], [[Арыстоцель]], а магчыма і Гіпій.<ref name="ReferenceB"/><ref name="ReferenceC"/>


=== Уплыў на творчасць Фалеса ===
=== Уплыў на творчасць Фалеса ===
Грэкі ўспрынялі некаторыя формы ўсходняга мыслення і ўдыхнулі ў іх новае жыццё.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.281</ref> Светапогляд Фалеса быў да таго шырокім, што яго магла інцыяваць толькі даволі шырокая светапоглядная ўстаноўка. Сувязь «комплексу душы» мы можам знайсці ў даволі распаўсюджанам на Блізкім Усходзе міфалагічным уяўленні аб сувязі ўраджаю, і як вынік, самога жыцця, з вільготай. Але ўплыў мог быць не толькі ўсходнім — Арыстоцель праводзіць аналогію між поглядам Фалеса і «паэтамі» якія ўважалі Акіян і Тэфіду першапачынальнікамі ўсяго сутнага, а сведкамі клятвы багоў прэзентавалі воду — раку Стыкс, якая акружала краіну мёртвых. Уяўленне аб тым, што зямля трымаецца на вадзе, зыходзіць пэўна, з егіпецкае міфалогіі, дзе Зямля ўяўлялася ў выглядзе плоскай талеркі, якая плавае ў вадзе, тады як Сонца паказвацца плывучым па небу ў лодцы. Пры гэтым, то не столькі міф, колькі штодзённае ўяўленне егіпцяніна, даступнае разуменню чужынца, які знаёміцца са звычаямі края, і пагатоў рэпрэзентатару такога звязнага з морам народа як іанійцы.<ref>Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.43-44</ref>
Грэкі ўспрынялі некаторыя формы ўсходняга мыслення і ўдыхнулі ў іх новае жыццё.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.281</ref> Светапогляд Фалеса быў да таго шырокім, што яго магла інцыяваць толькі даволі шырокая светапоглядная ўстаноўка. Сувязь «комплексу душы» мы можам знайсці ў даволі распаўсюджанам на Блізкім Усходзе міфалагічным уяўленні аб сувязі ўраджаю, і як вынік, самога жыцця, з вільготай. Але ўплыў мог быць не толькі ўсходнім — Арыстоцель праводзіць аналогію між поглядам Фалеса і «паэтамі», якія лічылі Акіян і Тэфіду першапачынальнікамі ўсяго сутнага, а сведкамі клятвы багоў прадстаўлялі воду — раку Стыкс, якая акружала краіну мёртвых. Уяўленне аб тым, што зямля трымаецца на вадзе, зыходзіць пэўна, з егіпецкае міфалогіі, дзе Зямля ўяўлялася ў выглядзе плоскай талеркі, якая плавае ў вадзе, тады як Сонца паказваецца плывучым па небу ў лодцы. Пры гэтым, то не столькі міф, колькі штодзённае ўяўленне егіпцяніна, даступнае разуменню чужынца, які знаёміцца са звычаямі края, і тым больш, прадстаўніку такога звязанага з морам народа як іанійцы.<ref>Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.43-44</ref>


== Вучэнне ==
== Вучэнне ==


=== [[Астраномія]] ===
=== [[Астраномія]] ===
Веды аб [[вавілон]]скай [[Астраномія|астраноміі]] Фалес атрымаў, хутчэй за ўсяго, з [[Фінікія|Фінікіі]] і [[Лідыя|Лідыі]]. Знаёмства з астранамічнымі вылічэннямі дазволілі яму прадбачыць [[сонечнае зацямненне]] 585 г. ДХ. Яму прылічаецца таксама ўсталяванне часу раўнадзенствіяў і сонечных стаянняў, адкрыццё гадавога руху [[Сонца]] на тле зорак; таксама ён усталяваў працягласць года ў 365 дзён і іншае.<ref name="ReferenceA"/>
Веды аб [[вавілон]]скай [[Астраномія|астраноміі]] Фалес атрымаў, найверагодней, з [[Фінікія|Фінікіі]] і [[Лідыя|Лідыі]]. Знаёмства з астранамічнымі вылічэннямі дазволілі яму прадбачыць [[сонечнае зацьменне]] 585 г. да н.э. Паданні прыпісваюць яму таксама ўстанаўленне часу раўнадзенстваў і сонечных стаянняў, адкрыццё гадавога руху [[Сонца]] на фоне зорак; таксама, па паданнях, ён устанавіў працягласць года ў 365 дзён і іншае.<ref name="ReferenceA"/>


