Аляксандра Аляксандраўна Экстэр

Аляксандра Аляксандраўна Экстэр
руск.: Александра Экстер
Дата нараджэння	6 (18) студзеня 1882
Месца нараджэння	Беласток, Беластоцкі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	17 сакавіка 1949(1949-03-17)[…] (67 гадоў)
Месца смерці	Фантэнэ-о-Роз, рэгіён Іль-дэ-Франс, Францыя
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Род дзейнасці	мастачка, дызайнер касцюмаў, ілюстратарка, сцэнограф, графік, дызайнер, артыстка, мастак па тэкстылі
Месца працы	Вышэйшыя мастацка-тэхнічныя майстэрні
Вучоба	Акадэмія дэ ла Гранд Шам’ер[d] Кіеўскае мастацкае вучылішча[d]
Мастацкі кірунак	рускі авангард[d]
Уплыў на	Вера Мікалаеўна Рохліна[d] і Epstein Marko Isayovich[d]
Член у	Супрэмус[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксандра Аляксандраўна Экстэр (дзявочае прозвішча Грыгаровіч; 6 (18) студзеня 1882, Беласток, Гродзенская губерня, Расійская імперыя — 17 сакавіка 1949, Фантэнэ-о-Роз, Францыя) — украінская мастачка-авангардыстка (кубафутурызм, супрэматызм), графік, мастачка тэатра і кіно, дызайнер. Прадстаўніца ўкраінскага і рускага авангарда, адна з заснавальніц стылю «ар-дэко».

Біяграфія

Нарадзілася 6 (18) студзеня 1882 года ў Беластоку Гродзенскай губерні Расійскай імперыі ў яўрэйскай сям’і калежскага асэсара Аляксандра Аўрамавіча Грыгаровіча. У 1885 годзе сям’я пераехала ў Смелу (цяпер Чаркаская вобласць Украіны), затым у Кіеў.

Вучылася ў Кіеве ў гімназіі Св. Вольгі, якую скончыла ў 1899 годзе.

У 1901—1903 гадах, а таксама, як вольнаслухачка, у 1906—1908 гадах займалася ў Кіеўскім мастацкім вучылішчы, дзе пазнаёмілася з А. Лентулавым, А. Архіпенкам і іншымі маладымі мастакамі.

У 1903 годзе яна перарвала заняткі ў вучылішчы і выйшла замуж за стрыечнага брата, адваката Мікалая Яўгенавіча Экстэра. У тыя ж гады арганізавала ў сваім доме салон-майстэрню, які стаў месцам сустрэч прадстаўнікоў кіеўскага авангарднага мастацтва.

У 1907 годзе з’ехала ў Парыж, дзе стала займацца ў парыжскай акадэміі Гранд-Шам’ер і наведваць клас партрэтыста Карла Дэльваля. Падчас гэтай паездкі ў яе склаліся сяброўскія адносіны з Паблам Пікасам і Гіёмам Апалінерам.

З 1908 па 1914 гады жыла ў розных гарадах Расійскай імперыі (Масква, Кіеў, Адэса, Пецярбург), шмат падарожнічаючы па Еўропе.

Прымала ўдзел у большасці найбольш значных выставак авангарднага мастацтва ў Расіі (выстаўкі Бубновага валета — люты 1912 года, Саюза моладзі, Трамвай В і інш.), Францыі (Салон Незалежных — сакавік 1912 года і інш.), у Італіі.

У 1913 годзе прымала ўдзел у арганізацыі «Кольцы» — мастацкай групы кубафутурыстычнага напрамку. У 1914 годзе прымала ўдзел у арганізацыі і ў выстаўцы «Кольцы» ў Кіеве.

У 1915 годзе ўступіла ў групу К. Малевіча Супрэмус.

Пасля смерці мужа ў 1918 годзе Экстэр у Кіеве разам з І. Рабіновічам адкрывае майстэрню дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, у якой займаюцца П. Чалішчаў, А. Тышлер, Н. Шыфрын, А. Пятровіч і інш.; рыхтуе эскізы касцюмаў для танцавальных і балетных нумароў Б. Ніжынскай, сястры В. Ніжынскага, якая адкрыла ў Кіеве танцавальную «Школу руху».

7 лістапада 1918 года галоўныя вуліцы і плошчы Віцебска былі ўпрыгожаны манументальнымі роспісамі і пано да свята 1-й гадавіны рэвалюцыі, зробленымі мастакамі-авангардыстамі, сярод якіх была і Аляксандра Экстэр.

У 1920 годзе яна пераязджае ў Маскву, дзе выходзіць замуж за драматычнага акцёра Георгія Георгіевіча Някрасава.

