Мікалай Аляксеевіч Козенка

Мікалай Аляксеевіч Козенка
Дата нараджэння	9 сакавіка 1951(1951-03-09) (73 гады)
Месца нараджэння	Целепуны[d], Мазырскі раён, Палеская вобласць, БССР, СССР
Адукацыя	Магілёўскае культурна-асветніцкае вучылішча імя Н. К. Крупскай (1970) Маскоўскі дзяржаўны інстытут культуры[d]
Прафесія	харэограф, рэжысёр-пастаноўшчык, фалькларыст
Тэатр	Магілёўскае вучылішча культуры імя Н. К. Крупскай Дом культуры Магілёўскага аўтамабільнага завода імя С. М. Кірава[d] Акадэмічны ансамбль песні і танца Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў Інстытут культуры Беларусі
Узнагароды	Ганаровая грамата Міністэрства культуры Беларусі[d] Нагрудны знак «За ўклад у развіццё культуры Беларусі»

Мікалай Аляксеевіч Козенка (нар. 9 сакавіка 1951; в. Целепуны (цяпер у складзе г. Мазыр), Беларусь) — збіральнік, даследчык і папулярызатар беларускай народнай танцавальнай культуры, этнахарэограф, этнапедагог, арганізатар фальклорных фестываляў «Беларуская полька», «Берагіня», «Мяцеліца». Сёння Мікалай Козенка з'яўляецца лідарам у даследаванні і папулярызацыі беларускай народнай танцавальнай культуры.

Біяграфія

Дзяцінства

Мікалай Козенка нарадзіўся 9 сакавіка 1951 года у в. Целепуны (якая ўвайшла ў склад г. Мазыра) Гомельскай вобласці Беларускай ССР у сям'і рабочага. Бацька Козенка Аляксей Мікітавіч (1908 — 07.09.1957). Маці Козенка Еўдакія Ісакаўна (14.03.1917 — 25.09.1988), у дзявоцтве Сіраш, кіраўніца паляводчай брыгады калгаса «Радзіма».

Хата, дзе нарадзіўся Мікалай Козенка ўжо не існуе. Дзяцінства правёў у доме на вул. Матросава, 19. У 1966 скончыў васьмігадовую школу-інтэрнат г. Мазыра, дзе сярод іншых быў абраны ў танцавальны гурток. Ужо праз год заняткаў прадстаўляў установу і г. Мазыр на абласным аглядзе харэаграфічнага мастацтва ў г. Гомелі. Танцавалі «Беларускую польку», «Лявоніху» ў пастаноўцы А. А. Рыбальчанкі і «Матроскае яблычка» ў пастаноўцы кіраўніка калектыву Уладзіміра Мікалаевіча Авер'янава. Акампанаваў на баяне Мікалай Аляксеевіч Ляўковіч. Але калектыў праіснаваў усяго год. Па запрашэнню Мікалай Козенка пераходзіць у танцавальны калектыў Дома піянераў. Яго кіраўніком была Ніна Вячаславаўна Глінкіна. Школьную адукацыю працягнуў у 9-м класе Мазырскай сярэдняй агульнаадукацыйнай школы № 1. Яшчэ будучы вучнем распачаў працоўную дзейнасць у калгасе «Радзіма» (на Мазыршчыне). На цягу чатырох год баранаваў, абганяў бульбу, касіў, ставагаў сена і салому.

