Пётр III

Пётр III Фёдаравіч
руск.: Петръ III Ѳеодоровичъ
Каранацыйны партрэт імператара Пятра III Фёдаравіча працы Л. К. Пфанцэльта
7-ы Імператар Усерасійскі 25 снежня 1761 (5 студзеня 1762) — 28 чэрвеня (9 ліпеня) 1762
Каранацыя	не каранаваўся
Папярэднік	Елізавета Пятроўна
Пераемнік	Кацярына II
Герцаг Шлезвіг-Гольштэйн-Готарпскі
18 чэрвеня 1739 — 17 ліпеня 1762
Папярэднік	Карл Фрыдрых Гольштэйн-Готарпскі
Пераемнік	Павел I
Нараджэнне	10 (21) лютага 1728 Кіль, Шлезвіг-Гольштэйн, Германія[…]
Смерць	6 (17) ліпеня 1762 (34 гады) Ропша, Пецяргофскі павет[d], Санкт-Пецярбургская губерня, Расійская імперыя[…]
Месца пахавання	Петрапаўлаўскі сабор Аляксандра-Неўская лаўра Дабравешчанская царква Аляксандра-Неўскай лаўры
Род	Гальштэйн-Готарп-Раманавы[d] і Ольдэнбургская дынастыя[d]
Імя пры нараджэнні	ням.: Karl Peter Ulrich von Schleswig-Golstein-Gottorf
Бацька	Карл Фрыдрых Гольштэйн-Готарпскі
Маці	Ганна Пятроўна
Жонка	Кацярына II
Дзеці	Павел I і Ганна Пятроўна
Веравызнанне	праваслаўе, лютэранства і РПЦ
Дзейнасць	манарх
Аўтограф
Манаграма
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пётр III Фёдаравіч (21 лютага 1728—17 ліпеня 1762) — расійскі імператар у 1761—1762. Унук Пятра I, сын цэсарэўны Ганны Пятроўны і герцага Гольштэйн-Гаторпскага Карла Фрыдрыха. Па лініі бацькі быў внучатым пляменнікам шведскага караля Карла XII і спачатку выхоўваўся як спадчыннік шведскага трону.

Маці хлопчыка, названага пры нараджэнні Карл-Петэр-Ульрых, памерла неўзабаве пасля яго з’яўлення на свет, а ў 11 гадоў ён страціў і бацьку. Яго выхавальнікі О. Ф. Брумер і Ф. У. Берхгольц не адрозніваліся высокімі маральным якасцямі, не раз жорстка каралі дзіця і мала клапаціліся аб яго адукацыі: да 13 гадам ён толькі трохі валодаў французскай мовай. Пётр рос нервовым, уразлівым, любіў музыку і жывапіс і адначасова любіў усё ваеннае. Менавіта з воінскімі ўцехамі былі звязаны ўсё яго славалюбівыя мары. Па характары ён быў хутчэй лагодным, чым злым. Па некаторых звестках, ужо ў дзяцінстве ён заахвоціўся да віна.

У 1742 абвешчаны сваёй цёткай імператрыцай Лізаветай Пятроўнай спадчыннікам расійскага прастолу і прывезены ў Расію. Яго хрысцілі ў праваслаўе пад імем Пятра Фёдаравіча, а ў 1745 ажанілі на прынцэсе Анхальт-Цербсцкай, будучай імператрыцы Кацярыне II. Яго выхавальнікам і настаўнікам стаў акадэмік Якаб Штэлін, які лічыў свайго вучня досыць здольным, але гультаяватым, адначасова адзначаючы ў ім такія рысы, як маладушнасць, жорсткасць у дачыненні да жывёлін, схільнасць да хвальбы.

