Варвара Іванаўна Бонч-Асмалоўская

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Варвара Іванаўна Бонч-Асмалоўская
! Foto molod Varvary.jpg
Імя пры нараджэнні Варвара Іванаўна Вахоўская
Дата нараджэння 1850
Месца нараджэння
Дата смерці 1929
Месца смерці
Пахаванне
Грамадзянства
Веравызнанне праваслаўе
Партыя
Род дзейнасці палітык, рэвалюцыянерка
Дзеці Радзівон Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі, Глеб Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі, Іван Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі і Ірына Анатолеўна Бонч-Асмалоўская
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Варвара Іванаўна Бонч-Асмалоўская (дзявочае: Вахоўская; 1855, в. Качулава, Ціраспальскі павет, Херсонская губерня[1] — 1929, Масква), грамадска-палітычная дзяячка, публіцыстка, мемуарыстка[2], рэвалюцыянерка, народніца.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Сям’я і маладосць[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзілася ў сям’і начальніка земскага аддзела, кіраўніком спраў Падольскага губернскага праўлення і спраў губернскіх устаноў: «Камітэта грамадскага здароўя», «Асаблівай прысутнасці Падольскага губернскага камітэта аб земскіх павіннасцях» і «Падольскай губернскай камісіі народнага харчавання», надворнага дарадцы Яна-Непамуцэна-Мікалая/Івана Мартынавіча Вахоўскага (1819 р.), з патомных дваран Валынскай губерні, і Марыі Ягораўны, народжанай Качулавой (1829—1860).

Яшчэ падчас вучобы ў гімназіі ў Камянец-Падольску далучылася да рэвалюцыйнай дзейнасці. Гімназію скончыла ў 1850 годзе.

У 1872 годзе выехала ў Швейцарыю, дзе паступіла на філасофскі факультэт Цюрыхскага ўніверсітэта[1]. Там падтрымлівала зносіны з Міхаілам Бакуніным, уступіла ў бакунінскі гурток М. Сажына  (руск.)[1], наведвала гурток Пятра Лаўрова[2]. У Расію вярнулася пасля выкліку 3 чэрвеня 1873 года Расійскім урадам[2].

Палітычная дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Па вяртанні ў Санкт-Пецярбург займалася распаўсюджваннем нелегальнай літаратуры і прапагандай сярод працоўных. Удзельніца пецярбургскага гуртка Ф. Н. Лермантава  (руск.). Актыўная ўдзельніца арганізацыі «Чорны перадзел», падтрымлівала сувязі з кіраўніцтвам «Народнай волі». Мела сяброўскія адносіны з С. Л. Пяроўскай  (руск.), А. І. Жалябавым  (руск.), В. М. Фігнер  (руск.), Кацярына Брэшкай-Брашкоўскай. У гэтыя ж гады Варвара Іванаўна пазнаёмілася з Сяргеем Кавалікам; пазней сярэдні сын Радзівон ажаніўся з дачкой Каваліка, Марыей[1].

Арыштоўвалася ў пачатку 1874 і 1875 гадах. Пасля 3-гадовага турэмнага зняволення асуджаная Асобай Прысутнасцю Кіраўнічага Сената 23 студзеня 1878 года да трох гадоў турэмнага зняволення па «працэсу 193-х»  (руск.) (судовы працэс над удзельнікамі «хаджэння ў народ», паводле якога было арыштавана каля 4 тысяч чалавек)[1]. Ва ўзросце 23-х гадоў адседзела каля 3-х гадоў у адзіночцы.

Паводле хадайніцтва бацькі была перададзена яму на парукі. Каб вызваліцца з-пад нагляду паліцыі, узяла фіктыўны (першапачаткова) шлюб з Анатолем Бонч-Асмалоўскім[1], пасялілася ў маёнтку Блонь Ігуменскага павета. Далейшае жыццё Варвара Іванаўна разам з членамі сваёй сям’і прысвяціла народніцкай дзейнасці.

