Бабаджон Гафураў

Бабаджон Гафураў
тадж.: Бобоҷон Ғафуров
Партрэт Бабаджона Гафурава на аверсе банкноты 50 самані.
Першы сакратар ЦК Камуністычнай партыі Таджыкістана 16 жніўня 1946 — 24 траўня 1956
Папярэднік	Дзмітрый Захаравіч Пратапопаў
Пераемнік	Турсунбай Ульджабаевіч Ульджабаеў
Першы сакратар Сталінабадскага абласнога камітэта КП(б) Таджыкістана 1948 — 10 красавіка 1951
Папярэднік	Джурабек Іскандараў
Пераемнік	пасада скасавана
Нараджэнне	18 (31) снежня 1908 Q23958478?, Хаджэнцкі павет[d], Самаркандская вобласць, Туркестанскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Смерць	12 ліпеня 1977(1977-07-12) (68 гадоў) Душанбэ, Таджыкская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка, СССР
Месца пахавання	Лучобскі парк[d]
Маці	Roziya Ozod[d]
Партыя	КПСС
Член у	Акадэмія навук СССР ЦК КПСС
Навуковая ступень	акадэмік АН СССР
Узнагароды	Шаблон:Герой Таджыкістана
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бабаджо́н Гафу́раў (тадж.: Бобоҷон Ғафуров), таксама Бабаджа́н Гафу́равіч Гафу́раў (руск.: Бободжан Гафурович Гафуров; 18 [31] снежня 1908, кішлак Іспісар, Худжандскі павет, Самаркандская область, Расійская імперыя — 12 ліпеня 1977, Душанбэ, Таджыкская ССР) — таджыкскі дзяржаўны і партыйны дзеяч і гісторык-усходазнаўца. Першы сакратар ЦК Камуністычнай партыі Таджыкістана (1946—1956). Дырэктар Інстытута ўсходазнаўства АН СССР (1956—1977). Доктар гістарычных навук (1949), акадэмік АН Таджыкскай ССР (1951), акадэмік АН СССР (1968). Герой Таджыкістана (1997).

Жыццяпіс

Сямейны дом бацькі Бабаджона Гафурава знаходзіцца ў цэнтры Худжанда, у старажытным квартале Хаджа-Камол. Дзед, Мір-Сангін, меў чацвярых сыноў: Мір-Гафур, Мір-Абдула, Мір-Шарыф і Мір-Умар. Прыстаўка і тытул «Мір» (скарачэнне ад «эмір») азначала адносна высокае становішча сям’і ў грамадстве. Вядома, што дзядзькі Мір-Абдула і Мір-Умар былі заможнымі людзьмі. Мір-Абдула зарабляў гандлем мясам каля чыгуначнай станцыі непадалёк ад кішлака. Там жа браты купілі ўчастак зямлі і пабудавалі дамок, куды пазней пераехала сям’я Мір-Гафура, бацькі Б. Гафурава. Па ўспамінах старэйшай стрыечнай сястры Сідзікі, якая няньчыла малога Бабаджона, ён нарадзіўся ўсё ж такі ў Худжандзе, у тым радавым доме, які быў падзелены паміж астатнімі братамі. У сваёй аўтабіяграфіі Бабаджон пісаў, што яго бацька быў батраком. Маці — паэтка Розія Азод, таксама паходзіць са старажытнага худжандскага роду квартала Ходжа-Камол і, па заявах сваякоў, паходзіць ад роду вядомага персідскага паэта Камаля Худжандзі (XIV ст.).

У 1928—1929 гадах Бабаджон вучыўся ў Самаркандзе, дзе яго настаўнікамі былі Садрыдзін Айні і Гафур Гулям.

У 1935 годзе скончыў Ўсесаюзны камуністычны інстытут журналістыкі ў Маскве.

Жонка — Капіталіна Гафурава. Дачка — Нінэль Гафурава.

Палітычная дзейнасць

Член ВКП(б)-КПСС з 1932 года. Вёў педагагічную працу ў ВНУ Таджыкістана і займаўся журналістыкай. У 1936 годзе — намеснік галоўнага рэдактара газеты «Кзыл Тоҷикистон» («Чырвоны Таджыкістан»). Адначасова, з кастрычніка 1936 года — на кіруючай працы ў сектары друку Аддзела прапаганды і агітацыі ЦК Камуністычнай партыі Таджыкістана. З лістапада 1937 года — загадчык аддзела друку і выдавецтваў ЦК Камуністычнай Таджыкістана. Працаваў галоўным рэдактарам газеты «Бехудоёни Тоҷикистон» («Бязбожнік Таджыкістана»).

