Матэрыялізм: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія]

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 13:39, 24 ліпеня 2016

Матэрыялі́зм (ад лац. «materialis» — рэчыўны) — філасофскі светапогляд, у адпаведнасці з якім матэрыя як аб'ектыўная рэальнасць з'яўляецца анталагічна першасным пачаткам (прычынай, умовай, абмежаваннем) у сферы быцця, а ідэальнае (паняцці, воля, дух і таму падобнае) — другасным (вынікам, следствам). Матэрыялізм сцвярджае існаванне адзінай «абсалютнай» субстанцыі быцця — матэрыі; усе сутнасці ўтвораныя матэрыяй, а ідэальныя з'явы (у тым ліку, свядомасць) з'яўляюцца працэсамі ўзаемадзеяння матэрыяльных сутнасцей. Законы матэрыяльнага свету распаўсюджваюцца на ўвесь свет, у тым ліку на грамадства і чалавека.

Тэрмін «матэрыялізм» быў уведзены Готфрыдам Лейбніцам: словам «матэрыялісты» ён характарызаваў сваіх ідэйных праціўнікаў.

Гісторыя матэрыялізму

Развіццё матэрыялізму прасочваецца ў гісторыі сусветнай філасофскай думкі ад яе ўзнікнення і да сённяшняга дня.

Старажытная ўсходняя філасофія

Матэрыялістычныя ідэі знайшлі адлюстраванне і ў гісторыі ўсходняй філасофіі (Кітай, Карэя, Японія, Індыя). Адным з першых прадстаўнікоў матэрыялізму ў Індыі быў Аджыта Кесакамбала. Па меркаванні некаторых даследчыкаў, глыбокія гістарычныя карані мае матэрыялістычная традыцыя ў Кітаі. Відным прадстаўніком гэтай традыцыі з'яўляўся філосаф Ван Чун. Аб існаванні матэрыялістычнай традыцыі ў Японіі сведчыць і матэрыял па гісторыі японскай філасофскай думкі.

Антычны матэрыялізм

Уяўленні аб матэрыяльным пачатку свету з'явіліся ў Старажытнай Грэцыі каля VI ст. да н. э.

Першымі буйнымі філосафамі, што прапанавалі варыянты матэрыяльнай першакрыніцы свету, сталі, так званыя, мілецкія «фізікі» — Фалес (624—528 да н. э.), Анаксімандр (611—547 да н. э.) і Анаксімен (585—528 да н. э.). Яны меркавалі, што існуе некае першарэчыва, розныя спалучэнні і змяненні формаў якога ствараюць усе іншыя рэчывы. Вынікам для ўсіх рэчаў з'яўляецца вяртанне да першарэчыва. У Фалеса гэтай першаматэрыяй з'яўлялася вада, у Анаксімандра — некі «апейрон» як нявызначаная бяз'якасная матэрыя, у Анаксімена — паветра.

Анаксімен, Ідэй Гімерыйскі і Дыяген Апаланійскі меркавалі, што ўсё ўзнікае з паветра. Геракліт і Гіпас з Метапонта думалі, што ўсё ўзнікае з агню. Па меркаванні Энапіда Хіёскага, малодшага сучасніка Анаксагора, усё ўзнікае з агню і паветра.

У той жа час не ставілася пытанне аб першаснасці матэрыі або духу. Божаствы вызнаваліся за неад'емную частку сусвету, а душой маглі надзяляць любыя аб'екты.

Арыстоцель інтэрпрэтаваў вучэнні ранейшых філосафаў скрозь прызму ўласнага вучэння як перадбачыўшых вучэнне аб матэрыяльным «архэ» (пачатку) («Метафізіка» II 3—9, «Фізіка» I, 2 слл.). У адпаведнасці з гэтым разуменнем, тэрмін «архэ», які выкарыстоўваўся перыпатэтыкамі, і «архэ» іанічных філосафаў адрозніваюцца па ўкладзеным у яго сэнсе.

Найбольш паслядоўна праводзілі матэрыялістычную лінію кітайскі філосаф Ван Чун, індыйскія мысліцелі школы чарвакі, Леўкіп, Дэмакрыт, Эпікур і Лукрэцый Кар. Для антычнага ўяўлення аб матэрыяльным свеце, асабліва для Эпікура, характэрны акцэнт на асабістае самаўдасканальванне чалавека: вызваленне яго ад страху перад багамі, ад усіх жарсцей і набыццё здольнасці быць шчаслівым у любых абставінах.

