Барткушкіс

Барткушкіс Краіна Літва Павет Вільнюскі Раён Шырвінтаскі Сянюнія Яўнюнайская Каардынаты 54°56′31″ пн. ш. 24°56′49″ у. д. Насельніцтва 502 чал. (2009) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Барткушкіс на карце Літвы

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Барткушкіс (літ.: Bartkuškis) — вёска ў Літве, у Шырвінтаскім раёне Вільнюскага павета, за 11 км на поўдзень ад Шырвінтаса.

Гісторыя

Уладальнікі маёнтка з сям’ёй Завадскіх. Другі злева сядзіць Аляксандр Лядніцкі, другі справа — біскуп Эдвард фон Роп, стаіць першы справа — Вацлаў Лядніцкі. Каля 1930 года.

У XV стагоддзі Борткушкі былі адным з фальваркаў вялізнага радзівілаўскага маёнтка з цэнтрам у Мусніках. У 1533 вёска ўпамінаецца ў дакументах Мейшагальскага касцёла. У 1615 князь Альбрэхт Уладзіслаў Радзівіл падараваў частку гэтага ключа з Борткушкамі і некалькімі фальваркамі Андрэю Скарульскаму (~1590-1637), ковенскаму маршалку, паслу на сойм, кавалеру Труны Гасподняй.

У 1686 годзе Ян Скарульскі, ковенскі харужы, заклаў фундуш для плебаніі ў Мусніках са сваёга маёнтка Борткушкі.

Яанна Скарульская, дачка Яна, выйшла замуж за Валерыяна Антонія Жабу (~1700-1753) ў пачатку XVIII стагоддзя і прынесла маёмасць роду Жаб.

У 1777 годзе Ігнат Жаба пачаў індустрыялізацыю сваіх маёнткаў. За кіламетр ад сядзібы, на рацэ Муса, ён пабудаваў вадзяны млын, лесапільню і папяровую фабрыку. Ад апошняй фабрыкі гэтае месца называлася Паперня і назва захавалася да нашых часоў. Сыравінай для лесапільні і папяровай фабрыкі давалі навакольныя лясы, якіх было багата вакол Борткушак. Жабы не займаліся прамысловай вытворчасцю, а здавалі пабудаваныя імі заводы ў арэнду. Адным з вядомых арандатараў быў прафесар медыцыны Фердынанд Шпіцнагель. Уладальнікі Борткушак, наадварот, гандлявалі драўнінай са сваіх лясоў, сплаўляючы яе па Мушы, Віліі і Нёмане да Балтыйскага мора, каб прадаваць нават у Клайпедзе.

У канцы XVIII стагоддзя ўладаром быў найвыбітнейшы прадстаўнік роду Жабаў Тадэвуш Жаба (1750—1800), кашталян, а затым ваявода полацкі, сенатар, жанаты з Людвікай з Келпшаў. Людвіка пасля смерці мужа пераняла маёнтак, які пазней перайшоў ва ўласнасць яе малодшай дачкі Цэцыліі, замужам за Янам Марцінкевічам герба Лебедзь, маршалкам шляхты Віленскага ваяводства. Іх дачка Алойза Марцінкевіч (1800—1876) выйшла замуж за графа Стэфана Броэль-Плятэр (1799—1864), маршалка шляхты Цяльшанскага і Віленскага паветаў, і прынесла Борткушкі ў валоданні роду Броэль-Плятэраў.

Наступным спадкаемцам Борткушах стаў іх сын, Густаў Вільгельм (1841—1912), жанаты з Анатоліяй Гартынг, дачкой палкоўніка расійскай арміі Канстанціна Гартынга. Апроч Борткушак ён валодаў успадкаванымі ад бацькоў раскіданымі маёнткамі: Ушачы ў Лепельскім павеце, Усаў у Слуцкім павеце і Гелваны з некалькі фальваркамі. У ключ Борткушак уваходілі 16 вёсак.

Густаў Вільгельм Броэль-Плятэр быў вядомы сваёй экстравагантнасцю і дзівацтвамі, у яго былі вялікія літаратурныя і музычныя памкненні, ён стварыў палацавы аркестр і кіраваў ім, калі летам даваў канцэрты ў паркавым павільёне. Густаў Вільгельм таксама высока ацэньваў важнасць свайго роду, і пераназваў мясцовасць у Плятэрова. Аднак гэтая назва не прыжылася і пасля смерці аўтара была забытая.

У 1890 на паседжанні камісіі па вывучэнню гісторыі мастацтва ў Кракаве Альфрэд Ромер прадставіў знойдзены ў Борткушках акваманіл.

Яго маёмасць Борткушкі атрымала ў спадчыну адна з трох яго дачок Стэфанія (1873—1956), замужам за Лявонам Ваньковічам герба Ліс.