=== [[Матэматыка]] ===
=== [[Матэматыка]] ===
Разам з [[Піфагор]]ам Фалес падзяляе славу заснавальніка навуковай матэматыкі. Кажуць, што ён першым улічыў трохвугольнік у кола, усталяваў роўнасць вертыкальных вуглоў, вуглоў пры аснове раўнабедранага трохвугольніка, частак, на якія кола падзяляецца дыяметрам, і іншае.
Разам з [[Піфагор]]ам Фалес падзяляе славу заснавальніка навуковай матэматыкі. Кажуць, што ён першым упісаў трохвугольнік у акружнасць, устанавіў роўнасць вертыкальных вуглоў, вуглоў пры аснове раўнабедранага трохвугольніка, частак, на якія акружнасць дзеліцца дыяметрам, і іншае.


=== [[Геаграфія]] ===
=== [[Геаграфія]] ===
Як географ, Фалес, паводле недакладнага падання, быў аўтарам «Марской астралогіі», гэта значыць, дапаможніка па навігацыі па зорках, хаця яе аўтарства прыпісваюць таксама самосцу Фоцы. Дакладна вядома, што Фалес тлумачыў разлівы р. Ніл пасaтамі, якія дуюць супраць цячэння ракі.
Як географ, Фалес, паводле недакладнага падання, быў аўтарам «Марской астралогіі», гэта значыць, дапаможніка па навігацыі па зорках, хаця яе аўтарства прыпісваюць таксама самосцу Фоцы. Дакладна вядома, што Фалес тлумачыў разлівы [[рака Ніл|Ніла]] пасaтамі, якія дуюць супраць цячэння ракі.


=== [[Філасофія]] ===
=== [[Філасофія]] ===
Фалес быў матэрыялістам а яго тэорыі — матэрыялістычнымі.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.280</ref> Захавалася даволі дакладнае ўяўленне аб філасофскіх поглядах Фалеса. Ёсць вялікае мноства цытатаў, якія традыцыйна прыпісваюцца як Фалесу так і іншым мудрацам, напрыклад: «Не прыгажуйся знешнасцю, але будзь гожы справамі», «Якія паслугі зробіш бацькам, тыя ж чакай у старасці ад дзецяў» і г.д. Аднак ёьць шэраг цытатаў, якія маюць асаблівы характар. Вось яны ў рэдакцыі Плутарха:
Фалес быў матэрыялістам, а яго тэорыі — матэрыялістычнымі.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.280</ref> Захавалася даволі дакладнае ўяўленне аб філасофскіх поглядах Фалеса. Ёсць вялікае мноства цытат, якія традыцыйна прыпісваюцца як Фалесу, так і іншым мудрацам, напрыклад: «Не прыгажуйся знешнасцю, але будзь гожы справамі», «Якія паслугі зробіш бацькам, тыя ж чакай у старасці ад дзяцей» і г.д. Аднак ёсць рад цытат, якія маюць асаблівы характар. Вось яны ў рэдакцыі Плутарха:


