Антыфранцузскія кааліцыі
Антыфранцузскія кааліцыі — часовыя ваенна-палітычныя саюзы еўрапейскіх дзяржаў, якія імкнуліся да аднаўлення ў Францыі манархічнай дынастыі Бурбонаў, загінулай у перыяд Французскай рэвалюцыі 1789—1799 гадах. Усяго было створана 7 кааліцый.
У навуковай літаратуры першыя дзве кааліцыі называюць «антырэвалюцыйнымі», пачынаючы з трэцяй — «антынапалеонаўскімі».
I антыфранцузская кааліцыя (1792-1797)
[правіць | правіць зыходнік]У яе склад уваходзілі: Вялікабрытанія, Прусія, Неапаль, Таскана, Аўстрыя, Іспанія, Нідэрланды, Расія
У 1789 годзе ў Францыі адбылася буржуазная рэвалюцыя. 14 ліпеня паўстанцы з шумам авалодалі Бастыліяй. У краіне ўсталяваўся буржуазны лад. У Пецярбургу распачатую рэвалюцыю лічылі спачатку паўсядзённым бунтам, выкліканым часовымі фінансавымі цяжкасцямі і асабістымі якасцямі караля Людовіка XVI. З ростам рэвалюцыі ў Пецярбургу пачалі баяцца распаўсюджвання рэвалюцыі на ўсе феадальна-абсалютысцкія краіны Еўропы. Асцярогі рускага двара падзялялі манархі Прусіі і Аўстрыі.
У 1790 годзе заключаны саюз Аўстрыі і Прусіі з мэтай ваеннага ўмяшання ва ўнутраныя справы Францыі, але абмежаваліся распрацоўкай планаў інтэрвенцыі і аказаннем матэрыяльнай дапамогі французскай эміграцыі і контррэвалюцыйнаму дваранству ўнутры краіны (Кацярына пазычыла 2 млн руб. на стварэнне наёмнай арміі).
У сакавіку 1793 года падпісана канвенцыя паміж Расіяй і Англіяй аб узаемным абавязацельстве аказваць адзін аднаму дапамогу ў барацьбе супраць Францыі: зачыняць свае парты для французскіх судоў і перашкаджаць гандлю Фран
цыі з нейтральнымі краінамі (Кацярына II адправіла рускія ваенныя караблі ў Англію для блакады французскіх берагоў).
У канцы 1795 года паміж Расіяй, Англіяй і Аўстрыяй быў заключаны контррэвалюцыйны траісты саюз (у Расіі пачалася падрыхтоўка 60-тысячнага экспедыцыйнага корпуса для дзеянняў супраць Францыі).
Павел I не стаў пасылаць падрыхтаваны ў жніўні 1796 корпус у дапамогу Аўстрыі, а сваім саюзнікам (Аўстрыі, Англіі і Прусіі) заявіў, што Расея знясілена папярэднімі войнамі. Расія выйшла з кааліцыі. Павел І на дыпламатычным узроўні спрабаваў абмежаваць ваенныя поспехі Францыі.
II антыфранцузская кааліцыя (1798-1802)
[правіць | правіць зыходнік]У яе склад уваходзілі: Расія, Вялікабрытанія, Асманская імперыя, Свяшчэнная Рымская імперыя, Неапалітанскае каралеўства, Аўстрыя, Партугалія.
II антыфранцузская кааліцыя стварылася ў 1798 годзе ў складзе Аўстрыі, Асманскай імперыі, Вялікабрытаніі і Неапалітанскага каралеўства. Ваенныя сілы Расіі ўдзельнічалі ў ваенных дзеяннях на моры (у саюзе з Асманскім флотам) і на сушы (сумесна з Аўстрыяй).
Чарнаморская эскадра пад камандаваннем Ф. Ф. Ушакова восенню 1798 года праз Басфор і Дарданэлы ўвайшла ў Міжземнае мора, а затым у Адрыятычнае, дзе сумесна з турэцкім флотам захоплівае Іанічныя астравы і штурмам бярэ крэпасць Корфу.
У чэрвені 1799 года рускія войскі займаюць Неапаль, у верасні — Рым.
III антыфранцузская кааліцыя (1805)
[правіць | правіць зыходнік]У яе склад уваходзілі: Расія, Вялікабрытанія, Аўстрыя, Швецыя. Руская дыпламатыя прыняла ўдзел у фармаванні кааліцыі ў складзе Англіі, Аўстрыі, Швецыі і Сіцыліі.
