Натуфійская культура

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Натуфійская культура
мезаліт
Геаграфічны рэгіён Левант
Датаванне 12500—9500 гадоў да н. э.
Носьбіты Верагодна, носьбіты протаафразійскіх моў. генетычна прадстаўнікі культуры былі носьбітамі Y-храмасомных гаплагруп E1b1, E1b1b1b2, и CT
Пераемнасць
←Кебарская культура
←Мушабійская культура
 → [[{Харыфійская культура]]→

Тахунійская культура→
[[{Хіамская культура]]

Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Натуфійская культура — археалагічная культура эпіпалеаліту (мезаліту). Існавала на тэрыторыі Леванта каля 12500—9500 гадоў да н. э.[1], як мяркуецца, развіліся на аснове гібрыду мясцовай, але больш ранняй кебарскай культуры, і мушабійскай культуры. Сярод асноўных заняткаў натуфійцаў былі паляванне, рыбалоўства і збор зерня дзікарослых злакаў, для чаго яны рабілі адмысловыя жніўныя нажы і будавалі збожжасховішчы. Натуфійцы былі папярэднікамі першых земляробчых культур рэгіёну, некаторыя даследчыкі мяркуюць, што пераход ад збіральніцтва да вырошчвання злакаў першымі ў свеце здзейснілі самі натуфійцы. Яны разам з носьбітамі суседняй зарзійскай культуры былі аднымі з першых людзей, якія прыручылі сабак: у іх пахаваннях, якія датуюцца прыкладна 10 000 годам да н. э., знойдзеныя шкілеты шчанюкоў і дарослых сабак, пахаваных побач з чалавекам[2].

Выдзелена брытанскай даследчыцай Дораці Гарод у 1928—1932 гадах. Названая па Вадзі-эн-Натуф, на беразе якога ў пячоры Шукбана (27 км на паўночным захадзе ад Іерусаліма) былі зроблены першыя знаходкі.

Распаўсюджванне і перыядызацыя[правіць | правіць зыходнік]

Па дадзеных радыёвуглероднага аналізу, культура існавала прыкладна паміж 12500 і 9500 гадамі да н. э.[1] Гэты час дзеляць на два перыяду: ранні (прыкладна з 12500 да 10800 гады да н. э.) і позні (з 10 800 да 9500). Помнікі натуфийской культуры выяўляюцца ў Ізраілі ў цэнтральнай яго частцы, у даліне Іардана, на поўдзень да Егіпта і на поўнач да Еўфрата.

Жытлы[правіць | правіць зыходнік]

Дамы натуфійцаў ўяўлялі сабою паўзямлянкі, часта з каменным падставай, абліцаваным сумессю гліны і пяску. Над паверхняй зямлі будаваліся канструкцыя са стаўбоў, якая падтрымлівае чаротавы дах. Слядоў выкарыстання неабпаленай цэглы, распаўсюджанай ў дадзеным рэгіёне ў наступныя перыяды (дакерамічны неаліт), не знойдзена. Жытлы ў плане былі круглымі або авальнымі і мелі дыяметр 3-6 метраў. У цэнтры змяшчаўся круглы або чатырохвугольны адкрыты ачаг. Усе паселішча па плошчы магло дасягаць 1000-3000 м2 і ўтрымліваць да 100-150 дамоў.

Адносна невялікая частка натуфійцаў жыла ў пячорах (паселішчы Мугарэт Кабара, Мугарэт эль-Вад).

Прадметы побыту[правіць | правіць зыходнік]

Натуфийцы выраблялі мікраліты: дробныя каменныя прылады, такія як наканечнікі стрэл і лязы, якія размяшчаюцца на драўлянай або касцяной аснове для атрымання сярпоў жніўных нажоў. З'яўляюцца спробы шліфавання каменя. Для расцірання збожжа ўжываліся каменныя ступы (вышынёй да 80 см і вагай да 100-150 кг) і песты, часам — паглыбленні, выдзеўбаныя прама ў скале.

Вялікае распаўсюджанне мелі наканечнікі гарпуноў і рыбалоўныя кручкі, вырабленыя з косткі. Знойдзены ёмістасці, зробленыя з шкарлупіны страусінага яйка. Выяўленыя таксама касцяныя прылады, аналагічныя тым, якія выкарыстоўваюцца для пляцення кошыкаў, аднак прамых доказаў вытворчасці натуфійцамі кошыкаў не знойдзена. Здагадка аб выкарыстанні кошыкаў таксама дазваляе растлумачыць той факт, што ямы-збожжасховішчы хоць і прысутнічаюць у натуфійскіх паселішчах, але даволі рэдкія.

Харчаванне[правіць | правіць зыходнік]

Рэшткі расліннай ежы натуфійцаў дрэнна захаваліся, тым не менш, атрымалася вызначыць, што ў іх рацыён уваходзіла дзікая пшаніца, бабы, міндаль, жалуды, фісташкі. Знаходкі костак сведчаць, што асноўнай здабычай у паляванні натуфійцаў былі газэлі (звычайная газэль і джэйран), радзей — алені, дзікія быкі, кабаны, анагры. У далінах рэк (напрыклад, Іардана), набывала значэнне лоўля рыбы. 14,4 тыс. л. н. у Чорнай пустыні на паўночна-ўсходзе Іарданіі на пасяленні Шубайка 1 (Shubayqa 1) паляўнічыя-збіральнікі натуфійскай культуры пяклі хлеб з дзікіх злакаў і караняплодаў[3]. Аналіз арганічных слядоў у каменных ступках, знойдзеных ў пячоры Ракефет ў паўднёва-ўсходняй баку гары Кармель (Ізраіль), паказаў, што натуфійцы выраблялі піва каля 13 тыс. г. т. з пшаніцы і ячменю яшчэ да таго, як пачалі збожжавыя культуры выкарыстоўваць для выпечкі хлеба[4]. Старажытнае піва было падобна хутчэй на кашу, чым на пенны напой[5].

