Камуністычная партыя Інданезіі

Камуністычная партыя Інданезіі
індан.: Partai Komunis Indonesia
Лідар	Henk Sneevliet[d]
Заснавальнік	Henk Sneevliet[d]
Дата заснавання	23 мая 1914 (спачатку звалася Індыйскай камуністычнай асацыяцыяй)
Дата роспуску	12 сакавіка 1966 (дата афіцыйнай забароны партыі; да гэтага часу партыя фактычна распалася на асобныя камуністычныя групы)
Штаб-кватэра	Джакарта
Краіна	Інданезія
Ідэалогія	марксізм-ленінізм
Колькасць членаў	паводле розных ацэнак — больш 3,5 млн, 3 млн, 2 млн. (1960-я гг.)
Партыйны друк	Soeara Rakjat (Голас народа) Het Vrije Woord (Словы свабоды) Harian Rakyat (Народ сёння)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Камуністычная партыя Інданезіі, КПІ (індан.: Partai Komunis Indonesia, PKI) — палітычная партыя, што існавала ў Інданезіі у 1920—1965 годах; пад назвай КПІ дзеяла з 1924 года. У першай палове 1960-х гадоў з'яўлялася найбуйнейшай некіруючай кампартыяй у свеце.

Створана ў перыяд нідэрландскай каланізацыі Інданезіі. На працягу сваёй дзейнасці неаднаразова забаранялася ўрадам, ведучы падпольную працу. Арганізавала няўдалыя антыўрадавыя выступы 1926 і 1948 гадоў. Канчаткова разгромлена і забаронена пасля спробы дзяржаўнага перавароту 30 верасня 1965 года. Многія члены партыі ў 1965—1966 гадах былі фізічна знішчаны, тыя, што засталіся жывымі, падпалі пад паразу ў правах. Частка партыйных структур некаторы час працягвала дзеяць у падполлі і эміграцыі. З канца 1990-х гадоў адбываецца паступовае змякчэнне праўных нормаў, што робяць у дачыненні экс-камуністаў і членаў іх сем'яў, аднак узнаўленне партыі, як і любых іншых арганізацый камуністычнага толку застаецца пад забаронай.

Перадгісторыя партыі

Першай арганізацыяй сацыялістычнага толку на тэрыторыі Інданезіі (у той перыяд — Галандскай Ост-Індыі) стала Індыйская сацыял-дэмакратычная асацыяцыя, ІСДА (нідэрл.: Indische Sociaal-Democratische Vereeniging, ISDV), якая створаная ў 1914 годзе галандскім сацыял-дэмакратам Хэнкам Снеўлітам і з'яднала некалькі дзясяткаў членаў нідэрландскіх сацыялістычных арганізацый, якія жылі ў калоніі — як галандцаў, так і інданезійцаў. Першапачаткова Асацыяцыя знаходзілася ў падначаленні Сацыял-дэмакратычнай працоўнай партыі Нідэрландаў, аднак практычна адразу па ініцыятыве апошняй ёй была пададзена поўная арганізацыйная самастойнасць. У 1915 годзе ёю стаў выдавацца часопіс на галандскай мове «Хэт вры ворд» (нідэрл.: Het Vrije Woord — «Словы волі»), у 1917 годзе — газета на інданезійскай мове «Суара мердэка» (індан.: Soeara Merdeka — «Голас свабоды»). У 1917 годзе з асацыяцыі выйшла ўмеранае крыло, што стварыла самастойную Індыйскую сацыял-дэмакратычную партыю.

Кіраўніцтва ІСДА выступала за рэвалюцыйныя метады змагання з існым парадкам, лічачы канчатковай мэтай развіццё незалежнай Інданезіі па шляху Савецкай Расіі. З галандскіх і тубыльных салдатаў і матросаў, якія спачувалі Асацыяцыі, была сфармавана «Чырвоная Гвардыя» колькасцю каля 3000 чалавек. Чырвонагвардзейцы сталі асноўнай сілай адбытага ў 1917 годзе паўстання салдатаў і матросаў у Сурабаі, дзе знаходзілася галоўная база галандскага вайскова-марскога флота; у ходзе паўсталымі былі створаны Саветы. Галандскія ўлады здушылі паўстанне. Кіраўнікі ІСДА, улучаючы Снеўліта, былі высланы ў Нідэрланды, лідары паўсталых салдатаў былі прысуджаны да 40 гадоў зняволення.