Захаваліся яе ўспаміны пра дзяцінства ў Борткушках, дзе яна нарадзілася:

Плятэрова было самай велічнай рэзідэнцыяй у ваколіцах, мураваны палац стаяў на ўзгорку, ля падножжа якога было вялікае возера, кветнік з некалькімі сотнямі ружаў, мора клумбаў і шматлікія кветкі ўпрыгожвалі газоны. Англійскі парк быў поўны дрэў, якія памятаюць многія пакаленні. (…) Мой бацька захапляўся парадам шыку і бляску. Некалькі разоў на год запрашаў у вёску гасцей, прывозіў труфелі, дзічыну, рыбу, сам будучы гурманам, відаць, атрымліваў ад гэтага вялікае задавальненне. На Вялікдзень ён выпісваў кулічы з Варшавы і марцыпаны з Краляўца. (…) У маіх бацькоў быў прыдворны аркестр з 12 чалавек. Бацька сам практыкаваў іх, часта дырыжыраваў імі, транспанаваў розныя творы і даваў ім граць свае творы. Першым скрыпачом у аркестры быў Сівіцкі, які, замяніўшы майго бацьку, дырыжыраваў аркестрам, які граў летам за гарбатай у садзе, а зімой у зале.

Яна з мужам жыла ў Смілавічах, а ў 1913 прадала Борткушкі Аляксандру Лядніцкаму (1866—1934), юрысту, грамадска-палітычнаму дзеячу, былому дэпутату Расійскай думы, жанатаму на Марыі Адляніцкай-Пачобут Крываносавай.

Аляксандр Лядніцкі выкарыстоўваў Борткушкі для летняга адпачынку, больш часу праводзіў у Варшаве, дзе займаўся палітычнай і фінансавай дзейнасцю.

У маі 1925 Борткушкі наведала група парламентарыяў з Англіі падчас візіта ў Польшчу:

Пасля канферэнцыі (…) адбыўся выезд на дзевяці аўтамабілях да літоўскай мяжы. На месца для гэтай дэманстрацыі былі абраныя Борткушкі, маёмасць пана А. Лядніцкага, якія так да мяжы Літоўскай рэспублікі прылягаюць, што памежная рачулка даслоўна плыве адразу за гаспадарчымі пабудовамі і вінакурняй і перацінае маёмасць пана Лядніцкага на дзве часткі. Гэтыя ўласна асаблівасці польска-літоўскіх стасункаў нашы заморскія госці аглядалі на жывыя вочы і не без здзіўлення. Ганаровы прыём, пры наперад пададзенай гарбаце, чыніў з прыемнай ветлівасцю сын Аляксандра Лядніцкага, які бегла валодае некалькімі замежнымі мовамі. Досыць пікантнае інтэрмеца склала размова пана Доўсана з парай сялян з чэлядзі Борткушак. Размаўлялі яны досыць бегла на англійскай мове, як быццам бывалі ў Амерыцы.

Сын Аляксандра Лядніцкага прафесар Вацлаў Лядніцкі (1891—1967), вядомы гісторык літаратуры і русіст, быў апошнім законным уладальнікам маёмасці Борткушкі, але толькі апошнія 5 гадоў міжваеннага перыяду. На асабістую гаспадарку ў Борткушках, як і ў бацькі, у яго не было часу, паколькі ў 1928 ён стаў прафесарам Ягелонскага ўніверсітэта і кіраваў адзінай у Польшчы кафедрай рускай літаратуры. У 1940 Вацлаў Лядніцкі выехаў у Брусель, а затым у ЗША, дзе да 1962 г. выкладаў літаратуру ў Каліфарнійскім універсітэце ў Берклі. У 1963 годзе ў Лондане ён выдаў успаміны, дзе таксама даецца апісанне палаца і мясцовасці.

XX і XXI стагоддзі

З сярэдзіны XIX стагоддзя ў вёсцы стаіць драўляная каталіцкая капліца.

У 1929—1939 гадах у складзе 3-й роты Корпуса аховы памежжа «Мейшагола» дзейнічала вартавая вежа «Борткушкі». Вартавая вежа складалася з каля 18 салдатаў і знаходзілася на лініі мяжы з задачай непасрэднай аховы польскай дзяржаўнай мяжы.

З 1960 года ў вёсцы працуе бібліятэка. У 1944—1994 гадах тут дзейнічаў садаводчы саўгас, а ў 1959—1965 гадах — сельскагаспадарчы саўгас. З 1965 па 1977 год тут існаваў меліярацыйны тэхнікум.

У 1952 годзе ў вёсцы адкрыта сямікласная пачатковая школа. Зараз з 2015 г. тут дзейнічае шматфункцыянальная школа-цэнтр.