«Што найстарэй за ўсяго? — Бог, бо ён не народжаны. Што найбольшае за ўсяго? — Прастора, бо яна ахоплівае цэлы свет, у якім змяшчаюцца рэчы. Што найцудоўней за ўсяго? — Свет, бо ўсё, што цудоўна створана, зяўляецца яго часткай. Што найразумней за ўсяго? — Час, ён ужо спарадзіў адно і спарадзіць іншае. Што агульна ўсім? — Надзея: яе маюць і тыя, у каго няма нічога іншага. Што найкарысней за ўсяго? — Цнота, бо дзякуючы ёй усё іншае можа знайсці сабы прымяненне і стаць карысным. Што найшкоднейшае? — Загана, бо ў яе прысутнасці сапсуецца амаль усё. Што наймацнейшае? — Неабходнасць, бо яна неперадольваецца. Што найлягчэйшае? — Тое, што адпавядае натуры, бо нават асалода часцяком стамляе».<ref>Плутарх, Пир семи мудрецов, Т. I. М., 1907; (Septem sapientum convivium.) 9, б. 153, cd.</ref>
«Што старэй за ўсё? — Бог, бо ён не народжаны. Што больш за ўсё? — Прастора, бо яна ахоплівае цэлы свет, у якім змяшчаюцца рэчы. Што цудоўней за ўсё? — Свет, бо ўсё, што цудоўна створана, з'яўляецца яго часткай. Што разумней за ўсё? — Час, ён ужо спарадзіў адно і спародзіць іншае. Што агульнае ўсім? — Надзея: яе маюць і тыя, у каго няма нічога іншага. Што карысней за ўсё? — Цнота, бо дзякуючы ёй усё іншае можа знайсці сабе прымяненне і стаць карысным. Што найшкоднейшае? — Загана, бо ў яе прысутнасці сапсуецца амаль усё. Што наймацнейшае? — Неабходнасць, бо яна не перадольваецца. Што найлягчэйшае? — Тое, што адпавядае натуры, бо нават асалода часта стамляе».<ref>Плутарх, Пир семи мудрецов, Т. I. М., 1907; (Septem sapientum convivium.) 9, б. 153, cd.</ref>


У гэных цытатах бычны наяўны пераход ад звычайнае жыццёвае мудрасці да трывалых і глыбокіх установак светапогляду, якія ўлучаюць момант рацыянальнага тлумачэння.<ref name="ReferenceC"/>
У гэтых цытатах відзен наяўны пераход ад звычайнае жыццёвае мудрасці да трывалых і глыбокіх установак светапогляду, якія ўключаюць момант рацыянальнага тлумачэння.<ref name="ReferenceC"/>


==== Філасофская сістэма Фалеса ====
==== Філасофская сістэма Фалеса ====
Традыцыя гэткая: Фалесу належылі два комплексу ідэй: першы, тычыцца пачатку свету, «комплекс вады», а другі — «комплекс душы». Сінтэз двух аспектаў ці тэндэнцый дае першую ў гісторыі навуцы філасофскую адукацыю.
Традыцыя такая: Фалесу належалі два комплексы ідэй: першы, тычыцца пачатку свету, «комплекс вады», а другі — «комплекс душы». Сінтэз двух аспектаў ці тэндэнцый дае першую ў гісторыі навукі філасофскую адукацыю.


===== «Комплекс вады» =====
===== «Комплекс вады» =====
Фалес уважаў воду за першапачатковы элемент ці першасную субстанцыю. Пры гэтым, вада не толькі «пачатак», але і «стыхія» усіх рэчываў і знаходзіцца ў сталым руху. Такая тэорыя была цалкам матэрыялістычнай і не дапушчала нейкага іншага першачынніка — духоўнага альбо інтэлектуальнага.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279-280</ref>
Фалес лічыў воду першапачатковым элементам ці першаснай субстанцыяй. Пры гэтым, вада не толькі «пачатак», але і «стыхія» усіх рэчываў і знаходзіцца ў няспынным руху. Такая тэорыя была цалкам матэрыялістычнай і не дапускала нейкай іншай першапрычыны — духоўнай ці разумовай.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279-280</ref>