У 1921 годзе мастачка афармляе пастаноўку «Рамэа і Джульеты» для Камернага тэатра, распрацоўвае ўзоры малюнкаў паркалю для прамысловай вытворчасці, супрацоўнічае з Майстэрняй сучаснага касцюма, а затым — з атэлье мод «Масквашвея», працуючы і над стварэннем параднай формы для Чырвонай арміі. У 1922 годзе ў яе афармленні выходзяць «Запіскі рэжысёра» А. Таірава і кніга Я. Тугенхольда «Мастацтва Дэга».

Разам з Верай Мухінай Экстэр афармляе ў 1923 годзе павільёны «Вестак ЦВК і УЦВК СССР» і «Чырвонай нівы» для 1-й Усерасійскай сельскагаспадарчай і саматужна-прамысловай выстаўкі ў Маскве. У 1924 годзе яна прымае ўдзел у арганізацыі савецкага павільёна на XIV Міжнароднай біенале мастацтваў у Венецыі. У 1925—1930 гадах па запрашэнні Ф. Лежэ выкладае ў Акадэміі сучаснага мастацтва ў Парыжы.

Берлінская галерэя «Штурм» у 1927 годзе арганізавала першую персанальную выстаўку мастачкі. На наступны год адбылася яе персанальная выстаўка ў Лондане — у «Галерэі Клэрыдж». Яшчэ праз год у Парыжы ў «Галерэі каля Чатырох дарог» адбылася выстаўка «Аляксандра Экстэр. Тэатр. Макеты, дэкарацыі, касцюмы».

З 1930 года Экстэр пасяляецца ў прыгарадзе Парыжа Фантэнбло. У СССР мастачка больш не вяртаецца. У 1930-1940-я гады яна ўсё менш увагі надае станковай творчасці, асноўнымі кірункамі яе працы становяцца афармленне інтэр’ераў, роспіс керамічнага посуду. У гэтыя гады выходзіць альбом «Аляксандра Экстэр. Тэатр Дэкарацыі» (1930) з прадмовай А. Таірава.

У 1930-я гады мастачка стварае свае знакамітыя працы ў галіне кніжнай графікі. Умоўна яны дзеляцца на два напрамкі. Першае — кнігі, «выкананыя ад рукі», па замове бібліяфілаў, тыражом ад аднаго да пяці асобнікаў; сярод іх вылучаецца сваім каларыстычным рашэннем, пластыкай, шрыфтамі і арнаментамі «Ода да Вакху» Гарацыя (1937). Другое — дзіцячыя кнігі Мары Кольмон для парыжскага выдавецтва «Фламарыён»: «Мой сад» («Mon jardin», 1936), «Панарама ракі» («Panorama du fleuve», 1937), «Панарама берага» («Panorama de la côte», 1937), «Панарама гары» («Panorama de la montagne», 1938). «Мой сад» уяўляе сабой набор лістоў з карцінкамі для выразання — дрэвы, кусты, клумбы, кветкі, плады, дэталі фантана і агароджы, якія павінны быць налеплены ў адпаведнасці са спецыяльна складзенай схемай. Мэта астатніх трох кніг — паказаць усё, што звязана з морам, гарамі і рэкамі. Каларыт кніг Экстэр — бясконцыя градацыі яркіх, звонкіх колераў, плаўна пераходзячых з аднаго ў іншы і раўнамерна размеркаваных на плоскасці. У аснове канструкцыі ляжыць адзін і той жа прынцып — гэта «кнігі-раскладанкі», складзеныя з васьмі ці дзесяці квадратных лістоў 25х25 см. Кампазіцыя кніг выразна разлічана. З асабовага боку — суцэльная дынамічная выява, якая цалкам пакрывае паверхню ліста (спуск з вяршыні гары да падножжа, рух ракі ад вытоку да мора, змена берага ад поўдня да поўначы); са зваротнага боку — тэкст у графічных квадратах, незалежных адзін ад аднаго.

Памерла 17 сакавіка 1949 года ў Фантэнэ-о-Роз пад Парыжам.

Галерэя твораў мастачкі

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Літаратура

• Коваленко Г. Ф. Александра Экстер. — Москва, 1993.
• Nakov Andréi. Alexandra Exter: [Catalogue]. — Paris: Galerie Jean Chauvelin, 1972.
• Александра Экстер: Путь художника. Художник и время: [Альбом] / Г. Ф. Коваленко. — М.: Галарт 1993. — 287 с. — ISBN 5-269-00056-3

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Аляксандра Аляксандраўна Экстэр