Тымчасам, ІСДА склала саюз з мусульманскай арганізацыяй Сарэкат іслам; многія члены гэтай арганізацыі, прыцягнутыя ідэямі Снеўліта, уступілі ў «Сарэкат рак'ят» (індан.: Sarekat Rakjat — Саюз народа) — групоўку ўсярэдзіне Сарэкат іслам, у якой пераважалі прыхільнікі марксізму. ІСДА працягнула падпольную працу, пачаў выходзіць новы друкаваны орган руху — «Суарэ Рак'ят» (індан.: Soeara Rakjat — «Голас народа»). Пасля сыходу з ІСДА многіх галандцаў і ўступу ў яго выхадцаў з Сарэкат Іслам інданезійцы сталі складаць большасць у руху.

Заснаванне партыі

23 мая 1920 года на з'ездзе ІСДА ў Семарангу было прынята рашэнне пра пераназванне руху ў Індыйскую камуністычную асацыяцыю (індан.: Perserikatan Komunis di Hindia, PKH). Старшынём быў абраны Семаун, віцэ-старшынём — Дарсона Нотасудірджа. Галандцы занялі пасты сакратара і скарбніка, а таксама тры з пяці месцаў у цэнтральным камітэце, нягледзячы на тое, што складалі меншасць у партыі. У тым жа годзе партыя ўступіла ў Камінтэрн, стала першай азіяцкай партыяй — секцыяй III Інтэрнацыянала. На II з'ездзе Камінтэрна КПІ прадстаўляў Снеўліт.

На шостым кангрэсе «Саюза Ісламу» ў 1921 годзе ад Снеўліта запатрабавалі спыніць вербаванне членаў партыі ў PKH. Агус Салім, арганізацыйны сакратар «Саюза Ісламу», прапанаваў забараніць для членаў гэтай партыі членства ў іншых партыях. Нягледзячы на пярэчанні з боку Тана Малака і Семауна, гэта прапанова была прынята, што вымусіла камуністаў змяніць тактыку. У той жа час «Саюз Ісламу» прыняў рашэнне дыстанцыявацца ад камуністаў і засяродзіцца на рэлігійнай і нацыяналістычнай прапагандзе.

У канцы 1921 года Семаун выехаў у Расію для вывучэння досведу арганізацыі прафсаюзаў. У маі 1922 года ён вярнуўся з Расіі і пачаў працу па аб'яднанні інданезійскіх прафсаюзаў у адзіную арганізацыю. 22 верасня такая арганізацыя была створана, яна атрымала назву Саюз індыйскіх арганізацый працы (індан.: Persatuan Vakbonded Hindia).

Мітынг Камуністычнай партыі Інданезіі ў Батавіі (сучасная Джакарта), 1925

На пятым кангрэсе Камінтэрна ў 1924 годзе было падкрэслена, што «прыярытэтным заданнем для камуністычных партый з'яўляецца атрыманне кантролю над прафсаюзамі», без гэтага перамога рэвалюцыі немагчымая. Кіраўніцтва PKH прыняло рашэнне узмацніць прапаганду ідэй партыі сярод членаў прафсаюзаў, павялічыць дысцыпліну ў партыйных шэрагах і патрабаваць абвяшчэння Савецкай рэспублікі Інданезія. У тым жа годзе назва партыі была зменена на «Камуністычная партыя Інданезіі» (індан.: Partai Komunis Indonesia, PKI).

Паўстанне 1926 года і разгром партыі

У маі 1925 года на пленарнай сесіі Цэнтральнага камітэта Камінтэрна інданезійскія камуністы атрымалі ўказанне сфармаваць антыімперыялістычны фронт з мясцовымі нацыяналістычнымі арганізацыямі, але экстрэмісты на чале з Алімінам і Муса патрабавалі неадкладнага пачатку рэвалюцыі дзеля скідання галандскага каланіяльнага панавання. На канферэнцыі ў Прамбанане (Цэнтральная Ява) прафсаюзы, што знаходзіліся пад кантролем камуністаў, вырашылі, што рэвалюцыя павінна пачацца страйкам чыгуначных працоўных, якая будзе сігналам да ўсеагульнага страйку і рэвалюцыйнага паўстання.