Адукацыя і праца

З 1967 па 1970 гады вучыўся ў Магілёўскім культасветвучылішчы на аддзяленні харэаграфіі. Пасля заканчэння быў запрошаны на працу ў Дом культуры Магілёўскага аўтамабільнага завода імя С. М. Кірава на пасаду кіраўніка дзіцячага харэаграфічнага калектыву. Адначасова па сумяшчальніцтву працуе выкладчыкам харэаграфічных дысцыплін у культасветвучылішчы (1971—1972). З 1972 па 1974 гады служыць артыстам балета ў ансамблі песні і танца Беларускай ваеннай акругі (г. Мінск). У 1974 годзе Мікалай Козенка паступае на харэаграфічнае аддзяленне Маскоўскага дзяржаўнага інстытута культуры. Паспяхова яго сканчае ў 1978 годзе, атрымаўшы дыплом па спецыяльнасці «культасветработа», спецыялізацыя «выкладчык харэаграфічных дысцыплін» . Па заканчэнні інстытута працуе выкладчыкам кафедры харэаграфіі ў Мінскім інстытуце культуры (сёння Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт культуры і мастацтваў): на асноўнай рабоце (1978—1979), па сумяшчальніцтву (да 1988) .

З 1979 па 1992 гады працуе ў Рэспубліканскім навукова-метадычным цэнтры культуры на пасадах загадчыка аддзела харэаграфічнага мастацтва, намесніка дырэктара, вядучага навуковага супрацоўніка. У 1992 годзе у сувязі з рэарганізацыяй РНМЦК у Беларускі дзяржаўны інстытут праблем культуры (БелДІПК), запрошаны ў новаўтвораную ўстанову на пасаду старшага навуковага супрацоўніка лабараторыі традыцыйнага мастацтва. У 1995—1996 гады паралельна працуе загадчыкам Чачэрскага раённага цэнтра рамёстваў, этнаграфіі і фальклору, выкладчыкам танца ў Чачэрскай дзіцячай музычнай школе Гомельскай вобласці. У 1996—1997 гадах выкладчыкам Вялікаўхалодскай школы мастацтваў. З 1996 года настаўнікам рытмікі і танца, кіраўніком узорнага (2001) і Заслужанага (2012) аматарскага калектыву Рэспублікі Беларусь фальклорнага гурту «Берагіня» ў Мётчанскай адукацыйна-выхаваўчай установе «Школа-садок» Барысаўскага раёна Мінскай вобласці . З 1997 па 1998 гады працуе вядучым спецыялістам Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь. У 1998 годзе працягвае адукацыю ў аспірантуры Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. З 1998 па 1999 гады займае пасаду мастацкага кіраўніка Нацыянальнага цэнтра творчасці дзяцей і моладзі Рэспублікі Беларусь. З 1999 на асноўнай працы ў БелДІПК. З 2006 года працуе ў Беларускім дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў на кафедры этналогіі і фальклору на пагадзіннай аснове. З рэарганізацыяй БелДІПК у Інстытут павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі кадраў (ІПКПК) Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў (БДУКМ) з 2008 па 2010 гады працуе на пасадзе метадыста аддзела інавацыйных тэхналогій у сацыякультурнай дзейнасці. У сувязі з ліквідацыяй ІПКПК перайшоў працаваць у Інстытут культуры Беларусі, дзе працуе і сёння.

Сям'я

8 ліпеня 1978 узяў шлюб з Алай Мікалаеўнай Сёмінай (нар. 5 чэрвеня 1947, г. Масква). 2 верасня 1982 года ў іх нарадзілася дачка Алеся. У 2006 г.яна закочыла Міжнародны гуманітарна-эканамічны інстытут (Мінск), абраўшы прафесію эканаміста; у 2012 г. – Маскоўкі дзяржаўны будаўнічы ўніверсітэт па спецыяльнасці інжэнер-будаўнік. З 27 ліпеня 2002 г. знаходзіцца ў шлюбе з Аляксандрам Аляксандравічам Каваленкам (22.03.1979 г.н.). У іх сям’і нарадзіліся дзеці: Каваленка Кацярына Аляксандраўна (27.09.2013), Глеб Аляксандравіч (10.09.2014). Мікалай Козенка за другім разам узяў шлюб (10 сакавіка 2007) з Тамарай Барысаўнай Варфаламеевай (23.06.1947 г.н.), знакамітым беларускім этнамузыколагам.