Найбольш яскрава барацьба паміж матэрыялізмам і ідэалізмам у антычнай філасофіі выяўлялася як барацьба супрацьлеглых тэндэнцый, або ліній, Дэмакрыта і Платона.Шаблон:Philo-stub

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 {{пішу||}}
-'''Матэрыялі́зм''' (ад [[Лацінская мова|лац.]] «''materialis''» — рэчыўны) — [[філасофія|філасофскі]] светапогляд, у адпаведнасці з якім матэрыя як аб'ектыўная рэальнасць з'яўляецца анталагічна першасным пачаткам (прычынай, умовай, абмежаваннем) у сферы быцця, а ідэальнае (паняцці, воля, дух і таму падобнае) — другасным (вынікам, следствам). Матэрыялізм сцвярджае існаванне адзінай «''абсалютнай''» субстанцыі быцця — матэрыі; усе сутнасці ўтвораныя матэрыяй, а ідэальныя з'явы (у тым ліку, свядомасць) з'яўляюцца працэсамі ўзаемадзеяння матэрыяльных сутнасцей. Законы матэрыяльнага свету распаўсюджваюцца на ўвесь свет, у тым ліку на грамадства і чалавека.
+'''Матэрыялі́зм''' (ад [[Лацінская мова|лац.]] «''materialis''» — рэчыўны) — [[філасофія|філасофскі]] [[светапогляд]], у адпаведнасці з якім [[Матэрыя, філасофія|матэрыя]] як [[аб'ектыўная рэальнасць]] з'яўляецца [[Анталогія|анталагічна]] першасным пачаткам (прычынай, умовай, абмежаваннем) у сферы [[Быццё|быцця]], а [[Ідэальнае, філасофія|ідэальнае]] (паняцці, воля, дух і таму падобнае) — другасным (вынікам, следствам). Матэрыялізм сцвярджае існаванне адзінай «''абсалютнай''» субстанцыі быцця — матэрыі; усе сутнасці ўтвораныя матэрыяй, а ідэальныя з'явы (у тым ліку, [[свядомасць]]) з'яўляюцца працэсамі ўзаемадзеяння матэрыяльных сутнасцей. Законы матэрыяльнага свету распаўсюджваюцца на ўвесь свет, у тым ліку на [[грамадства]] і [[Чалавек|чалавека]].
-Тэрмін «''матэрыялізм''» быў уведзены Готфрыдам Лейбніцам: словам «''матэрыялісты''» ён характарызаваў сваіх ідэйных праціўнікаў.
+Тэрмін «''матэрыялізм''» быў уведзены [[Готфрыд Лейбніц|Готфрыдам Лейбніцам]]: словам «''матэрыялісты''» ён характарызаваў сваіх ідэйных праціўнікаў.
 == Гісторыя матэрыялізму ==
-Развіццё матэрыялізму прасочваецца ў гісторыі сусветнай філасофскай думкі ад яе ўзнікнення і да сённяшняга дня.
+Развіццё матэрыялізму прасочваецца ў [[Гісторыя філасофіі|гісторыі сусветнай філасофскай думкі]] ад яе ўзнікнення і да сённяшняга дня.
 === Старажытная ўсходняя філасофія ===
-Матэрыялістычныя ідэі знайшлі адлюстраванне і ў гісторыі ўсходняй філасофіі (Кітай, Карэя, Японія, Індыя). Адным з першых прадстаўнікоў матэрыялізму ў Індыі быў Аджыта Кесакамбала. Па меркаванні некаторых даследчыкаў, глыбокія гістарычныя карані мае матэрыялістычная традыцыя ў Кітаі. Відным прадстаўніком гэтай традыцыі з'яўляўся філосаф Ван Чун. Аб існаванні матэрыялістычнай традыцыі ў Японіі сведчыць і матэрыял па гісторыі японскай філасофскай думкі.
+Матэрыялістычныя ідэі знайшлі адлюстраванне і ў гісторыі [[Усходняя філасофія|ўсходняй філасофіі]] ([[Кітай]], [[Карэя]], [[Японія]], [[Індыя]]). Адным з першых прадстаўнікоў матэрыялізму ў Індыі быў [[Аджыта Кесакамбала]]. Па меркаванні некаторых даследчыкаў, глыбокія гістарычныя карані мае матэрыялістычная [[традыцыя]] ў Кітаі. Відным прадстаўніком гэтай традыцыі з'яўляўся [[філосаф]] [[Ван Чун]]. Аб існаванні матэрыялістычнай традыцыі ў Японіі сведчыць і матэрыял па гісторыі японскай філасофскай думкі.
 === Антычны матэрыялізм ===
-Уяўленні аб матэрыяльным пачатку свету з'явіліся ў Старажытнай Грэцыі каля VI ст. да н. э.
+Уяўленні аб матэрыяльным пачатку свету з'явіліся ў [[Старажытная Грэцыя|Старажытнай Грэцыі]] каля [[6 стагоддзе да н.э.|VI ст. да н. э.]]
-Першымі буйнымі філосафамі, што прапанавалі варыянты матэрыяльнай першакрыніцы свету, сталі, так званыя, мілецкія «''фізікі''» — Фалес (624—528 да н. э.), Анаксімандр (611—547 да н. э.) і Анаксімен (585—528 да н. э.). Яны меркавалі, што існуе некае першарэчыва, розныя спалучэнні і змяненні формаў якога ствараюць усе іншыя рэчывы. Вынікам для ўсіх рэчаў з'яўляецца вяртанне да першарэчыва. У Фалеса гэтай першаматэрыяй з'яўлялася вада, у Анаксімандра — некі «''апейрон''» як нявызначаная бяз'якасная матэрыя, у Анаксімена — паветра.