Паводле плана, рэвалюцыя павінна была пачацца ў Падангу, але галандскія сілы бяспекі ў пачатку 1926 года арыштавалі рыхтавалых паўстанне членаў КПІ, працавалых у глыбокім падполлі. У выніку расколу сярод лідараў партыі, паўстанне было недастаткова добра спланавана. Тан Малака, працавалы ў той час прадстаўніком Камінтэрна ва Усходняй Азіі і Аўстраліі, не быў згодзен з планам паўстання, часткова таму што КПІ, як ён лічыў, карысталася недастатковай падтрымкай мас. У выніку гэтых нязгод, у чэрвені 1926 года рэвалюцыя была адкладзена.

Аднак, адбыліся стыхійныя выступы ў Батавіі (цяпер Джакарта), Падангу, Бантаме і Сурабаі. У Батавіі бунт быў падаўлены цягам аднаго-дзвюх дзён, за некалькі наступных тыдняў рэвалюцыйныя выступы пацярпелі паразу па ўсёй краіне. У выніку паразы рэвалюцыі 13000 чалавек былі арыштавана, 4500 кінуты ў турмы, 1308 інтэрнаваны і 823 сасланы ў Дыгул (Заходняя Новая Гвінея). Многія камуністы загінулі падчас свайго арышту. Мноства актывістаў іншых партый былі арыштавана каланіяльнымі ўладамі пад падставай барацьбы з камуністычным рухам. У 1927 годзе партыя была абвешчана ўладамі па-за законам. Партыя працягвала падпольнае змаганне супраць галандцаў, а познае — супраць японцаў. Да японскай акупацыі Інданезіі партыя вялікай ролі ў палітычным жыцці краіны не гуляла.

Аднаўленне і ўдзел у вызвольным змаганні

У першыя часы пасля разгрому КПІ ў яе фактычна не было лідараў — кіраўніцтва партыі знаходзілася ў зняволенні. У 1935 годзе лідар партыі Манавара Муса вярнуўся з Масквы, дзе знаходзіўся ў выгнанні, у Інданезію для рэарганізацыі камуністычнага падполля. Партыя аднавіла працу сярод членаў прафсаюзаў, а таксама пачала працу ў Галандыі сярод інданезійскіх студэнтаў-членаў нацыяналістычнай арганізацыі індан.: Perhimpunan Indonesia. Неўзабаве гэта арганізацыя аказалася пад кантролем КПІ.

У гады японскай акупацыі Інданезіі КПИ брала ўдзел у антыяпонскім змаганні, а пасля выгнання японцаў — у абвяшчэнні незалежнасці Інданезіі.

Партыя ў канцы 1940-х гадоў

Пасля капітуляцыі Японіі КПІ аднавіла свой уплыў на інданезійскай палітычнай сцэне, яна актыўна брала ўдзел у змаганні за незалежнасць Інданезіі ад Нідэрландаў. Многія падраздзяленні інданезійскага арміі знаходзіліся пад уплывам партыі. Нягледзячы на тое, што сілы КПІ гулялі сваю ролю ў змаганні супраць Нідэрландаў, прэзідэнт Сукарна быў занепакоены ўзростам уплыву камуністаў, што ў канчатковым рахунку пагражала яго пазіцыям. Апроч таго, рост уплыву КПІ турбаваў многіх інданезійскіх правых, а таксама замежныя дзяржавы, у прыватнасці Злучаныя Штаты Амерыкі. Такім чынам, адносіны інданезійскіх камуністаў з іншымі сіламі, што змагаліся супраць галандскага каланіяльнага панавання, былі напружанымі.

Чалец Палітбюро ЦК кампартыі Амір Шарыфудзін займаў пасады міністра абароны (1945—1947), міністра інфармацыі (1945—1946) і прэм'ер-міністра (1947).

У маі 1946 года новы ўрад утварыла кааліцыя Konsentrasi National, у якую ўваходзілі Сацыялістычная партыя, Народная моладзь, Камуністычная партыя Інданезіі, Мура, Партыя працы Інданезіі і іншыя масавыя арганізацыі.

У кастрычніку 1946 года быў пашыраны ўрад у новую ўрадавую кааліцыю, Sajap Kiri, якая выступала ў падтрымку Лігадзьяцкага пагаднення з урадам Нідэрландаў, увайшлі Сацыялістычная партыя, Камуністычная партыя Інданезіі, Народная моладзь і Партыя працы Інданезіі.