Адносіны Пятра з жонкай не склаліся з самога пачаткі: яна была інтэлектуальна больш развітая, а ён, наадварот, інфантыльны. Яго розум па-ранейшаму займалі дзіцячыя гульні, воінскія вучэнні, і ён зусім не цікавіўся жанчынамі. Лічыцца, што да пачатку 1750-х паміж мужам і жонкай не было шлюбных адносін, але затым Пятру была зроблена нейкая аперацыя, пасля якой у 1754 Кацярына нарадзіла яму сына Паўла (будучы імператар Павел I). Аднак Пётр усё больш аддаляўся ад жонкі; яго фаварыткай стала К. Р. Варанцова (сястра Е. Р. Дашкавай). У гэты жа час яму было дазволена выпісаць полк гальштынскіх салдат, і ўвесь вольны час ён праводзіў, займаючыся з імі ваеннымі практыкаваннямі і манеўрамі. Іншым яго захапленнем была гульня на скрыпцы.

Пётр III Фёдаравіч

За гады, праведзеныя ў Расіі, Пётр ніколі не рабіў спроб лепш пазнаць гэту краіну, яе народ і гісторыю, ён не паважаў рускіх звычаяў, паводзіў сябе непрыстойным чынам падчас царкоўнай службы, не выконваў пасты і іншыя абрады. Лізавета Пятроўна не дапушчала яго да ўдзелу ў рашэнні палітычных пытанняў і адзіная пасада, на якой ён хоць неяк мог сябе выявіць, была пасада дырэктара Шляхецкага корпуса. Паміж тым Пётр адкрыта крытыкаваў дзейнасць урада, а падчас Сямігадовай вайны публічна выказваў сімпатыі да прускага караля Фрыдрыха II. Асуджэнне антыпрускай і прааўстрыйскай палітыкі Пётр падзяляў з Кацярынай, але выяўляў яго значна больш адкрыта і неасцярожна; Лізавета, па чутках, пад канец жыцця падумвала аб арышце і высыланню абодвух. Аб усім гэтым было шырока вядома не толькі пры двары, але і ў шырэйшых пластах рускага грамадства, дзе Пётр не карыстаўся ні аўтарытэтам, ні папулярнасцю.

Пасля смерці імператрыцы Лізаветы Пятроўны 25 снежня 1761 (5 студзеня 1762 па новаму стылю) быў абвешчаны імператарам. Кіраваў 186 дзён.

У ацэнках дзейнасці Пятра III звычайна сутыкаюцца два розных падыходу. Традыцыйна негатыўны падыход, грунтуецца на абсалютызацыі яго парокаў і сляпым даверы да вобраза, якія ствараюць мемуаристы — наладжвальнікі перавароту (Кацярына II, |Е. Р. Дашкова). Яго вінавацяць у невуцтве, прыдуркаватасці, нялюбові да Расіі, поўнай няздольнасці да кіравання. У апошні час зроблены спробы больш аб’ектыўна разгледзець яго асобу і дзейнасць. Адзначаецца, што Пётр III энергічна займаўся дзяржаўнымі справамі, і яго палітыка мела цалкам паслядоўны і прагрэсіўны характар; ён намячаў правесці серыю рашучых рэформ; Кацярына, у цэлым, толькі працягвала яго курс «адукаванага абсалютызму». Да ліку найважных спраў Пятра III можна аднесці скасаванне таемнай канцылярыі, секулярызацыю царкоўных земляў, заахвочванне гандлёва-прамысловай дзейнасці шляхам стварэння Дзяржаўнага банка, прыняцце ўказу аб камерцыі, у якім утрымліваецца патрабаванне беражлівага дачынення да лясоў як аднаму з найважных багаццяў Расіі, указ, які дазваляў адкрыць фабрыкі па вытворчасці ветразнага палатна ў Сібіры, указ, які кваліфікаваў забойства памешчыкамі сялян як «тыранскае катаванне» і які прадугледжваў за гэта пажыццёвую ссылку. Ён таксама спыніў пераслед старавераў і збіраўся ажыццявіць рэформу Рускай праваслаўнай царквы.