+Першымі буйнымі філосафамі, што прапанавалі варыянты матэрыяльнай першакрыніцы свету, сталі, так званыя, [[Мілецкая школа|мілецкія]] «''фізікі''» — [[Фалес Мілецкі|Фалес]] (624—528 да н. э.), [[Анаксімандр]] (611—547 да н. э.) і [[Анаксімен]] (585—528 да н. э.). Яны меркавалі, што існуе некае [[Субстрат, філасофія|першарэчыва]], розныя спалучэнні і змяненні формаў якога ствараюць усе іншыя рэчывы. Вынікам для ўсіх рэчаў з'яўляецца вяртанне да першарэчыва. У Фалеса гэтай [[Першаматэрыя|першаматэрыяй]] з'яўлялася [[вада]], у Анаксімандра — некі «''[[апейрон]]''» як нявызначаная бяз'якасная матэрыя, у Анаксімена — [[паветра]].
-Анаксімен, Ідэй Гімерыйскі і Дыяген Апаланійскі меркавалі, што ўсё ўзнікае з паветра. Геракліт і Гіпас з Метапонта думалі, што ўсё ўзнікае з агню. Па меркаванні Энапіда Хіёскага, малодшага сучасніка Анаксагора, усё ўзнікае з агню і паветра.
+Анаксімен, [[Ідэй Гімерыйскі]] і [[Дыяген Апаланійскі]] меркавалі, што ўсё ўзнікае з паветра. [[Геракліт]] і [[Гіпас з Метапонта]] думалі, што ўсё ўзнікае з [[Агонь|агню]]. Па меркаванні [[Энапід Хіёскі|Энапіда Хіёскага]], малодшага сучасніка [[Анаксагор з Клазаменаў|Анаксагора]], усё ўзнікае з агню і паветра.
-У той жа час не ставілася пытанне аб першаснасці матэрыі або духу. Богі вызнаваліся за неад'емную частку сусвету, а душой маглі надзяляць любыя аб'екты.
+У той жа час не ставілася пытанне аб першаснасці матэрыі або [[Дух, філасофія|духу]]. [[Бажаство|Божаствы]] вызнаваліся за неад'емную частку [[Сусвет|сусвету]], а [[Душа|душой]] маглі надзяляць любыя аб'екты.
-Арыстоцель інтэрпрэтаваў вучэнні ранейшых філосафаў скрозь прызму ўласнага вучэння як перадбачыўшых вучэнне аб матэрыяльным «''архэ''» (пачатку) («''Метафізіка''» II 3—9, «''Фізіка''» I, 2 слл.). У адпаведнасці з гэтым разуменнем, тэрмін «''архэ''», які выкарыстоўваўся перыпатэтыкамі, і «''архэ''» іянічных філосафаў адрозніваюцца па ўкладзеным у яго сэнсе.
+[[Арыстоцель]] інтэрпрэтаваў вучэнні ранейшых філосафаў скрозь прызму ўласнага вучэння як перадбачыўшых вучэнне аб матэрыяльным «''архэ''» (пачатку) («''Метафізіка''» II 3—9, «''Фізіка''» I, 2 слл.). У адпаведнасці з гэтым разуменнем, тэрмін «''архэ''», які выкарыстоўваўся [[Перыпатэтыкі|перыпатэтыкамі]], і «''архэ''» іанічных філосафаў адрозніваюцца па ўкладзеным у яго сэнсе.
-Найбольш паслядоўна праводзілі матэрыялістычную лінію кітайскі філосаф Ван Чун, індыйскія мысліцелі школы чарвакі, Леўкіп, Дэмакрыт, Эпікур і Лукрэцый Кар. Для антычнага ўяўлення аб матэрыяльным свеце, асабліва для Эпікура, характэрны акцэнт на асабістае самаўдасканальванне чалавека: вызваленне яго ад страху перад багамі, ад усіх жарсцей і набыццё здольнасці быць шчаслівым у любых абставінах.
+Найбольш паслядоўна праводзілі матэрыялістычную лінію кітайскі філосаф Ван Чун, індыйскія мысліцелі школы [[Чарвака|чарвакі]], [[Леўкіп]], [[Дэмакрыт]], [[Эпікур]] і [[Лукрэцый|Лукрэцый Кар]]. Для антычнага ўяўлення аб матэрыяльным свеце, асабліва для Эпікура, характэрны акцэнт на асабістае самаўдасканальванне чалавека: вызваленне яго ад страху перад багамі, ад усіх жарсцей і набыццё здольнасці быць шчаслівым у любых абставінах.
-Найбольш яскрава барацьба паміж матэрыялізмам і ідэалізмам у антычнай філасофіі выяўлялася як барацьба супрацьлеглых тэндэнцый, або ліній, Дэмакрыта і Платона.{{philo-stub}}
+Найбольш яскрава барацьба паміж матэрыялізмам і [[Ідэалізм|ідэалізмам]] у антычнай філасофіі выяўлялася як барацьба супрацьлеглых тэндэнцый, або ліній, Дэмакрыта і [[Платон|Платона]].{{philo-stub}}
 {{Філасофскія светапогляды}}