У лютым 1948 года КПІ, Сацыялістычная партыя і Партыя працы Інданезіі ўтварылі аб'яднаны Народна-дэмакратычны фронт (індан.: Front Demokrasi Rakjat, FDR), неўзабаве тры партыі зліліся. У гэты ж час атрады руху «Народная моладзь» (індан.: Pemuda Rakjat) перайшлі пад кантроль КПІ, неўзабаве гэта арганізацыя стала моладзевай секцыяй кампартыі. 11 жніўня 1948 года Муса вярнуўся ў Джакарту з СССР, дзе правёў 12 гадоў. Палітбюро КПІ было рэарганізавана, у яго ўлучаны Дыпа Нусантара Айдыт, М. Х. Лукман і Нёта.

Пасля падпісання Рэнвільскага пагаднення многія падраздзяленні інданезійскай рэспубліканскай арміі вярнуліся ў зоны галандска-інданезійскага канфлікту. Гэта дало правым упэўненасць, што ім атрымаецца супрацьстаяць атрадам КПІ. Партызанскім атрадам і народнай міліцыі, якія знаходзіліся пад уплывам КПІ, было загадана самараспусціцца. У Мадыуне прыхільнікі КПІ адмовіліся раззброіцца і былі забіты ў верасні 1948 года, што выклікала паўстанне ў горадзе. Мадыунскія падзеі былі выкарыстаны як падстава для рэпрэсій супраць кампартыі. Прадстаўнікі ваенных колаў заявілі, што камуністы планавалі зрынуць прэзідэнта Сукарна і абвясціць Савецкую рэспубліку Інданезія на чале з Муса (у якасці прэзідэнта) і Амірам Шарыфудзінам (у якасці прэм'ер-міністра), хоць кіраўніцтва КПІ асуджала хваляванні ў Мадыуне і заклікала да міру. Паўстанне было падаўлена ўрадавымі войскамі, 30 верасня Мадыун быў узяты сіламі дывізіі Сілівангі. На кампартыю абрынуліся рэпрэсіі, некалькі тысяч яе членаў былі забіты, 36 000 былі прысуджаны да турэмнага зняволення. Сярод пакараных смерцю былі і лідары партыі — у прыватнасці, Муса, які, зрабіўшы ўзброены супраціў, быў забіты 31 кастрычніка. Айдыт Лукман атуліліся ў Кітайскай Народнай Рэспубліцы. Пасля Мадыунскага паўстання КПІ не была забаронена і працягнула сваю дзейнасць, ужо праз год пачалася рэканструкцыя партыі.

Партыя ў 1950-х гадах

У 1950 годзе партыя аднавіла выйсце сваіх друкаваных органаў — Harian Rakyat (Народная газета) і Bintang Merah (Чырвоная зорка). Пад уплывам Дыпы Айдыта, КПІ перайшла на нацыяналістычныя пазіцыі, падтрымваючы антыкаланіяльную і антызаходнюю палітыку прэзідэнта Сукарна. У Айдыта былі мноства прыхільнікаў, у іх ліку — лідары партыі Судысман, Лукман, Нёта і Сакірман. Падчас кіраўніцтва Айдыта колькасць партыі стала хутка расці: у 1950 годзе ў партыі была 35 000 членаў, у 1954 — 165 000, у 1959 — 1,5 мільёна.

У 1951 годзе партыя арганізавала шэраг страйкаў у Медзяные і Джакарце, якія неўзабаве былі прыгнечаны, кіраўніцтва партыі на кароткі час пайшло ў падполле.

31 сакавіка 1951 года Камуністычная партыя Інданезіі ўвайшла ў склад Кансультатыўнай групы палітычных партый.

Дыпа Айдыт на выбарчым мітынгу. 1955 год.

Перад парламенцкімі выбарамі 1955 года партыя ўхваліла сукарнаўскі план «накіраванай дэмакратыі» і пазней актыўна падтрымвала Сукарна. На выбарах КПІ атрымала 6 176 914 галасоў (16 %), заняўшы трэцяе месца.

У тым жа годзе адбыліся выбары ва Устаноўчы сход, на іх кампартыя атрымала 6 232 512 галасоў (16, 47 %) і 80 месцаў, заняўшы чацвёртае месца сярод палітычных партый краіны.