На ніве фальклору

У 1980-90-х гг. Мікалай Козенка даследуе традыцыйную культуру Чачэрскага раёна. На аснове даследчых матэрыялаў падрыхтаваў рукапіс «Чачэрскі фальклор (пераважна харэаграфічны) у сучасных запісах» з фотаздымкамі, малюнкамі, нотнымі дадаткамі. Гэта ўнікальны матэрыял аб’ёмам каля адной тысячы старонак, які дагэтуль не надрукаваны.

Мікалай Козенка аўтар і суаўтар каля 30 відэафільмаў і тэлесюжэтаў, кінастужкі «У Святыя вечары на Каляды» (Беларусьфільм, 1996), тэлецыкла «Чачэрскі альбом» (1995-96) і інш. З’яўляецца аўтарам больш за 170 публікацый, прысвечаных аўтэнтычнаму і аматарскаму танцавальнаму фальклору. Сярод якіх манаграфія «Лексіка беларускага народна-сцэнічнага танца. Ч. І. Паставы рук» (1993), зборнікі «Танцавальная музыка Беларусі» (15 выпускаў), «Беларускія народныя танцавальныя песні» (4 выпускі), «Беларускі народны танец: традыцыі і сучаснасць. Магілёўшчына», раздзелы «Танцавальны фальклор», « Народная інструментальная музыка», «Народныя гульні» ў грунтоўным шасцітомным (10 кн.) навуковым выданні «Традыцыйная мастацкая культура Беларусаў», брашуры і артыкулы ў навуковых, навукова-папулярных і даведачных выданнях Беларусі і Расіі, вучэбныя праграмы і метадычныя дапаможнікі. Арганізатар і кіраўнік рэспубліканскіх семінараў, круглых сталоў, дыскусій па праблемах беларускай народнай харэаграфіі .

Пад канец ХХ ст. Мікалаем Козенкам падрыхтавана праграма адраджэння беларускай харэаграфічнай аўтэнтыкі. Мэтай праекту з’яўляецца далучэнне дзяцей і моладзі да каштоўнасцей традыцыйнай культуры, фарміраванне самадастатковай творчай асобы. Створана стратэгія іх вяртання ў сучасны побыт і культуру традыцыя народнай харэаграфіі, спеўнага і музычнага інструментальнага мастацтва.

Крокам у рэалізацыі праграмы становіцца заснаванне Мікалаем Козенкам і яго калегамі фальклорнага гурта «Берагіня» пры Мётчанскай школе-садку Барысаўскага раёна (кіраўнікі М.Козенка і А.Абрамовіч). Таксама ствараюцца цэнтры традыцыйнай творчасці ў Чачэрскім раёнё Гомельскай вобласці (вёскі Бабічы, Нісімкавічы, Меркулавічы, Бяляеўка, Палессе і інш.), Акцябрскім (г.п. Акцябрскі, вёскі Валосавічы, Рассвет, Чырвоная Слабада і інш.) раёнах Гомельскай вобласці, Барысаўскім раёне (в. Мётча) Мінскай вобласці.

Разам з установамі культуры і адукацыі, аматарамі фальклору Мікалаем Козенкам арганізоўваецца шэраг міжнародных і рэспубліканскіх фестывалей фальклору на Беларусі :