Вось што паведамляе на гэты конт [[Арыстоцель]]:
Вось што паведамляе аб гэтым [[Арыстоцель]]:
«Колькасць і форму для гэткага пачатку не зацемляюць усі аднолькава, але Фалес — пачынальнік такога кшталту філасофіі — уважае яго вадой (у выніку чаго ён і выказаў меркаванне, што зямля знаходзіцца на вадзе… Да такой прапановы ён, можна думаць, прыйшоў, відзячы, што ежа ўсіх істот — з'яўляецца вільготнай і што само цяпло атрымоўваецца з вільготнасці і ім жыве…а таксама таму, што насенне ўсяго (што ёсць) маюць вільготную натуру, а ў вільготных рэчываў пачаткам іхняй прыроды лічыцца вада».<ref>Аристотель, Метафизка, М.- Л., [[1934]] (Metaphysica) Т. І, 3, 938 b</ref>
«Колькасць і форму для гэтага пачатку не заўважаюць усе аднолькава, але Фалес — пачынальнік такога роду філасофіі — лічыць яго вадой (у выніку чаго ён і выказаў меркаванне, што зямля знаходзіцца на вадзе… Да такога меркавання ён, можна думаць, прыйшоў, відзячы, што ежа ўсіх істот — з'яўляецца вільготнай, і што само цяпло атрымоўваецца з вільготнасці і ім жыве… а таксама таму, што насенне ўсяго (што ёсць) мае вільготную натуру, а ў вільготных рэчываў пачаткам іхняй прыроды лічыцца вада».<ref>Аристотель, Метафизка, М.- Л., [[1934]] (Metaphysica) Т. І, 3, 938 b</ref>


Але ці паходзяць у Фалеса паветра, агонь і зямля таксама з вады? Спецыяльна аб такой пастаноўцы пытання [[Арыстоцель]] не гавора, але ў пазнейшае даксаграфіі, у Іпаліта мы чытаем:
Але ці паходзяць у Фалеса паветра, агонь і зямля таксама з вады? Спецыяльна аб такой пастаноўцы пытання [[Арыстоцель]] не гаворыць, але ў пазнейшых творах, у Іпаліта мы чытаем:


«Ён (Фалес) мовіў, што вада ёсць пачатак і канец усяго, бо з яе шляхам згушчэння і выпарэння складаецца ўсё і ўсё ёю падтрымліваецца, у выніку чаго адбываюцца хваляванні зямлі і віхоры і рухі свяцілаў, і ўсё захапляецца і цячэ адпаведна натуры першачынніка ўсяго сутнага».<ref>Diels H. Doxographi Graeci. Berolini et Lipsiae, [[1879]], [[1929]]/ б. 555</ref>
«Ён (Фалес) гаварыў, што вада ёсць пачатак і канец усяго, бо з яе шляхам згушчэння і выпарэння складаецца ўсё і ўсё ёю падтрымліваецца, у выніку чаго адбываюцца хваляванні зямлі і віхры і рухі свяціл, і ўсё захапляецца і цячэ адпаведна натуры першапрычыны ўсяго сутнага».<ref>Diels H. Doxographi Graeci. Berolini et Lipsiae, [[1879]], [[1929]]/ б. 555</ref>


Пэўна, што Фалес першым сфармуляваў, у якасці здагадкі, не ўзведзенай яшчэ ў агульны прынцып, вучэнне аб узнікненні ўсіх рэчываў і стыхій з першапачатка і адваротнага знішчэння, г.зн. раскладання ў яго. Але і нельга выключыць таго, што Фалес прытрымліваўся больш прымітыўнага ўяўлення: зямля ўзнікае з вады ў тым сэнсе, што яна першапачаткова была пакрыта вадой, а пасля вызваляецца з яе падчас высыхання (выпарэння) першаснае вільготы.<ref>Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.44</ref>
Пэўна, што Фалес першым сфармуляваў, у якасці здагадкі, не ўзведзенай яшчэ ў агульны прынцып, вучэнне аб узнікненні ўсіх рэчываў і стыхій з першапачатка і адваротнага знішчэння, г.зн. раскладання ў яго. Але і нельга выключыць таго, што Фалес прытрымліваўся больш прымітыўнага ўяўлення: зямля ўзнікае з вады ў тым сэнсе, што яна першапачаткова была пакрыта вадой, а пасля вызваляецца з яе падчас высыхання (выпарэння) першаснае вільготы.<ref>Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.44</ref>


Наконт вучэння аб вадзе як аб першачынніцы захаваўся жарт — Фалес упаў у калодзец, свой улюблёны першаэлемент.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279-280</ref>
Наконт вучэння аб вадзе як аб першапрычыне захаваўся жарт — Фалес упаў у калодзеж, свой любімы першаэлемент.<ref>Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279-280</ref>


