Апчак

Вёска Апчак Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Мінскі Сельсавет Лугаваслабадскі Каардынаты 53°48′46″ пн. ш. 27°48′56″ у. д. Вышыня цэнтра 193 м Насельніцтва ▲554 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 17 Паштовыя індэксы 223062 Аўтамабільны код 5 СААТА 6236841091 Апчак на карце Беларусі ±

Апчак на Вікісховішчы

Апча́к (трансліт.: Apčak, руск.: Апчак) — вёска ў Мінскім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Лугаваслабадскага сельсавета.

Напісанне і паходжанне назвы

Раней па-руску назву вёскі пісалі як Обчак, а па-беларуску — Апчак ці Абчак. Зараз прынята аднолькавая норма напісання на абедзвюх мовах як Апчак. У сярэднявечных дакументах назва пісалася праз пачатковае О (Опчак, Опчакі, Обчак).

Паводле В. А. Жучкевіча, назвы тыпу Апчак утвораны ад асноў у значэнні «агульнае», што нагадвае рускія паняцці «общак» і «общее». Падобнае паняцце ён знайшоў у жывой гаворцы на Навагрудчыне. Там апчаком называлі месца пасьбы вясковай жывёлы. Такую ж версію назвы вёскі высоўваюць і самі жыхары, быццам раней на месцы вёскі быў луг на якім пасвілі свіней, яго называлі Апчак і назвы лугу пайшло і найменне вёскі. Ёсць і іншыя версіі паходжання назвы Апчак.

Гісторыя

Найранейшая вядомая згадка датавана 20 чэрвеня 1639 года, калі складзены ліст перадачы маёнтка Каралішчавічы Менскага павета Менскага ваяводства з сёламі ад аршанскага старасты Рыгора Юрыя Друцкага-Горскага да земяніна Марціна Шмурлоўскага. Другая згадка называе Апчак у складзе маёнтка Лошыца князёў Друцкіх-Горскіх за 1667 год. 16 красавіка 1719 года маёнтак Лошыца з вёскай Апчак набыты графам Ежы-Антоніем Прушынскім, аршанскім гараднічым і менскім крайчым. У інвентары маёнтка Вялікая Лошыца, уласнасці Антонія Прушынскага, за 22 сакавіка 1789 года падрабязна пералічана 30 двароў вёскі, якія засялялі 212 чал.

У 1793 годзе ўвайшла ў склад Расійскай імперыі. Па дадзеных рэвізіі 1795 года складалася з двух дамоў шляхты, 30 дамоў аселых сялян, 9 сямей неаселых. Яшчэ адна сям’я чыншавай шляхты пражывала на хутары Слоўсць. Усяго ў Апчаку і на хутары колькасць двароў склала 33, колькасць сялян і чыншавай шляхты — 265 чалавек.

У першай палове ХІХ стагоддзя на могілках пры вёсцы Апчак дзейнічала Мікалаеўская уніяцкая царква.

23 красавіка 1822 года вёска Апчак з навакольнымі землямі была за даўгі перададзена ад Прушынскіх графу Міхалу Тышкевічу. Паводле інвентара 1844 года маёнтак «Обчак» з фальваркам і паловай вёскі належаў ужо сыну графа — Юзафу Міхайлавічу Тышкевічу. У фальварку знаходзіўся драўляны жылы панскі дом памерам 18х9 аршын. Там жа размяшчаліся свіран (амбар), казённы магазін (насенны склад), хлеў для жывёлы, хлеў для птушкі, склад, сушня, варыўня, склеп. Большая частка будынкаў фальварка была пакрыты драўляным дорам (дранкай), толькі хлявы, сушня і склеп мелі саламянае пакрыццё. Упраўляючым маёнтка служыў Даменік Івашкевіч. У вёсцы пры дарозе стаяла карчма, складзеная з бярвенняў. Яе памеры 12х22 аршыны, накрыта была дорам.

Па 8-м народным перапісе 1834 года ў маёнтку налічвалася мужчынскіх душ — 52, жаночых — 64, а па інвентары 1844 года — мужчынскіх душ 68, жаночых — 67. Агульная колькасць працаздольных сялян: 108 душ, з іх мужчынскіх — 48, жаночых — 60. Двароў сялянскіх цяглых налічвалася 12, агароднікаў — адзін, бабылёў — тры, вольных людзей — 5 двароў.