- 25 кастрычніка 1804 года — заключэнне руска-аўстрыйскага саюза.
- 2 студзеня 1805 года — падпісанне саюзнай дамовы са Швецыяй.
- 11 красавіка 1805 года — з Англіяй.
- 29 ліпеня 1805 года Вена асаблівай дэкларацыяй заявіла аб сваім далучэнні да руска-ангельскай дамовы.
У адрозненне ад першых двух яна мела выключна абарончы характар. Не ставіліся мэты аднаўлення Бурбонаў. Кааліцыя стваралася, каб спыніць далейшае распаўсюджванне французскай экспансіі ў Еўропе і абараніць правы Прусіі, Швейцарыі, Галандыі і Італіі. Англія была асабліва зацікаўлена ў стварэнні кааліцыі, бо на беразе Ла-Манша стаялі 200 000 французскіх салдат, гатовых да высадкі на Туманны Альбіён.
Саюзнікамі Францыі выступалі Іспанія, Баварыя, Вюртэмберг і Дармштадт.
9 верасня 1805 года — аўстрыйскае войска ўварвалася ў Баварыю. Аднак ужо 25-26 верасня пацярпела паражэнне ад французскай арміі і пачала адступленне, маючы вялікія страты. І 20 кастрычніка аўстрыйскае войска капітулявала. А 13 лістапада была ўзятая Вена.
10 лістапада рускія войскі злучыліся з аўстрыйскімі дзеля падмацавання пазіцыі.
20 лістапада 1805 года ў «Бітве трох імператараў»
Аляксандра I і Франца II — пад Аўстэрліцам аб'яднаныя руска-аўстрыйскія войскі былі разбітыя французамі.
26 снежня 1805 года Аўстрыя падпісала з Францыяй мірную дамову ў Прэсбургу, выйшаўшы з вайны з буйнымі тэрытарыяльнымі і палітычнымі стратамі. Свяшчэнная Рымская імперыя германскай нацыі спыніла сваё існаванне.
IV антыфранцузская кааліцыя (1806-1807)
[правіць | правіць зыходнік]У яе склад уваходзілі: Англія, Расія, Прусія, Саксонія, Швецыя.
19 чэрвеня і 12 ліпеня былі падпісаны сакрэтныя саюзныя дэкларацыі паміж Расіяй і Прусіяй. Увосень 1806 года склалася кааліцыя ў складзе Англіі, Швецыі, Прусіі, Саксоніі і Расіі.
14 кастрычніка 1806 года — бітва пры Ене і Аўэрштэце, у якой прускае войска было поўнасцю разбіта французамі. Войска як арганізаваная сіла Прусіі перастала існаваць у адзін дзень. Услед за гэтым адбылося крушэнне Прускага каралеўства, якое на працягу трох тыдняў было заваявана французскім войскам.
21 лістапада 1806 года ў Берліне Напалеон падпісаў дэкрэт аб "блакадзе Брытанскіх астравоў". У 1807 годзе да кантынентальнай блакады далучыліся Італія, Іспанія, Нідэрланды, пасля Тыльзіта — Расія і Прусія, у 1809 годзе - Аўстрыя.
26—27 студзеня 1807 года адбылося бітва пад Прэйсіш-Эйлаў, дзе войска рускіх і прускіх салдат адбілі ўсе атакі французаў.
2 чэрвеня 1807 года руская армія была разбіта пад Фрыдландам і адступіла за Нёман.
9 чэрвеня 1807 года падпісана перамір'е і праз 2 дні яго ратыфікаваў Аляксандр I. 13 чэрвеня адбылася сустрэча двух імператараў на плыце пасярод ракі Нёман насупраць горада Тыльзіт.
V антыфранцузская кааліцыя (1809)
[правіць | правіць зыходнік]У красавіку 1809 года ўтварылася кааліцыя ў складзе Аўстрыі, Англіі і Іспаніі, прадстаўленай часовым урадам (вярхоўнай хунтай).