===== «Комплекс душы» =====
===== «Комплекс душы» =====
У «комплексе душы» захавалася два палажэнні. З аднаго боку, «Арыстоцель і Гіпій сцвярджаюць, што ён прысвойваў душу нат бяздухоўным целам, спасылаючыся на магніт і бурштын».<ref name="ReferenceB"/><ref>Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. М. 1979; Diogenis Laertii vitae philosophorum. Rec. H. S. Long. London, 1958 / I, б. 24</ref> У [[Арыстоцель|Арыстоцеля]] мы чытаем: «Пэўна, таксама і Фалес, слухаючы тое, што аб ім распавядают, уважаў душу нейкім рухаючым пачаткам, кажучы, што магніт мае душу, бо ён прыцягвае жалеза».<ref>Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 405а</ref><ref>Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 411а</ref>
У «комплексе душы» захавалася два палажэнні. З аднаго боку, «Арыстоцель і Гіпій сцвярджаюць, што ён прысвойваў душу нат бяздухоўным целам, спасылаючыся на магніт і бурштын».<ref name="ReferenceB"/><ref>Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. М. 1979; Diogenis Laertii vitae philosophorum. Rec. H. S. Long. London, 1958 / I, б. 24</ref> У [[Арыстоцель|Арыстоцеля]] мы чытаем: «Пэўна, таксама і Фалес, слухаючы тое, што аб ім расказваюць, лічыў душу нейкім рухаючым пачаткам, кажучы, што магніт мае душу, бо ён прыцягвае жалеза».<ref>Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 405а</ref><ref>Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 411а</ref>


Але ёсць і іншае палажэнне, якое прыпісваецца Фалесу: «Некаторыя кажуць, што душа змешана з усім, і магчыма, Фалес таму ўважаў, што ўсё поўна багамі».<ref name="ReferenceB"/><ref>Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 411а</ref>
Але ёсць і іншае палажэнне, якое прыпісваецца Фалесу: «Некаторыя кажуць, што душа змешана з усім, і магчыма, Фалес таму лічыў, што ўсё напоўнена багамі».<ref name="ReferenceB"/><ref>Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 411а</ref>


Такім чынам, увесь свет, паводле Фалеса, у якойсці-та ступені мае душу і працяты жыццём. Такое вучэнне атрымала ў гісторыі філасофіі назву гілозаізму (ст.-грэц. hylē — матэрыя, zoē — жыццё). Яно зыходзе карэннямі ў міфалогію, аднак у Фалеса атрымоўвае ўжо неміфалагічны сэнс. Натура, прырода як адзінае і жывое цэлае валодае, згодна яму, нутраным прынцыпам руху, «рухаючым пачаткам», каторы і азначаецца звычнымі тэрмінамі «душа» і «богі».<ref>Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.44</ref>
Такім чынам, увесь свет, паводле Фалеса, у нейкай ступені мае душу і прасякнуты жыццём. Такое вучэнне атрымала ў гісторыі філасофіі назву гілазаізму (ст.-грэц. hylē — матэрыя, zoē — жыццё). Яно ідзе каранямі ў міфалогію, аднак у Фалеса атрымоўвае ўжо неміфалагічны сэнс. Натура, прырода як адзінае і жывое цэлае валодае, згодна яму, унутраным прынцыпам руху, «рухаючым пачаткам», які і азначаецца прывычнымі тэрмінамі «душа» і «богі».<ref>Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.44</ref>


{{зноскі}}
{{зноскі}}
Радок 59: Радок 61:
1.Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985
1.Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985


== У сеціве ==
== Спасылкі ==
[http://pawet.net/book/philosophy/zdumlennie.html ЭРШ Жана Філасофскае здумленне Гісторыя заходняй філасофіі]
[http://pawet.net/book/philosophy/zdumlennie.html ЭРШ Жана Філасофскае здумленне Гісторыя заходняй філасофіі]

{{Дасакратыкі}}
{{Дасакратыкі}}


Версія ад 19:34, 20 ліпеня 2015

Фалес з Мілета

Фалес з Мілета (стар.-грэч.: Θαλῆς ὁ Μιλήσιος) — старажытнагрэчаскі філосаф і матэматык з Мілета (Малая Азія). Традыцыйна лічыцца заснавальнікам грэчаскай філасофіі і навукі і першым сярод «Сямі мудрацоў». Належаў да Мілецкай школы вучоных.