З 1941 па 1944 год — сакратар ЦК КП(б) Таджыкістана па прапагандзе, з 1944 па 1946 год — другі сакратар, з 1946 па 1956 год — першы сакратар ЦК КП(б)-КП Таджыкістана. Адначасова з 1948 па красавік 1951 года з’яўляўся першым сакратаром Сталінабадскага абласнога камітэта КП(б)Таджыкістана.

На XIX (1952) і XX (1956) з’ездах КПСС абіраўся членам ЦК КПСС. Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 2—5-га, 7-га скліканняў. Б. Гафураў падтрымліваў блізкія сяброўскія адносіны з галоўным ідэолагам партыі, членам Палітбюро М. А. Суславым.

Акадэмічная дзейнасць

Галоўная зала Музея акадэміка Бабаджона Гафурава ў пасёлку Гафураў.

Адна з зал Музея акадэміка Б. Гафурава.

Спецыялізаваўся ў гісторыі народаў Сярэдняй Азіі і гісторыі ісламу. Доктар гістарычных навук (1949). Акадэмік Акадэміі навук Таджыкскай ССР (1951).

Асноўная кніга — «Таджыкі», прысвечаная гісторыі народа. Гафураў лічыў, што працэс кансалідацыі таджыкаў з плямёнаў у адзіную нацыю яшчэ не завершаны, і для гэтага працэсу неабходна стварэнне нацыянальнай гісторыі. Гісторык-археолаг Б. А. Ліцвінскі сцвярджаў, што кніга «Таджыкі» насамрэч напісана ім сумесна з жонкай А. А. Давідовіч; гэтая заява выклікала пратэсты таджыкскіх навукоўцаў. Чуткі аб тым, што працы Гафурава фактычна пішуць іншыя людзі, хадзілі і ў Інстытуце ўсходазнаўства. Па словах А. А. Фармозава, «ні для каго з чальцоў навуковай рады не было сакрэтам, што кніга „Гісторыя таджыкскага народа“ напісаная зусім не дысертантам, а І. С. Брагінскім». Па ўспамінах І. М. Дзьяканава, «адзіны з усіх першых сакратароў, ён зразумеў, што гэтае становішча можа быць не вечным, і разважліва апублікаваў уласную кнігу „Гісторыя Таджыкістана“. Хто яе рыхтаваў, я не ведаю. Мой брат М. М. напісаў на яе даволі адмоўную рэцэнзію, не прымаючы да ўвагі таго, што яму яшчэ давядзецца і ў будучыні, як археолагу, працаваць у Таджыкістане. Але і Гафураў не пакрыўдзіўся, а выпусціў новае выданне кнігі з папраўкамі, пасля чаго быў абраны правадзейным членам у рэспубліканскую акадэмію».

У 1989 годзе беларускі географ Аляксандр Ганчароў і геабатанік, доктар геаграфічных навук, прафесар Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта Акмір Агаханянц абмяркоўвалі выдадзеную на рускай мове ў двух тамах працу Гафурава «Таджыкі». Агаханянц, які доўгі час жыў і працаваў у Таджыкістане і асабіста ведаў Гафурава, выключна высока адклікаўся аб ім як пра вучонага-гісторыка і лічыў выдадзеную манаграфію бліскучай навуковай працай па гісторыі таджыкскага народа.

З 1956 года Б. Гафураў — дырэктар Інстытута ўсходазнаўства АН СССР. Зарэкамендаваў сябе як асцярожны і ўзважаны адміністратар, які ўмеў гасіць канфлікты, «энергічны і здольны арганізатар» (І. М. Дзьяканаў), «усходні мудрэц» (Ф. А. Тодэр). Пры гэтым ён быў вельмі жорсткі, аж да звальненняў, да супрацоўнікаў, якія дапускалі палітычныя выказванні, і «падпісантаў»; у ім адчуваўся начальнік сталінскага пакалення. Акадэмік У. М. Алпатаў лічыў дырэктарства Гафурава найлепшым часам у жыцці інстытута. Пры Гафураве ў інстытуце з’явілася шмат маладых супрацоўнікаў, у тым ліку былых рэпрэсаваных, дэмабілізаваных вайскоўцаў, упершыню была створана асаблівая мовазнаўчая структура — Аддзел моў, пачаліся паездкі савецкіх усходазнаўцаў у доследныя краіны, было створана Выдавецтва ўсходняй літаратуры.