• Рэспубліканскія фестывалі беларускага народнага танца (Гродна, Мінск, 1990)
• «Палескі карагод» (Пінск, 1991)
• «Пярэзвы» (Бабруйск, 1992)
• «Беларуская полька» (Чачэрск, Гомельская вобласць, 1993, 1994, 1996, 1999, 2000)
• Фестываль народнага мастацтва "Мядоцкі край і яго таленты " (в. Метча, Барысаўскі р-н, Мінская вобласць, 1997)
• Рэспубліканскі фестываль фальклорнага мастацтва «Берагіня» (г.п. Акцябарскі, Гомельская вобласць, 1999, 2001, 2004, 2006, 2008, 2010, 2012)
• «Першы Міжнародны фестываль фальклору на Беларусі» (Пінск-Мінск, 1994)
• Другі Міжнароднага фестываль харэаграфічнага мастацтва «Сожскі карагод» (Гомель, 1999)
• Рэспубліканскі эксперыментальны праект «Танцавальны фальклор і дзеці» (2001—2003)
• Рэспубліканскі конкурс беларускіх народных танцаў «Мяцеліца» пры «Школе традыцыйнага мастацтва» (Арганізатары: Мінскі фальклорны гурт «GUDA», культурніцкая кампанія «Будзьма беларусамі» і Рэспубліканскі Палац мастацтваў (14 снежня, 2013); Мінскі фальклорны гурт «GUDA», Беларускі фонд культуры і Мінскі дзяржаўны Палац моладзі (люты, 2015)

Узнагароды

• Ганаровая грамата Магілёўскага аўтазавода імя Кірава (1972)
• Ганаровая грамата штаба Беларускай ваеннай акругі (1973)
• Ганаровая грамата ЦК ЛКСМ Беларусі (1980)
• Нагрудны знак Міністэрства культуры СССР і ЦК прафсаюзаў работнікаў культуры «За дасягненні ў самадзейнай мастацкай творчасці» (1989);
• Ганаровая грамата Чачэрскага раённага выканаўчага камітэта Гомельскай вобласці (2001)
• Ганаровая грамата Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь (2001, 2003, 2008)
• Ганаровая грамата упраўлення адукацыі Мінскага аблвыканкама (2001, 2009)
• Дыплом Нацыянальнай камісіі па справах ЮНЭСКА ў Рэспубліцы Беларусь «За вялікі ўклад у захаванне нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі» (2008)
• Нагрудны знак Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь «За ўклад у развіццё культуры Беларусі». Загад Міністра культуры П. П. Латушкі ад 29.03.2011 № 29-у
• Грамата Беларускага фонду культуры. Старшыня Рады Ул. Гілеп. 24 чэрвеня 2012
• Пасведчанне Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь «Заслужаны аматарскі калектыў Рэспублікі Беларусь» фальклорны гурт «Берагіня» ДУА «Мётчанскі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад — сярэдняя школа Барысаўскага раёна» Мінскай вобласці. Кіраўнік — Мікалай Козенка. Рашэнне калегіі ад 10.07.2012 № 45
• Дыплом лаўрэата спецыяльнай прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь дзеячам культуры і мастацтва (2014).
• Медаль Францыска Скарыны (29 красавіка 2019).