Жыццё

Фалес быў сынам Эксамія з Мілета і жыў, паводле большасці сведчанняў, між 35-й і 58-й алімпіядамі, г.зн. паміж 640 і 545 гг. да н.э. Большасць даследчыкаў прымае ў якасці дат яго жыцця 625—547 гг.[1] Герадот сцвярджае, што Фалес па паходжанню быў фінікійцам, і, магчыма, семіцкая кроў у гэтым выпадку стала крыніцай яго таленту.

Калі Фалес быў маладым чалавекам, Мілет, у той час «заможны і магутны горада» і маці шматлікіх калоній, трапіў пад кіраванне тырана Трысабула. Фалес, магчыма па гандлёвых справах, наведваў Егіпет, дзе пазнаёміўся з геаметрыяй і астранамічнымі вылічэннямі. Магчыма, што ў Егіпце ён атрымаў веды ў геалогіі. Падчас панавання Крэза мілетыйцы аднавілі незалежнасць, і Фалес прапанаваў мяшчанам не дапамагаць лідыйскаму каралю ў яго змаганні супраць Кіра — гэтая парада выратавала горад[2].

Крыніцы аб Фалесе

Невядома, ці пісаў штосьці Фалес.[3] Паводле няпэўнага падання, Фалес пакінуў рад твораў, у тым ліку філасофскую працу «Аб пачатках» на якую спасылаюцца Сенека, Плутарх і Гален. Аднак найпэўней, што гэта несапраўднае сачыненне, складзенае не раней за пачатак нашага летазлічэння. Ва ўсякім выпадку, да нас не дайшло нават фрагментаў твораў Фалеса і хутчэй за ўсё, ён не пісаў нічога наогул, абмяжоўваючыся вусным выкладаннем.[4] Аб вучэнні Фалеса нам паведамілі Платон, Арыстоцель, а магчыма і Гіпій.[3][4]

Уплыў на творчасць Фалеса

Грэкі ўспрынялі некаторыя формы ўсходняга мыслення і ўдыхнулі ў іх новае жыццё.[5] Светапогляд Фалеса быў да таго шырокім, што яго магла інцыяваць толькі даволі шырокая светапоглядная ўстаноўка. Сувязь «комплексу душы» мы можам знайсці ў даволі распаўсюджанам на Блізкім Усходзе міфалагічным уяўленні аб сувязі ўраджаю, і як вынік, самога жыцця, з вільготай. Але ўплыў мог быць не толькі ўсходнім — Арыстоцель праводзіць аналогію між поглядам Фалеса і «паэтамі», якія лічылі Акіян і Тэфіду першапачынальнікамі ўсяго сутнага, а сведкамі клятвы багоў прадстаўлялі воду — раку Стыкс, якая акружала краіну мёртвых. Уяўленне аб тым, што зямля трымаецца на вадзе, зыходзіць пэўна, з егіпецкае міфалогіі, дзе Зямля ўяўлялася ў выглядзе плоскай талеркі, якая плавае ў вадзе, тады як Сонца паказваецца плывучым па небу ў лодцы. Пры гэтым, то не столькі міф, колькі штодзённае ўяўленне егіпцяніна, даступнае разуменню чужынца, які знаёміцца са звычаямі края, і тым больш, прадстаўніку такога звязанага з морам народа як іанійцы.[6]

Вучэнне

Астраномія

Веды аб вавілонскай астраноміі Фалес атрымаў, найверагодней, з Фінікіі і Лідыі. Знаёмства з астранамічнымі вылічэннямі дазволілі яму прадбачыць сонечнае зацьменне 585 г. да н.э. Паданні прыпісваюць яму таксама ўстанаўленне часу раўнадзенстваў і сонечных стаянняў, адкрыццё гадавога руху Сонца на фоне зорак; таксама, па паданнях, ён устанавіў працягласць года ў 365 дзён і іншае.[1]

Матэматыка

Разам з Піфагорам Фалес падзяляе славу заснавальніка навуковай матэматыкі. Кажуць, што ён першым упісаў трохвугольнік у акружнасць, устанавіў роўнасць вертыкальных вуглоў, вуглоў пры аснове раўнабедранага трохвугольніка, частак, на якія акружнасць дзеліцца дыяметрам, і іншае.

