Сідней Олтмен

Сідней Олтмен
Сідней Олтмен
	англ.: Sidney Altman
Дата нараджэння	7 мая 1939[…]
Месца нараджэння	Манрэаль, гарадская агламерацыя Манрэаля[d], рёгіён Манрэаль[d], Квебек, Канада;
Дата смерці	5 красавіка 2022 (82 гады)
Месца смерці	Rockleigh[d], акруга Берген[d], Нью-Джэрсі, ЗША;
Грамадзянства	ЗША; Канада;
Жонка	Ann M. Altman[d]
Род дзейнасці	біёлаг, хімік, малекулярны біёлаг, біяхімік, навуковы работнік, фізік, выкладчык універсітэта, біяфізік
Навуковая сфера	малекулярная біялогія і біяхімія
Месца працы	Гарвардскі ўніверсітэт;
Альма-матар	Калумбійскі ўніверсітэт; Масачусецкі тэхналагічны інстытут; Каларадскі ўніверсітэт у Боўлдэры;
Член у	Нацыянальная акадэмія навук ЗША; Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук; Амерыканскае філасофскае таварыства; Амерыканская асацыяцыя садзейнічання развіццю навукі;
Узнагароды	Нобелеўская прэмія па хіміі (1989) Rosenstiel Award[d] (1988) Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава (2016) Sterling Professor[d] член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук ганаровы доктар Універсітэта Мак-Гіла[d]
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сідней Олтмен (Альтман; англ.: Sidney Altman; 7 мая 1939, Манрэаль, Канада — 5 красавіка 2022, Нью-Джэрсі, ЗША) — амерыканскі малекулярны біёлаг канадскага паходжання, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі 1989 года, якую ён падзяліў з Томасам Чэкам. Прафесар Ельскага ўніверсітэта^[11].

Член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (1990)^[12].

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў Манрэалі, быў другім сынам у сям’і яўрэйскіх эмігрантаў з Усходняй Еўропы^[13]. Яго бацька, калгаснік з украінскага пасёлак Чорны Востраў Віктар Альтман, пасля эміграцыі з Савецкага Саюза ў 1934 працаваў на ферме, а пасля жаніцьбы адкрыў агароднінную краму ў Манрэалі. Маці, Рэй Арлін, другая з адзінаццаці дзяцей, перабралася ў Канаду ва ўзросце васемнаццаці гадоў з Беластоку ў 1935 і працавала на ткацкай фабрыцы^[14]^[15]^[16].

Атрымаў ступень бакалаўра па фізіцы ў Масачусецкім тэхналагічным інстытуце у 1960 годзе, у 1967 годзе абараніў дысертацыю ва Універсітэце Каларада. У 1984 годзе атрымаў грамадзянства ЗША.

Мегагрант[правіць | правіць зыходнік]

У 2013 годзе Сідней Олтмен атрымаў мегагрант у трэцім конкурсе мегагрантаў. Даследаванні на тэму «РНК-накіраваныя супрацьбактэрыйныя і супрацьвірусныя прэпараты на аснове алігануклеатыдаў» праводзіліся ў Інстытуце хімічнай біялогіі і фундаментальнай медыцыны СА РАН^[17].

Навуковая праца[правіць | правіць зыходнік]

Олтмен вывучаў каталітычныя уласцівасці рыбазіма рыбануклеаза P. Рыбануклеаза P уяўляе сабой комплекс, які складаецца з структурнай малекулы РНК і аднаго (у пракарыёт) або некалькіх (у эукарыёт) бялкоў. Лічылася, што каталітычная актыўнасць бактэрыяльнай рыбануклеазы, якая ўдзельнічае ў працэсе паспявання транспартных РНК, вызначаецца бялковай субадзінкай. Аднак Олтмен і яго лабараторыя выявілі, што адной малекулы РНК, якая ўваходзіць у склад рыбануклеазы, дастаткова для праявы каталітычнай актыўнасці. Такім чынам, было выяўлена, што не толькі фермент, але і малекулы РНК могуць каталізаваць хімічныя рэакцыі. Цікава, што пазней ён выявіў, што ў адрозненне ад бактэрыяльнай рыбануклеазы ў эукарыятычным комплексе рыбануклеазы P бялковая частка неабходна для каталізу.

У 1989 годзе Олтмен атрымаў за даследаванні каталітычнай актыўнасці РНК Нобелеўскую прэмію па хіміі, падзяліўшы яе з Томасам Чэкам.