Маёнтак «Обчак» перайшоў да сына графа Тышкевіча па «падзельнаму запісу» ад 26 студзеня 1853 года. 9 лістапада 1855 года новы гаспадар Міхаіл Іосіфавіч Тышкевіч прадаў маёнтак удаве генерал-маёршы Іаганне Уладзіславаўне Гедройць-Юрага за 12 000 рублёў срэбрам. Пасля яе смерці ў 1876 годзе спадчынніцай стала яе дачка Казіміра Казіміраўна Каменская, якой з мэтай пазбаўлення ад пазык давялося цалкам прадаць маёнтак калежскаму саветніку Андрэю Фёдаравічу Іскрыцкаму, рэвізору губернскага акцызнага ўпраўлення. Пры Іскрыцкім ажыццявілася поўная рэканструкцыя сядзібы, у 1884 годзе ў вёсцы адчынена царкоўна-прыходская школа (у 1890 годзе ў ёй навучаўся 21 хлопчык), з 1892 года пачаў дзейнічаць крухмальны завод. У 1898 годзе маёнтак перайшоў у валоданне Надзеі Андрэеўны Іскрыцкай, па першаму мужу Экстэн, па другому Нольдэ.

Другая частка вёскі Апчак, якая ўваходзіла з дваром Вінцэсні ў маёнтак Апчак-Горкі, належала Вінцэнту Францавічу Фрыбесу, пляменніку Прушынскіх. У дваранскіх спісах за 1835 год за В. Фрыбесам запісана ў Апчаку 67 душ сялян. Вядома, што 1 красавіка 1840 года Фрыбес звяртаўся ў Мінскі прыказ для займа грошай пад залог свайго маёнтка Апчак-Горкі. 10 мая 1856 года па купчай крэпасці ён прадаў маёнтак Апчак-Горкі з дваром Вінцэсні і часткай вёскі Апчак памешчыку Карнэлю Ігнатавічу Пялікшу. Па дадзеных 10-га народнага перапісу (1858) у вёсцы Апчак пану Пялікшы належала 52 мужчынскія душы сялян.

Карнэль Герард Пялікша — адзін з арганізатараў паўстання 1863—1864 гадоў на тэрыторыі Мінскай губерні — сабраў у сваім маёнтку багаты кнігазбор, калекцыю карцін і габеленаў, адчыніў для сялян шпіталь з фельчарам, а для іх дзяцей — вучылішча. У 1858—1863 гадах перабудаваў гаспадарчы комплекс у маёнтку, які перайменаваў у Залатую Горку. У кастрычніку 1863 г. з’ехаў у эміграцыю з-за пагрозы смяротнага пакарання. Пасля яго ад’езду маёнтак быў секвестраваны ў казну і перайшоў пад дзяржаўнае кіраванне. Эканамічнае становішча маёнтка пры Пялікшы ў лепшы бок адрознівалася ад некаторых суседніх маёнткаў, у тым ліку ўдавы Гедройць-Юрага і яе спадчыннікаў.

У снежні 1868 годзе дадзены дазвол на продаж секвестраванага маёнтка Апчак-Горкі. 5 лютага 1869 года яго без таргоў, як узнагароду за адданую службу, набыў былы віцэ-губернатар Мінскай губерні пракурор Аляксандр Васільевіч Лучынскі. Яго ўнёсак у казну за кошт маёнтка і на кампенсацыю яго даўгоў склаў 15 114 рубл. 30 кап. Аляксандр Лучынскі пакінуў па сабе сына Уладзіміра, які пасля яго смерці ў 1904 годзе да самай рэвалюцыі з’яўляўся трымальнікам гэтай часткі маёнтка і вёскі.

Праваслаўнае насельніцтва вёскі адносілася да прыходу Замастоцкай Мікалаеўскай царквы (царква з такім жа тытулам на апчакоўскіх могілках лічылася прыпісной). Каталіцкае насельніцтва належала да парафіі Каралішчавіцкага касцёла.

9 мая 1896 года, падчас святкавання дня памяці Свяціцеля Мікалая Мірлікійскага, у карчме вёскі Апчак адбылася бойка апчакоўцаў з жыхарамі Каліты, у выніку якой загінуў завадатар — Ф. Сушчынскі з Каліты. Чацвёра жыхароў Апчака былі асуджаны на двухмесячнае зняволенне.