Геаграфія

Як географ, Фалес, паводле недакладнага падання, быў аўтарам «Марской астралогіі», гэта значыць, дапаможніка па навігацыі па зорках, хаця яе аўтарства прыпісваюць таксама самосцу Фоцы. Дакладна вядома, што Фалес тлумачыў разлівы Ніла пасaтамі, якія дуюць супраць цячэння ракі.

Філасофія

Фалес быў матэрыялістам, а яго тэорыі — матэрыялістычнымі.[7] Захавалася даволі дакладнае ўяўленне аб філасофскіх поглядах Фалеса. Ёсць вялікае мноства цытат, якія традыцыйна прыпісваюцца як Фалесу, так і іншым мудрацам, напрыклад: «Не прыгажуйся знешнасцю, але будзь гожы справамі», «Якія паслугі зробіш бацькам, тыя ж чакай у старасці ад дзяцей» і г.д. Аднак ёсць рад цытат, якія маюць асаблівы характар. Вось яны ў рэдакцыі Плутарха:

«Што старэй за ўсё? — Бог, бо ён не народжаны. Што больш за ўсё? — Прастора, бо яна ахоплівае цэлы свет, у якім змяшчаюцца рэчы. Што цудоўней за ўсё? — Свет, бо ўсё, што цудоўна створана, з'яўляецца яго часткай. Што разумней за ўсё? — Час, ён ужо спарадзіў адно і спародзіць іншае. Што агульнае ўсім? — Надзея: яе маюць і тыя, у каго няма нічога іншага. Што карысней за ўсё? — Цнота, бо дзякуючы ёй усё іншае можа знайсці сабе прымяненне і стаць карысным. Што найшкоднейшае? — Загана, бо ў яе прысутнасці сапсуецца амаль усё. Што наймацнейшае? — Неабходнасць, бо яна не перадольваецца. Што найлягчэйшае? — Тое, што адпавядае натуры, бо нават асалода часта стамляе».[8]

У гэтых цытатах відзен наяўны пераход ад звычайнае жыццёвае мудрасці да трывалых і глыбокіх установак светапогляду, якія ўключаюць момант рацыянальнага тлумачэння.[4]

Філасофская сістэма Фалеса

Традыцыя такая: Фалесу належалі два комплексы ідэй: першы, тычыцца пачатку свету, «комплекс вады», а другі — «комплекс душы». Сінтэз двух аспектаў ці тэндэнцый дае першую ў гісторыі навукі філасофскую адукацыю.

«Комплекс вады»

Фалес лічыў воду першапачатковым элементам ці першаснай субстанцыяй. Пры гэтым, вада не толькі «пачатак», але і «стыхія» усіх рэчываў і знаходзіцца ў няспынным руху. Такая тэорыя была цалкам матэрыялістычнай і не дапускала нейкай іншай першапрычыны — духоўнай ці разумовай.[9]

Вось што паведамляе аб гэтым Арыстоцель: «Колькасць і форму для гэтага пачатку не заўважаюць усе аднолькава, але Фалес — пачынальнік такога роду філасофіі — лічыць яго вадой (у выніку чаго ён і выказаў меркаванне, што зямля знаходзіцца на вадзе… Да такога меркавання ён, можна думаць, прыйшоў, відзячы, што ежа ўсіх істот — з'яўляецца вільготнай, і што само цяпло атрымоўваецца з вільготнасці і ім жыве… а таксама таму, што насенне ўсяго (што ёсць) мае вільготную натуру, а ў вільготных рэчываў пачаткам іхняй прыроды лічыцца вада».[10]

Але ці паходзяць у Фалеса паветра, агонь і зямля таксама з вады? Спецыяльна аб такой пастаноўцы пытання Арыстоцель не гаворыць, але ў пазнейшых творах, у Іпаліта мы чытаем:

«Ён (Фалес) гаварыў, што вада ёсць пачатак і канец усяго, бо з яе шляхам згушчэння і выпарэння складаецца ўсё і ўсё ёю падтрымліваецца, у выніку чаго адбываюцца хваляванні зямлі і віхры і рухі свяціл, і ўсё захапляецца і цячэ адпаведна натуры першапрычыны ўсяго сутнага».[11]

Пэўна, што Фалес першым сфармуляваў, у якасці здагадкі, не ўзведзенай яшчэ ў агульны прынцып, вучэнне аб узнікненні ўсіх рэчываў і стыхій з першапачатка і адваротнага знішчэння, г.зн. раскладання ў яго. Але і нельга выключыць таго, што Фалес прытрымліваўся больш прымітыўнага ўяўлення: зямля ўзнікае з вады ў тым сэнсе, што яна першапачаткова была пакрыта вадой, а пасля вызваляецца з яе падчас высыхання (выпарэння) першаснае вільготы.[12]

Наконт вучэння аб вадзе як аб першапрычыне захаваўся жарт — Фалес упаў у калодзеж, свой любімы першаэлемент.[13]

«Комплекс душы»

У «комплексе душы» захавалася два палажэнні. З аднаго боку, «Арыстоцель і Гіпій сцвярджаюць, што ён прысвойваў душу нат бяздухоўным целам, спасылаючыся на магніт і бурштын».[3][14] У Арыстоцеля мы чытаем: «Пэўна, таксама і Фалес, слухаючы тое, што аб ім расказваюць, лічыў душу нейкім рухаючым пачаткам, кажучы, што магніт мае душу, бо ён прыцягвае жалеза».[15][16]

Але ёсць і іншае палажэнне, якое прыпісваецца Фалесу: «Некаторыя кажуць, што душа змешана з усім, і магчыма, Фалес таму лічыў, што ўсё напоўнена багамі».[3][17]

Такім чынам, увесь свет, паводле Фалеса, у нейкай ступені мае душу і прасякнуты жыццём. Такое вучэнне атрымала ў гісторыі філасофіі назву гілазаізму (ст.-грэц. hylē — матэрыя, zoē — жыццё). Яно ідзе каранямі ў міфалогію, аднак у Фалеса атрымоўвае ўжо неміфалагічны сэнс. Натура, прырода як адзінае і жывое цэлае валодае, згодна яму, унутраным прынцыпам руху, «рухаючым пачаткам», які і азначаецца прывычнымі тэрмінамі «душа» і «богі».[18]

Зноскі

  1. ↑ а б Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.41
  2. ↑ Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.278
  3. ↑ а б в г Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279
  4. ↑ а б в Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.42
  5. ↑ Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.281
  6. ↑ Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.43-44
  7. ↑ Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.280
  8. ↑ Плутарх, Пир семи мудрецов, Т. I. М., 1907; (Septem sapientum convivium.) 9, б. 153, cd.
  9. ↑ Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279-280
  10. ↑ Аристотель, Метафизка, М.- Л., 1934 (Metaphysica) Т. І, 3, 938 b
  11. ↑ Diels H. Doxographi Graeci. Berolini et Lipsiae, 1879, 1929/ б. 555
  12. ↑ Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.44
  13. ↑ Древняя Греция / Генри Бернард Коттерилл; [Пер. С англ. К. Сошинской; под ред. В. П. Пазиловой]. — М.: ЭСКМО, 2006. — (Тайны древних цивилизаций) б.279-280
  14. ↑ Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. М. 1979; Diogenis Laertii vitae philosophorum. Rec. H. S. Long. London, 1958 / I, б. 24
  15. ↑ Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 405а
  16. ↑ Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 411а
  17. ↑ Аристотель, О душе, М. (De anima) Т. І, 5, 411а
  18. ↑ Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985, б.44

Бібліяграфія

1.Богомолов А. С. Античная философия. — М.: Изд-во Моск. Ун-та, 1985

Спасылкі

ЭРШ Жана Філасофскае здумленне Гісторыя заходняй філасофіі

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Фалес_Мілецкі&oldid=2043732"