Палац

Верагодна, першую памешчыцкую рэзідэнцыю тут пабудаваў Андрэй Скарульскі. Першае апісанне мясцовай сядзібы датуецца 1759, калі маёмасцю валодаў Ігнат Жаба, сын Валерыяна Антонія. Гэта быў аднапавярховы дом, пабудаваны з часанага дрэва, накрыты двухсхільным дахам.

Палац, 2014

Брама, 2014

Вінакурня, 2014

Броэль-Плятэры карэнным чынам перабудавалі існуючую сядзібу. У 1845—1855 гадах на месцы драўлянага сядзібнага дома быў узведзены мураваны палац. Гэта быў двухпавярховы будынак, узведзены ў прастакутным плане, на высокім беразе возера. Перад цэнтрам галоўнага фасада быў узведзены порцік з калонамі, якія неслі антаблемент і трохкутны франтон. Побач з палацам, з левага боку, быў пабудаваны флігель. Гэта быў мураваны аднапавярховы будынак, з мансардай, перад якой размяшчаўся чатырохкалонны порцік, які падтрымліваў балкон.

Адразу пасля змены ўласніка ад Броэль-Плятэраў да Лядніцкіх, яшчэ ў 1913 годзе, палац цалкам згарэў разам з усім убранствам. Застаюцца толькі сцены. Пасля заканчэння Першай сусветнай вайны адбудовай палаца заняўся Аляксандр Лядніцкі. Ён наняў расійскага архітэктара І. Рыльскага, які галоўным чынам змяніў порцік, нізкія калоны, якія дасягалі толькі першага паверха, былі заменены шасцю калонамі з іанічнымі капітэлямі, якія надалі палацу больш гарманічную форму.

Унутранае памяшканне палаца мела анфіладную планіроўку. Галоўны ўваход вёў у вестыбюль з дубовай лесвіцай. Уваход з боку парку і возера вёў прама ў вялікую гасціную, прылеглую да вестыбюля. Гэтыя два вялікія пакоі займалі ўвесь цэнтр першага паверха. У абодвух напрамках размяшчаліся жылыя пакоі дамачадцаў і пакоі для гасцей. На першым паверсе знаходзіліся рэпрэзентацыйныя пакоі. Унутры была сталовая, даўжынёй 22 метры, з 7 вокнамі. Над дзвярыма і вокнамі сталовай былі выразаны гербы ўсіх ранейшых уладальнікаў Борткушак, а на сценах віселі дваццаць партрэтаў польскіх каралёў. Сярод іншых каштоўных карцін варта назваць «Распяцце» Сымона Чаховіча. На першым паверсе злева ад вестыбюля размяшчаўся «французскі» салон. На процілеглым баку вестыбюля была курыльня, якая таксама была ашалявана белымі панэлямі. Бальная зала і гасцёўня размяшчаліся ў процілеглых канцах, аднак яны не мелі такога багатага ўбранства, як рэпрэзентатыўныя пакоі, насілі больш інтымны характар. Акрамя таго, на першым паверсе ў кожным крыле было па тры жылыя пакоі .

Палац быў акружаны паркам плошчай у некалькі гектараў, які меў характар ​​натуральнага пейзажнага саду, са шматлікімі алеямі і дарожкамі і некалькімі сажалкамі са штучнымі астравамі. Перад палацам былі створаны вялікія газоны з кветнікамі, акружаныя нізка стрыжанымі жывымі загарадзямі. На іх раслі шарападобныя падстрыжаныя ліпы. Праз парк да палаца вяла алея, якая праходзіла праз новую браму, пабудаваную ў 1928 годзе Аляксандрам Лядніцкім, з шырокім арачным цэнтральным праездам і дзвюма бакавымі пешаходнымі варотамі, увенчанымі неабарочным франтонам, упрыгожаным гербам Лядніцкіх, Аксак, змешчаным у авальны медальён, упрыгожаны картушам.

Марыя Лядніцкая замовіла ў Францыі шэраг копій твораў з Луўра і аўтэнтычную мэблю ў стылі эпохі Людовіка XIV і Людовіка XV, але пачатак Другой сусветнай вайны не дазволіў завершыць інтэр’ерныя працы.

Пасля заканчэння вайны ў непашкоджаным палацы размясціліся канторы саўгаса. У 1950—1954 гадах была праведзена частковая рэканструкцыя палаца па праекце Льва Казарынскага, а ў 1961 годзе яго інтэр’ер быў цалкам заменены, што сцерла ўсе сляды былой славы. Акрамя таго, тут размяшчаліся пошта і меліярацыйны тэхнікум. Палац паступова разбураўся. Прыкладна ў 2010 годзе палац набыў літоўскі прадпрымальнік, які жыве ў Аўстраліі, Юозас Бьюкенен. З тых часоў будынак павольна аднаўляецца.