Мастацтва[правіць | правіць зыходнік]

Знойдзены шматлікія натуфійскія ўпрыгожванні з ракавінак і зубоў жывёл (каралі, нашыўкі на адзенне, галаўныя ўборы), прычым паміж ўпрыгожваннямі з розных паселішчаў прыкметныя стылявыя адрозненні, якія, верагодна, адлюстроўваюць існаваўшы падзел на плямёны. Прылады афармляліся геаметрычным арнаментам (сетка, зігзагі, хвалі), акрамя гэтага сустракаюцца разьбяныя малюнкі жывёл на дзяржальнях касцяных прылад. Выяўленыя ўзоры круглай скульптуры. Часцей за ўсё адлюстроўваюцца газэлі і іншыя жвачныя (магчыма, татэмныя жывёлы), значна радзей сустракаюцца постаці людзей, знойдзеныя статуэткі соваў, сабак, чарапах і іншых.

Пахаванні[правіць | правіць зыходнік]

Натуфійскае пахаванне, Нахаль Меарот, Ізраіль

Пахаванні натуфійцаў размяшчаліся часцей за ўсё ў закінутых дамах іх паселішчаў, радзей — у пячорах (Кармель, Іўдзейскія горы). Часам на магілы клалі вапняковыя глыбы. Труп маглі размяшчаць як на спіне, так і ў позе эмбрыёна, якой-небудзь строгай арыентацыі па баках святла таксама не выконвалася. Для нябожчыка ў магіле выраблялася ложа з ракавінак, разам з ім клалі ўпрыгажэнні, косці жывёл. Зверху магіла часта пасыпалася охрай. У некаторых паселішчах практыкавалася аддзяленне чэрапа, афармленне яго ракавінкамі і захоўванне асобна ад цела (Хайанім, Нахаль Арэн, Айн-Малаха).

Акрамя адзіночных пахаванняў, сустракаюцца і калектыўныя (асабліва ў ранні перыяд). Ёсць прыкметы таго, што старыя магілы разрываліся для новых пахаванняў.

Прыкладна траціна знойдзеных шкілетаў належыць дзецям.

У 2008 годзе групай археолагаў з Яўрэйскага ўніверсітэта ў Ерусаліме пад кіраўніцтвам Ліер Гросман (англ.: Leore Grosman) у раёне Ніжняй Галілеі (Ізраіль) было знойдзена пахаванне па меншай меры 28 чалавек, зробленае каля 12 000 гадоў таму. Сярод выяўленых пахаванняў — магіла жрыцы старажытнага культу. Цела ляжала на баку і было прыціснута да зямлі масіўнымі камянямі на галаве, тазе і руках. Таксама ў магіле знаходзілася 50 чарапахавых панцыраў, шкілет адной чалавечай нагі і часткі шкілетаў жывёл (арла, дзікага кабана, леапарда, куніцы, каровы)[6].

Сувязі з суседнімі рэгіёнамі[правіць | правіць зыходнік]

У Айн-Маллахе знойдзены абсідыян з Анатолі і ракавіны малюскаў з ракі Ніл. Базальтавыя прылады з паселішча на гары Кармель былі прынесеныя з Галанскіх вышынь (адлегласць каля 100 км).

Мяркуецца, што ад натуфийской культуры бярэ свой пачатак старажытнаегіпецкая харыфійская культура[7].

Канец натуфійскай культуры паклала тахунійская культура.

Палеагенетыка[правіць | правіць зыходнік]

У натуфийских паляўнічых-збіральнікаў з пячоры Ракефет (Raqefet) на схіле гары Кармель выяўленыя Y-храмасомныя гаплагрупы E1b1 і CT[8].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ а б Munro, Natalie D. (2003). «Small game, the Younger Dryas, and the transition to agriculture in the southern Levant», Mitteilungen der Gesellschaft für Urgeschichte 12: 47-71, p. 48.
  2. ↑ Clutton-Brock, Juliet (1995), «Origins of the dog: domestication and early history», in Serpell, James, The domestic dog: its evolution, behaviour and interactions with people (2003 reprinting ed.), Cambridge University Press, pp. 7-20.
  3. ↑ Археологическая десятка минувшего года
  4. ↑ Израиль — родина пива: в пещере Ракефет обнаружена древнейшая пивоварня
  5. ↑ Недалеко от Хайфы нашли пивоварню, которой 13 тысяч лет
  6. ↑ В Израиле нашли древнейшую в мире могилу шамана
  7. ↑ Зильберман Михаил Израйлевич. Земля Ханаанейская
  8. ↑ Iosif Lazaridis et al. The genetic structure of the world's first farmers, 2016.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Натуфійская_культура&oldid=3315066"