Бібліяграфія

• публікацыі ў часопісах «Інфармацыйны веснік БелІПК» ( (Мн., БелІПК, 1993, вып. 1.); «Тэатральная Беларусь» (Мінск, 1995 г., №№ 1, 2, 3, 4, 6); «Мастацтва Беларусі» (1990, №№ 6,9,10,11); Мастацтва (Мінск, № 8, 1995; № 9, 1996; №№ 2, 4, 1997;. № 6, 1998); “Беларусь” (Мінск, 1994 г., № 12); «Народное творчество» (Москва: ВЦСПС, МК СССР, “Клуб”, 1990, № 2;. 1991, № 3); «Молодежная эстрада» (Москва, 1991, № 4); «Живая старина» (Москва, 2001, №2(30) і інш.
• укладанне зборнікаў серый: «Танцавальная музыка Беларусі» (15 вып.; Мн.:БелІПК, 1984—2002); «Беларускія народныя танцавальныя песні» (4 вып., Мн.: БелІПК, 1986—1992)
• вучэбныя праграмы «Танец у народным хоры» для студэнтаў ІІІ-ІV курсаў факультэта культасветработы Мінскага інстытута культуры (Мн.:МІК,1986)
• «Пачатковае харэаграфічнае навучанне. Праграма для гурткоў, студый, школ і пазашкольных устаноў» (Мн.: Нацыянальны цэнтр творчасці дзяцей і моладзі, 1998)
• «Апытальнік для збору матэрыялаў па беларускаму танцавальнаму фальклору» (Мн.: БелІПК, 1998)
• шэраг артыкулаў у даведніку «Беларускія народныя танцы, карагоды, гульні» (Мн.: БелСЭ, 1989)
• артыкулы ў энцыклапедыі «Этнаграфія Беларусі» (Мн.: БелСЭ, 1989)
• Руска-беларускі слоўнік : Музыка, харэаграфія (Беларус. ін-т праблем культуры ; [Уклад.: Т.В.Даніловіч, М.А.Козенка]; 1992)
• «Лексіка беларускага народнага танца. Ч. І. Паставы рук» (Мн: Полымя, 1993)
• «Рэспубліканскі фестываль народнага танца «Беларуская полька» (4 вып., 1996—2000)
• «Пачатковае харэаграфічнае навучанне» для гурткоў, студый, школ і пазашкольных устаноў» (1998)
• «Рэспубліканскі фестываль фальклорнага мастацтва «Берагіня» (6 вып., 1999—2010)
• «Чацвёрты рэспубліканскі фестываль народнага танца «Беларуская полька» (Мн.: Чатыры чвэрці, 2000)
• «Мы — «Берагіня» (Мн.: Чатыры чвэрці, 2001)
• «Народная спадчына Бацькаўшчыны: Вывучэнне спадчыны і выхаванне дзяцей сродкамі аўтэнтычнага народнага мастацтва» (Мн.: Чатыры чвэрці, 2002)
• «Другі рэгіянальны фестываль фальклорнага мастацтва «Берагіня» (Мн.: Чатыры чвэрці, 2001)
• «Традыцыйная культура і дзеці: Праблемы захавання і пераемнасці» (Мазыр, 2001)
• «Матэрыялы навукова-практычнай канферэнцыі» (Мазыр, 2001)
• «Традыцыйная культура і дзеці»: Вып.1. Рэспубліканскі эксперыментальны праект «Танцавальны фальклор і дзеці» (2001—2003) (Мн.: БелДІПК, 2004)
• «Традыцыйная мастацкая культура беларусаў». У 6 т. Т. І. Магілёўскае Падняпроўе, т. 2. Віцебскае Падзвінне, т. 3. Гродзенскае Панямонне. У 2 кн., т. 4. Брэсцкае Палессе. У 2 кн., т. 5. Цэнтральная Беларусь. У 2 кн., т. 6. Гомельскае Палессе і Падняпроўе. У 2 кн. (раздзелы «Інструментальная музыка», «Танцавальны фальклор», «Народныя гульні») (Мн.: Беларуская навука, Вышэйшая школа. 2001—2013)
• «Традыцыйнае вяселле Мядоцкага краю» (у сааўтарстве з А. А. Абрамовіч, Мн.: Чатыры чвэрці, 2004)
• шэраг артыкулаў у энцыклапедыі «Беларускі фальклор» у 2(Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005—2006)
• «Аўтэнтычны фальклор. Праблемы бытавання, вывучэння, пераймання: Матэрыялы навукова-метадычнай канферэнцыі» (Мн.: БДУКіМ, 2007)
• Укладальнік серыі «Выдатныя постаці Беларусі» (аўтар ідэі і кіраўнік праектаў): «Уладзімір Конан. Выбранае» (Мн: Смэлтак, 2009), ”Погляд у вечнасць. Зборнік артыкулаў да 75-годззя Ул. Конана” (Мн.: Беларускі фонд культуры, 2009), «У тэзаўрусе Беларусі. Да 80-годдзя Энгельса Дарашэвіча» (Мн.: Чатыры чвэрці, 2011), «Жыццё і лёс Адама Чопчыца» (Мн.: Чатыры чвэрці, 2012), «Антаніна Абрамовіч. DUM SPIRO SPERO – Пакуль жыву, спадзяюся» (Мн.: БелДІПК, 2007), “Зроднены з культурай” (Да 70-годдзя Уладзіміра Гілепа). Пад рэд. Генрыха Далідовіча, Міколы Козенкі (Мн.:БелДІПК, 208); “Культура” – прафесія не для слабых”. Да 70-годдзя Валерыя Будняцкага (Мн.:Беларускі фонд культуры, 2014); “Неўтаймаваны: да 70-годдзя Мікалая Дудчанкі (Мн.: Беларускі фонд культуры, 2015)
• шэраг артыкулаў ў тыднёвіку “Культура” (2012, №32; №№ 6, 32, 34, 52)
• «Беларускі народны танец: традыцыі і сучаснасць. Магілёўшчына» (Мн.: БДУКіМ, 2014)