У ліпені 1957 года офіс кампартыі ў Джакарце быў закіданы гранатамі. У тым жа месяцы партыя перамагла на муніцыпальных выбарах. У верасня таго ж года ісламісцкая партыя Машумі запатрабавала забараніць КПІ.

3 снежня 1957 года прафсаюзы, што знаходзіліся пад значным уплывам КПІ, пачалі ўсталёўваць кантроль над прадпрыемствамі, што належаць галандцам, дзеля іх наступнай нацыяналізацыі. Змаганне з замежнымі капіталістамі дала кампартыі магчымасць дыстанцыявацца ад Нацыянальнай партыі і праводзіць уласную палітыку.

У лютым 1958 года праамерыканскія сілы арганізавалі спробу перавароту, у якой узялі ўдзел частка ўзброеных сіл і правыя лідары. Мяцежнікі, якія ўзялі пад свой кантроль Суматру і Сулавесі, 15 лютага абвясцілі стварэнне Рэвалюцыйнага ўрада Рэспублікі Інданезія (індан.: Pemerintah Revolusioner Republik Indonesia). Паводле рашэння гэтага ўрада былі неадкладна арыштаваны тысячы членаў КПІ, таму кампартыя падтрымала ўсе меры Сукарна па падаўленні паўстання, улучаючы аб'яву ваеннага становішча. У канчатковым выніку паўстанне было падаўлена.

У жніўні 1959 года вайсковыя паспрабавалі перашкодзіць правядзенню чарговага з'езда КПІ. Аднак, з'езд быў праведзены, як і было запланавана раней.

У 1960 годзе Сукарна абвясціў лозунг Насаком — адзінства дзеянняў прыхільнікаў нацыяналізму (індан.: Nasionalisme), ісламізму (індан.: Agama — рэлігія) і камунізму (індан.: Komunisme). КПІ вітала з'яўленне гэтага лозунга, бачачы ў ім перадумовы для стварэння фронту, што аб'ядноўвае ўсе асноўныя сілы на інданезійскае палітычнай сцэне.

Літаратура

• Ежегодник Большой Советской Энциклопедии. — Советская Энциклопедия, 1967. — С. 275. — 57 000 экз.
• О. Торнквист. Дилемма коммунизма в Третьем мире: гибель КПИ в Индонезии. Архівавана 22 чэрвеня 2008.
• Jochen Hippler, Nasr Hamid Abu Zaid, Amr Hamzawy. Politische Gewalt und Zivilisation in westlichen und muslimischen Gesellschaften. — Stuttgart, 2006. — С. 55-58. — 57 000 экз. Архівавана 29 верасня 2007.
• Hunter, Helen-Louise. Sukarno and the Indonesian coup : the untold story. — Westport, Conn. : Praeger Security International. PSI reports (Westport, Conn.), 2007. — ISBN 9780275974381, ISBN 0275974383.
• J.L. Holzgrefe / Robert O. Keohane. Humanitarian Intervention: Ethical, Legal and Political Dilemmas. — Cambridge: Westport, Conn. : Praeger Security International. PSI reports (Westport, Conn.), 2003. — С. 47. — ISBN 052152928X.
• Levene, Mark and Roberts, Penny. The Massacre in History. — Cambridge: Westport, Conn. : Praeger Security International. PSI reports (Westport, Conn.), 1999. — С. 247-251. — ISBN 1571819355.
• Robert Cribb. 'The Indonesian Marxist tradition', in C.P. Mackerras and N.J. Knight. — London: Croom Helm: eds, Marxism in Asia, 1985. — С. 251-272. — ISBN 1571819355. Архівавана 1 жніўня 2020.
• Mortimer, Rex. Indonesian Communism Under Sukarno: Ideology and Politics, 1959-1965. — Ithaca, New York: Cornell University Press, 1984. — ISBN 0-8014-0825-3.
• Ricklefs, M.C. A History of Modern Indonesia. — MacMillan, 1982. — ISBN 0-333-24380-3.
• Sinaga, Edward Djanner. Communism and the Communist Party in Indonesia. — MA Thesis, George Washington University School of Government, 1960.

Спасылкі

• People of Indonesia, Unite and Fight to Overthrow the Fascist Regime
• Defence speech given by Sudisman in 1967
• Shadow Play — Информация о восстании 1965 года и последующем разгроме КПИ.
• The First Period of the Indonesian Communist Party (PKI): 1914—1926