У ліку найважных дакументаў, прынятых Пятром III, — «Маніфест аб вольнасці дваранства». Пётр III спыніў ваенныя дзеянні супраць Прусіі і заключыў з Фрыдрыхам II мір на невыгодных для Расіі ўмовах, вярнуўшы заваяваную Усходнюю Прусію. У той жа час, ён з галштынскага патрыятызму задумаў у саюзе з Прусіяй выступіць супраць Даніі (учорашняй союзницы Расіі), з мэтай вярнуць адняты ёю ў Гольштэйна Шлезвіг, прычым сам намерваўся выступіць у паход на чале гвардыі.

Нягледзячы на сваю прагрэсіўнасць, бязладныя і дрэнна прадуманыя дзеянні Пятра не толькі не дадалі яму аўтарытэту, але пазбавілі ўсякай сацыяльнай падтрымкі, акрамя можа быць ніжэйшых пластоў, якія яшчэ доўга бачылі ў Пятры «добрага цара»; у прыдворных і гвардзейскіх кругах яго палітыка спараджала толькі няўпэўненасць у заўтрашнім дні. Яго меры ў дачыненні царквы адапхнулі ад яго духавенства, уводзіны ў войскі прускіх парадкаў — войска; мір з Прусіяй расцэньваўся як здрада і нацыянальнае зневажанне; нарэшце, намер вывесці гвардыю з Пецярбурга і накіраваць яе ў незразумелы і непапулярны дацкі паход паслужыў наймагутным каталізатарам для змовы, якая ўзнікла ў гвардыі ў карысць Кацярыны Аляксееўны.

Раніцай 29 чэрвеня 1762, Пётр, які знаходзіўся тады ў Араніенбаўме, узнаў аб знікненні жонкі. Праз кароткі час стала вядома, што Кацярына збегла ў Пецярбург, дзе ёй прысягнулі гвардыя і насельніцтва. Далейшыя дзеянні Пятра паказваюць крайнюю ступень разгубленасці. Адкінуўшы савет Мініха неадкладна накіравацца ў Кранштат і весці барацьбу, абапіраючыся на флот і вернае яму войска ва Усходняй Прусіі, ён збіраўся было абараняцца ў Пецяргофе ў цацачнай крэпасці, пабудаванай для манеўраў, з дапамогай атрада галштынцаў. Аднак, пазнаўшы аб набліжэнні гвардыі на чале з Кацярынай, Пётр кінуў гэту думку і адплыў у Кранштат са ўсім дваром, дамамі і г.д. Але Кранштат ужо прысягнуў Кацярыне. Пасля гэтага Пётр цалкам паў духам і, ізноў адпрэчыўшы савет Мініха накіравацца да ўсходнепрускай арміі, вярнуўся ў Араніенбаўм, дзе і падпісаў адрачэнне. У суправаджэнні варты гвардзейцаў на чале з А. Р. Арловым ён быў адпраўлены ў Ропшу ў 30 вёрстах ад Пецярбурга, дзе праз тыдзень загінуў. Па афіцыйнай версіі, прычынай смерці быў прыступ гемарою, узмацнелы ад працяглага ўжывання алкаголю. Агульнараспаўсюджаная версія заве забойцам Аляксея Арлова; фігуруе нават тэкст яго пакутнага ліста Кацярыне, але сапраўднасць дакумента пад сумненнем. Чуткі звалі таксама яго забойцамі Цяплова і кранштацкага губернатара Шванвіча, нібы задушивших яго стрэльбавым рамянём.

Першапачаткова ён быў пахаваны без усякіх ушанаванняў у Аляксандра-Неўскай лаўры, але ў 1796 па загадзе Паўла I яго цела было перанесена ў Петрапаўлаўскі сабор.

Спасылкі

• Продкі і нашчадкі Пятра III Фёдаравіча (1728—1762), імператара Расіі