Фільмаграфія

• «Столінскія карагоды, гульні, скокі» (1991, МВТА “Артфільматэхніка”)
• «Чачэрскі куфэрак» (1991, МВТА Артфільматэхніка)
• «Танцы і карагоды на вёсцы» (1995, праграма “Радавод” Белтэлерадыёкампаніі )
• «Паміж небам і зямлёй» (1995, праграма “Радавод” Белтэлерадыёкампаніі)
• тэлецыкл «Чачэрскі альбом» у праграме «Радавод» Белтэлерадыёкампаніі (1995-96)
• «У святыя вечары на Каляды» (1996, Летапіс , Беларусфільм) і інш.

Літаратура

• Вячаслаў Калацэй. Хто, калі не я…: Да 60-годдзя Міколы Козенкі. — Мн.: Чатыры чвэрці, 2011. — 370 с.
• Беларускі фальклор: Энцыклапедыя: У 2 т. Т.1: А капэла - Куцця / Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2005. — 768 с.: іл.
• Кацярына Шэйка. “Мяцеліца” запрашае // Краязнаўчая газета. № 45 (494), снежань 2014 г. – С. 4
• Яўген Пясецкі. Полечка “па-мясцоваму”. Фота аўтара // Звязда. 17 снежня 2013 г. С. 8
• Анастасія Капцава. У госці да “Мяцеліцы” // Літаратура і мастацтва. № 50. 20 снежня 2013 г. С. 14
• Ніна Казленя. Снежань з “Мяцеліцай” // Краязнаўчая газета. № 47 (496), снежань 2013 года. С. 7
• Рукапіс кніжкі «Чачэрскі фальклор (пераважна харэаграфічны) у сучасных запісах» знаходзіцца ва ўласным архіве М.Козенкі
• Танцы ўсходняга Палесся. Мн., 1987;
• Танцуюць дзеці // Мастацтва Беларусі. 1990. №10, 11
• Акцэнт як сродак мастацкай выразнасці беларускага народнага танца // Весці АН БССР. 1991. №2

Спасылкі

• Школа традыцыйнага мастацтва GUDA, конкурс традыцыйных танцаў «Мяцеліца» Архівавана 24 лютага 2015.
• Альманах «Дзьмухавец»
• Рэспубліканскі фестываль фальклорнага мастацтва «Берагіня»
• «Берагіня» са… «сцішаным гучаннем», або У адказ мы чуем: «Ініцыятыву праяўляць не будзем»
• Мядоцкая «Берагіня» Архівавана 5 сакавіка 2016.
• Конкурс выканаўцаў беларускіх народных танцаў «Мяцеліца» становіцца традыцыяй! (недаступная спасылка)
• Пакуль ёсць «Берагіня» — традыцыя не загіне! (недаступная спасылка)
• Мікола Козенка пра беларускую польку
• Узор полькі ад Міколы Козенкі
• Мікола Козенка паказвае абэрак
• Мікола Козенка пра Аляксея Крукоўскага
• Майстар-клас М.Козенкі ў Гомелі