У 1902 годзе ў вёсцы пабудавана ўласнае памяшканне для народнага вучылішча. У 1909 годзе яно было адкрыта, настаўнікам стаў Д. Адашкевіч.

У 1909 годзе «Обчак» — вёска Сенніцкай воласці Мінскага павета. Дзялілася на дзве часткі: вёска Лучынскага (32 двары, 205 жых.), вёска Экстэна (47 двароў, 262 жых.). Двор маёнтка «Обчак» налічваў 57 жых. Існаваў і двор пры млыне «Обчак», у якім пражывала 6 чалавек. Акрамя таго, землямі ва ўрочышчах Дзягцярная, Мша, Асінавы Груд плошчай 188,14 дзесяцін валодаў Сялянскі Пазямельны банк. Двума ўчасткамі ў 111,8 і 157,67 дзесяцін зямлі валодалі сумесна сяляне 1-га і 3-га «Абчакоўскіх сялянскіх таварыстваў».

Галоўным заняткам насельніцтва ў дарэвалюцыйныя часы была сельская гаспадарка. Дадатковымі крыніцамі прыбытку былі збор грыбоў і ягад, рыбная лоўля і продаж дроў. Назва суседняга з Апчаком хутара Гута на беразе ракі Слоўсць сведчыць аб тым, што тут калісьці выраблялі шкло. Для гэтага высякаліся ў вялікай колькасці лісцевыя пароды дрэў. Багатыя навакольныя пушчы былі паступова знішчаны. Дзелавая драўніна прадавалася памешчыкамі яўрэям-прадпрымальнікам на патрэбы будаўніцтва ў недалёкі Мінск і на вываз у іншыя месцы. З менш прыгоднай драўніны выраблялі дзёгаць у мясцовай смалярні і нарыхтоўвалі дровы.

У маёнтку вялася апрацоўка зерневых на муку на вадзяным млыне, з другой паловы ХІХ стагоддзя ў маёнтку з’явіліся першыя машыны — малатарні, а крыху пазней пачалася перапрацоўка бульбы на заводзе Іскрыцкага .

У 1917 годзе ў вёсцы 90 двароў, 591 жыхар, у маёнтку 62 жыхары, на млыне 1 двор, 7 жыхароў. З лютага да снежня 1918 года вёска акупіравана войскамі кайзераўскай Германіі, з ліпеня 1919 года да ліпеня 1920 года — войскамі Польшчы. З 1919 года ў БССР. У 1922 годзе створаны калгас «Серп і молат». З 20 жніўня 1924 года вёска — цэнтр Абчацкага сельсавета Смілавіцкага р-на Мінскай акругі (да 26.07.1930 г.). У 1924 годзе адкрыта пачатковая школа, 100 вучняў. У 1926 годзе цэнтр Абчацкага сельсавета перанесены ў вёску Лугаўская Слабада, з 8 ліпеня 1931 года ў Пухавіцкім раёне, з 26 мая 1935 года ў Мінскім раёне. З 20 лютага 1938 года ў Мінскай вобласці.

У час Вялікай Айчыннай вайны ў 1941—1944 гадах вёска была пад акупацыяй. На фронце загінула, памерла ад ран і прапала без вестак 40 мужчын і юнакоў з вёскі, яшчэ 7 чалавек з торфарцелі «8 з’езд Саветаў». Пры вызваленні ў ліпені 1944 года самыя значныя страты ў раёне вёскі панеслі 1289 стралковы полк 110 стралковай дывізіі, 212 стралковы полк 49 стралковай дывізіі, 787 стралковы полк 222 стралковай дывізіі, 1311 стралковы і 979 артылерыйскі палкі 173 стралковай дывізіі, 1223 стралковы полк 369 стралковай дывізіі. У 1957 годзе на іх магіле пастаўлены абеліск. Пазней у 1980-х гадах месца пахавання было рэканструявана, створана мемарыяльная зона.

Пасля вайны знаходзілася ў складзе Абчацкага сельсавета, з 8 чэрвеня 1981 года — Лугаваслабадскога сельсавета, у складзе саўгаса Мінскага цяплічнага камбіната (цэнтр — в. Замасточча).

23 ліпеня 1981 года з вёскай з’яднаўся пасёлак Абчак.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Апчак