З 20 чэрвеня 1958 года — член-карэспандэнт АН СССР па Аддзяленні гістарычных навук (гісторыя СССР, археалогія), з 26 лістапада 1968 года — акадэмік АН СССР па аддзяленні гісторыі (усеагульная гісторыя).

У апошнія гады ён фактычна адышоў ад спраў у сувязі з хваробай, хаця заставаўся на пасадзе да канца жыцця. Пераемнікам Гафурава на чале Інстытута ўсходазнаўства АН СССР быў Я. М. Прымакоў.

Апошнія гады і здзяйсненне хаджу

Месца пахавання Бабаджона Гафурава, парк Лучоб, Душанбэ.

У 1974 годзе высокапастаўлены камуніст Бабаджон Гафураў нечакана здзейсніў хадж, наведаўшы Мекку. Гэтую падзею тлумачылі і як шчыры зварот да веры, і як палітычны ход з мэтай палепшыць адносіны СССР з Саудаўскай Аравіяй.

Ва ўспамінах І. М. Дзьяканава гэты эпізод выкладзены так:

«Урэшце, калі яму стала зразумела, што жыць яму заставалася нядоўга, ён пайшоў у ЦК і звярнуў увагу на тое, што Саудаўская Аравія набывае зараз усё большае палітычнае значэнне, а мы не маем ніякіх звестак аб тым, што там адбываецца. Ён запрапанаваў, што, будучы мусульманінам, можа паехаць туды як паломнік і наведае Медыну і Мекку. Гэта яму дазволілі і далі перакладчыка-мусульманіна ж. Па прыбыцці ў Мекку ён быў ужо ў такім слабым стане, што яго абнеслі вакол святыні на насілках. Вярнуўшыся ў Маскву, ён склікаў бліжэйшых людзей у свой кабінет у Інстытуце і сказаў прыблізна так: — Што я быў першым сакратаром ЦК кампартыі Таджыкістана — гэта лухта. Што я быў членам ЦК КПСС — лухта. Што я быў акадэмікам — гэта таксама лухта. А вось што я хаджы — гэта ў маім кішлаку ацэняць. — І з’ехаў на радзіму паміраць.»

Арыгінальны тэкст (руск.)  

Впоследствии, когда ему стало ясно, что жить ему оставалось недолго, он пошёл в ЦК и обратил внимание на то, что Саудовская Аравия приобретает сейчас всё большее политическое значение, а мы не имеем никаких сведений о том, что там происходит. Он предложил, что, будучи мусульманином, может поехать туда как паломник и посетит Медину и Мекку. Это ему разрешили и дали переводчика-мусульманина же. По прибытии в Мекку он был уже в таком слабом состоянии, что его обнесли вокруг святыни на носилках. Вернувшись в Москву, он созвал ближайших людей в свой кабинет в Институте и сказал приблизительно так: — Что я был первым секретарём ЦК компартии Таджикистана — это чепуха. Что я был членом ЦК КПСС — чепуха. Что я был академиком — это тоже чепуха. А вот что я хаджи — это в моём кишлаке оценят. — И уехал на родину умирать.»

Пахаваны ў Душанбэ ў Лучобскім парку.

Узнагароды і званні

Экскурсія ў Музеі акадэміка Б. Гафурава.

• Герой Таджыкістана (1997, пасмяротна).
• 6 ордэнаў Леніна (у тым ліку 03.01.1944; 29.12.1946; 21.02.1948; 23.10.1954).
• ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі.
• ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга.
• медалі.

Памяць

Экспанаты ў Музеі акадэміка Б. Гафурава.