У пачатку 1882 года выехала ў Адэсу[2]. Арыштавана ў сакавіку 1882 года пры выкананні даручэння члена выканкама «Народнай волі» В. М. Фігнер[1], з восені 1882 жыла ў Блоні пад наглядам паліцыі. У сярэдзіне 1880-х гадоў разам з мужам арганізавала ў Блоні асяродак рэвалюцыйнай прапаганды, стварыла бібліятэку нелегальнай літаратуры, пры ўдзеле Адама Багдановіча, разам з мужам арганізавала у Блоні сялянскі гурток самаадукацыі[1][3].

Арыштавана ў красавіку 1908 года, у лютым 1910 года разам з мужам аддадзена пад суд[2]. Разам з мужам і сынамі праходзіла па справе «Аб Блонскім сялянскім саюзе». Прыгаворана да 8-месячнага зняволення[2].

Пазней развяліся з мужам.

Апошні год жыцця правяла ў Доме ветэранаў рэвалюцыі ў Маскве. Пакінула ўспаміны[1][2]. Пахавана на Новадзявочых могілках у Маскве.

Дзеці[правіць | правіць зыходнік]

Іван Анатольевіч — самы старэйшы сын — памёр у 1969-м, пражыўшы 88 гадоў.

Сын Радзівон, эканаміст, у 1930 годзе арыштаваны органамі ДПУ БССР разам з Гаўрылам Гарэцкім. Працаваў на будаўніцтве Беламорканала. У чэрвені 1938-га быў арыштаваны паўторна і расстраляны.

Сын Глеб, археолаг, рэпрэсаваны ў 1934 годзе. Пасля 3 гадоў лагераў вярнуўся пад Ленінград. У 1942 годзе рэабілітавалі. Памёр годам пазней.

Дачка Ірына, лекар, з 1933 года жыла ў Ленінградзе. Памерла ў снежні 1941 года ў час блакады ад голаду.

Зноскі

  1. а б в г д е ё ж з Ваховская Варвара Ивановна // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 106. — 737 с.
  2. а б в г д е ё Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
  3. Чёрный передел в Блони. (руск.)

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Бонч-Осмоловский А. Памяти В. И. Бонч-Осмоловской // Каторга и ссылка. 1930, ?
  • Клейн Б. Дело Бонч-Осмоловских // Клейн Б. В годину испытаний Ист.-лит. очерки. Мн., 1986
  • Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
  • Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
  • Варвара Ивановна Ваховская(недаступная спасылка)
  • Ваховская В. И. Жизнь революционерки. М., Изд-во Всесоюз. о-ва политкаторжан и ссыльнопоселенцев, 1928.
  • Старик [С. Ковалик], «Был.» 1906, X, 20 (Движение 70-х г.г. по Больш. процессу).
  • С. Чудновский, «Мин. Годы» 1908, V—VI, 373 (Из дальних лет).
  • Н. Морозов, Повести моей жизни, III, 239.
  • А. Якимова, «Кат. и Сс.» 1927, VIII (37), 13 сл. (Большой процесс).
  • Клейн Б. С. «Дело Бонч-Осмоловских», «Неман», № 11, 1970 г.
  • Клейн Б. С. «В годину испытаний», Минск. Издательство «Мастацкая літаратура», 1986 г.
  • Словарь «Деятели революционного движения в России», нач. 20-х г.г.
  • Газета «Искра», № 16, 1902 г. Статья "Политическая агитация и «классовая точка зрения», стр 12.
  • СПб газета «Право», от 13 марта 1911 г.
  • Журнал «Современник», статья Чирикова, 1911 год.
  • «Пламя» № 7, 1925 г.
  • Газета «Известия», 27 сентября 1929 г. Некролог Варвары Бонч-Осмоловской (Ваховской).
  • Савіцкая Л. «Група Бонч-Асмалоўскага». «Полымя». 1967, № 5.
  • Морозова О. Г. «Одна судьба», Ленинград, 1976 г.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]