10 красавіка 1809 года аўстрыйцы ўварваліся ў Баварыю, Італію і герцагства Варшаўскае. Напалеонаўскай арміі падчас 5 паспяховых бітваў (пры Тэнгеры, Абенсбергу, Ландсгуце, Экмюле і Рэгенсбургу) удалося падзяліць аўстрыйскае войска на дзве часткі: адна адступіла ў Чэхію, іншая — за раку Ін. Французы ўвайшлі ў Аўстрыю і 13 траўня занялі Вену. 12 чэрвеня заключана аўстра-французскае перамір'е. 14 кастрычніка Франц II заключыў з Напалеонам Шэнбрунскі мір, па якім Аўстрыя пазбаўлялася выхаду да Адрыятычнага мора; саступала Францыі частка Карынтыі і Харватыі, Крайну, Істрыю, Трыест і Фіўме, якія склалі Ілірыйскія правінцыі; Баварыі — Зальцбург і частка Верхняй Аўстрыі; герцагству Варшаўскаму — Заходнюю Галіцыю; Расіі — Тарнопальская акруга.
Аляксандр I абмежаваўся пасылкай у Валынь на руска-аўстрыйскую мяжу 20 тыс. корпус з фармальнай аб'явай вайны. Рускія войскі ўхіляліся ад аказання дапамогі франка-польскай арміі ў герцагстве Варшаўскім, якое апынулася ў найцяжкім становішчы ў першы перыяд ваенных дзеянняў, але занялі Кракаў (фактычна горад быў перададзены аўстрыйцамі рускім) і частка Галіцыі ў другі перыяд, калі аўстрыйскія войскі перакідваліся на Дунай. Сур'ёзных сутыкненняў з аўстрыйцамі не было.
VI антыфранцузская кааліцыя (1812-1814)
[правіць | правіць зыходнік]У кааліцыю ўвайшлі: Расія, Швецыя, Вялікабрытанія, Аўстрыя і Прусія (апошнія дзве да пачатку 1813 былі саюзнікамі Францыі).
5 красавіка 1812 г. быў заключаны Пецярбургскі саюзны дагавор паміж Расіяй і Швецыяй.
Пасля пачатку ўварвання Напалеона ў Расію, 6 ліпеня 1812 быў падпісаны Эрэбрускі мір паміж Расіяй і Вялікабрытаніяй, які ліквідаваў стан вайны паміж двума дзяржавамі, якое існавала з 1807 года.
18 снежня 1812 у Таўрагене прускі генерал Ёрк падпісаў з рускімі канвенцыю аб нейтралітэце і адвёў войскі ў Прусію.
18 студзеня 1813 аналагічны Таўрагенскай дамову падпісаў камандуючы аўстрыйскім корпусам генерал Шварцэнберг (Зейчанскае перамір'е), пасля чаго здаў без бою Варшаву і сышоў у Аўстрыю.
Афіцыйным актам, які замацаваў афармленне 6-й кааліцыі, з'явіўся Калішскі саюзны дагавор паміж Расіяй і Прусіяй, падпісаны 15 лютага 1813 у Брэслаўлі і 16 лютага 1813 у Калішы[1].
Пазней да кааліцыі далучылася Вялікабрытанія, а 10 жніўня 1813 г. і Аўстрыя. У ходзе кампаніі 1813 года да 6-й кааліцыі далучыўся шэраг больш дробных германскіх дзяржаў.[2]
VII антыфранцузская кааліцыя. «Сто дзён» Напалеона (1815)
[правіць | правіць зыходнік]У кааліцыю ўвайшлі: Расія, Швецыя, Англія, Аўстрыя, Прусія, Іспанія, Партугалія.
Калі 1 сакавіка 1815 года Напалеон пакінуў востраў Эльбу і 20 сакавіка ўвайшоў у Парыж, удзельнікі Венскага кангрэса ўжо 25 сакавіка аднавілі Шамонскі трактат.
18 чэрвеня 1815 года — бітва пры Ватэрлоа. Англа-галандска-прускае войска пад камандаваннем Велінгтона і Блюхера разграміла французаў.
18 ліпеня Напалеон здаўся ў рукі Англіі.
2 жніўня 1815 года - заключаны дагавор, па якім Напалеон у якасці ганаровага палоннага вялікіх дзяржаў быў высланы на в. Св. Алены.
Зноскі
- ↑ Айчынная вайна 1812 года. Энцыклапедыя. / Рук. редкол. В. М. Безатосны. — М.: РОССПЭН, 2004. — З. 27. — ISBN 5-8243-0324-X
- ↑ Лосік А. В., Шчэрба А. Н. Руская дыпламатыя, што перамагла Банапарта. Роля і месца Расіі ў антынапалеонаўскай кааліцыі. // Вайскова-гістарычны часопіс. — 2014. — № 3. — З.3-8.
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