• Імем Бабаджона Гафурава ў 1978 годзе быў названы горад (цяпер пасёлак) Гафураў у тагачаснай Ленінабадскай вобласці Таджыкістана, які раней называўся Саветабад. 30 чэрвеня 1999 года Хаджэнцкі раён Ленінабадскай вобласці перайменаваны ў Гафураўскі раён.
• Б. Гафураў з’яўляецца адным з шасці герояў Таджыкістана (1997, пасмяротна).
• У Інстытуце ўсходазнаўства РАН апроч партрэта Б. Гафурава ў галерэі дырэктараў захоўваецца таксама яго партрэт, вытканы на дыване.
• Напярэдадні 90-гадовага юбілею вучонага ўтвораны Рэспубліканскі музей імя акадэміка Бабаджона Гафурава (Гафураўскі раён, Сагдыйская вобласць, Таджыкістан). Пры музеі створаны навуковы цэнтр па вывучэнні «гафуразнаўства», які даследуе навуковую дзейнасць вучонага гісторыка і ўсходазнаўца акадэміка Бабаджона Гафурава (дырэктарам музея і кіраўніком навуковага цэнтра з’яўляўся яго вучань, прафесар Х. Х. Халджураеў). Супрацоўнікамі цэнтра выдадзены некалькі прац на рускай, таджыкскай і ўзбекскай мовах пра навуковую дзейнасць акадэміка Бабаджона Гафурава і іншыя выданні.
• У 1997 годзе ўказам прэзідэнта Рэспублікі Таджыкістан Худжандскаму дзяржуніверсітэту прысвоена імя акадэміка Бабаджона Гафурава.

Навуковыя працы

Рускай мовай

• Гафуров Б. Г. История таджикского народа. — М., 1952.
• История таджикского народа в кратком изложении. Т. 1: С древнейших времён до Великой Октябрьской Социалистической Революции 1917 года. Изд. 3-е. — М.: Госполитиздат, 1955.
• Гафуров Б. Г. Таджики: Древнейшая, древняя и средневековая история. — М., 1972. — 664 с.
  • Гафуров Б. Г. Таджики: Древнейшая, древняя и средневековая история. В 2-х книгах / Отв. ред. Б. А. Литвинский. — 2-е изд. — Душанбе: Ирфон, 1989. — 384+480 с.
• Колониализм и национально-освободительное движение в странах Юго-Восточной Азии: Сборник статей памяти академика А. А. Губера / отв. ред. Б. Г. Гафуров; Институт востоковедения АН СССР. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1972. — 312 с.
• Касымжанов А. Х., Гафуров Б. Г. Ал-Фараби в истории культуры/ АН СССР, Ин-т востоковедения. — М.: Наука, 1975. — 181 с.
• Гафуров Б. Г., Цибукидис Д. И. Александр Македонский и Восток. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1980.

Літаратура

Рускай мовай

• Академик Б. Г. Гафуров, Кн. 1. — Худжанд: 1998. — 207 с.
• Академик Б. Г. Гафуров, Кн. 2. — Худжанд: 1998. — 173 с.
• Человек-легенда. — Худжанд: «Нури маърифат», 2003. — 460 с.
• Университет, носящий имя академика Б. Г. Гафуров (в цифрах и фотодокументах). — Худжанд, 2008. — 132 с.
• Академик Б. Г. Гафуров — государственный деятель, историк, политик, востоковед и дипломат. (Кн. 1. Спецкурс. Методическое пособие). — Худжанд. 2010. — 152 с.
• Академик Б. Г. Гафуров — государственный деятель, историк, политик, востоковед и дипломат. (Кн. 2. Спецкурс. Методическое пособие). — Худжанд. 2010. — 160 с.
• Из истории создания книги «Таджики» — Худжанд, 2010. — 268 с.
• Гафуроведы и гафуроведение. — Душанбе: Ирфон, 2010. — 276 с.
• Академик Б. Г. Гафуров — государственный деятель, историк, политик, востоковед и дипломат. — Худжанд, 2010. — 162 с.
• Холджураев Х., Зоиров Г. Академик Б. Г. Гафуров в памяти народа. — Худжанд, 2012. — 196 с.

• Гафуров Бободжан Гафурович // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)

Спасылкі

• Артыкул у «Encyclopædia Iranica» (англ.)
• Профіль Бабаджона Гафурава на афіцыйным сайце РАН (руск.)
• Старонка на сайце Інстытута ўсходніх рукапісаў Расійскай акадэміі навук (руск.)
• Бацька савецкага ўсходазнаўства: Бабаджон Гафураў і росквіт ІУ РАН (руск.)
• Бабаджон Гафураў: таджыкскі вучоны з сусветным імем — відэа (руск.)
• Артыкул на сайце «ЦентрАзия» (руск.)
• Артыкул у даведніку з гісторыі КПСС (руск.)
• Гістарычная даведка на сайце Архіва РАН (руск.)