Сям’я[правіць | правіць зыходнік]

Жонка (з 1972 года) — Эн Олтмен (англ.: Ann Altman), дачка філосафа Стэфана Кёрнера (1913—2000) і грамадскага дзеяча, магістрата Эдзіт Кёрнер (Эдзіта Лея Леві, 1921—2000), бежанцаў ваеннага часу з Чэхаславакіі, малекулярны біёлаг і біяхімік^[18].
Сын — Даніэл Олтмен (нар. 1974), амерыканскі эканаміст.
Дачка — Лея (нар. 1977).

Публікацыі[правіць | правіць зыходнік]

Altman S, Baer MF, Bartkiewicz M, Gold H, Guerrier-Takada C, Kirsebom LA, Lumelsky N, Peck K Catalysis by the RNA subunit of RNase P--a minireview(англ.) // Gene. — 15.10.1989. — Т. 82. — № 1. — С. 63—4. — PMID 2479591.
Altman S A view of RNase P(англ.) // Mol Biosyst. — 09.2007. — Т. 3. — № 9. — С. 604—7. — DOI:10.1039/b707850c — PMID 17700860.

Грамадская дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

У 2016 годзе падпісаў ліст з заклікам да Greenpeace, Арганізацыі Аб’яднаных Нацый і ўрадаў усяго свету спыніць барацьбу з генетычна мадыфікаванымі арганізмамі (ГМА)^[19]^[20]^[21].

Зноскі

↑ http://www.nndb.com/people/767/000100467/
↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/17769/Sidney-Altman
↑ http://www.nndb.com/lists/493/000063304/
↑ Sidney Altman, pathbreaking scientist
↑ Altman S. Enzymatic Cleavage of RNA by RNA(Nobel Lecture) // Angewandte Chemie International Edition — Wiley, 1990. — Vol. 29, Iss. 7. — P. 749–758. — ISSN 1433-7851; 1521-3773 — doi:10.1002/ANIE.199007491
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q62023953"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1479654"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q100891963"></a>
↑ Nobel Prize Winner Visits Jordanhill — 2011.
↑ http://www.britannica.com/nobelprize/article-9005941
↑ ^а ^б Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г Sidney Altman Biographical — Nobel Foundation. Праверана 5 лютага 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1781959"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23684016"></a>
↑ ^а ^б NNDB — 2002.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513"></a>
↑ Олтмен // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
↑ Sidney Altman (англ.)
↑ Биография Сидни Олтмена
↑ Nobel Laureates in Chemistry, 1901—1992 (стр. 737)
↑ Sidney Altman on NNDB
↑ Canadian Naturalization 1915—1951(недаступная спасылка)
↑ Министерство образования и науки Российской Федерации (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2013. Праверана 1 чэрвеня 2013.
↑ An organised death
↑ 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs
↑ Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs)
↑ Список нобелевских лауреатов подписавших письмо

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

[_9976c8a2cc801058-1] ttp://www.nndb.com/people/767/000100467/

[_a1fcec67e97da258-2] ttp://www.britannica.com/EBchecked/topic/17769/Sidney-Altman

[_758c8072e1cecfc6-3] ttp://www.nndb.com/lists/493/000063304/

[_3135c29056adfe48-4] Sidney Altman, pathbreaking scientist

[_3274829d0ef061a4-5] Altman S. Enzymatic Cleavage of RNA by RNA(Nobel Lecture) // Angewandte Chemie International Edition — Wiley, 1990. — Vol. 29, Iss. 7. — P. 749–758. — ISSN 1433-7851; 1521-3773 — doi:10.1002/ANIE.199007491
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q62023953"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1479654"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q100891963"></a>

[_54114b9e7bb5b4b8-6] Nobel Prize Winner Visits Jordanhill — 2011.

[_ed535b1f85025f40-7] ttp://www.britannica.com/nobelprize/article-9005941

[_033495c6053bf66f-8] а ^б Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[_bd3a4baa3072ab76-9] а ^б ^в ^г Sidney Altman Biographical — Nobel Foundation. Праверана 5 лютага 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1781959"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23684016"></a>

[_6f91517a68bd0f9b-10] а ^б NNDB — 2002.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513"></a>

[11] Олтмен // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.

[NAS-12] Sidney Altman (англ.)

[13] Биография Сидни Олтмена

[14] Nobel Laureates in Chemistry, 1901—1992 (стр. 737)

[15] Sidney Altman on NNDB

[16] Canadian Naturalization 1915—1951(недаступная спасылка)

[17] Министерство образования и науки Российской Федерации (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2013. Праверана 1 чэрвеня 2013.

[18] An organised death

[19] 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs

[20] Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs)

[21] Список нобелевских лауреатов подписавших письмо

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[4]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]