Варвара Іванаўна Бонч-Асмалоўская

Варвара Іванаўна Бонч-Асмалоўская
Імя пры нараджэнні	Варвара Іванаўна Вахоўская
Дата нараджэння	1850
Месца нараджэння	Качулавэ[d], Ціраспальскі павет[d], Херсонская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	1929
Месца смерці	Масква, СССР
Пахаванне	Новадзявочыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Веравызнанне	праваслаўе
Партыя	народнікі
Род дзейнасці	палітык, рэвалюцыянерка
Дзеці	Радзівон Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі, Глеб Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі, Іван Анатолевіч Бонч-Асмалоўскі і Ірына Анатолеўна Бонч-Асмалоўская
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Варвара Іванаўна Бонч-Асмалоўская (дзявочае: Вахоўская; 1855, в. Качулава, Ціраспальскі павет, Херсонская губерня — 1929, Масква), грамадска-палітычная дзяячка, публіцыстка, мемуарыстка, рэвалюцыянерка, народніца.

Біяграфія

Сям’я і маладосць

Нарадзілася ў сям’і начальніка земскага аддзела, кіраўніком спраў Падольскага губернскага праўлення і спраў губернскіх устаноў: «Камітэта грамадскага здароўя», «Асаблівай прысутнасці Падольскага губернскага камітэта аб земскіх павіннасцях» і «Падольскай губернскай камісіі народнага харчавання», надворнага дарадцы Яна-Непамуцэна-Мікалая/Івана Мартынавіча Вахоўскага (1819 р.), з патомных дваран Валынскай губерні, і Марыі Ягораўны, народжанай Качулавой (1829—1860).

Яшчэ падчас вучобы ў гімназіі ў Камянец-Падольску далучылася да рэвалюцыйнай дзейнасці. Гімназію скончыла ў 1850 годзе.

У 1872 годзе выехала ў Швейцарыю, дзе паступіла на філасофскі факультэт Цюрыхскага ўніверсітэта. Там падтрымлівала зносіны з Міхаілам Бакуніным, уступіла ў бакунінскі гурток М. Сажына, наведвала гурток Пятра Лаўрова. У Расію вярнулася пасля выкліку 3 чэрвеня 1873 года Расійскім урадам.

Палітычная дзейнасць

Па вяртанні ў Санкт-Пецярбург займалася распаўсюджваннем нелегальнай літаратуры і прапагандай сярод працоўных. Удзельніца пецярбургскага гуртка Ф. Н. Лермантава. Актыўная ўдзельніца арганізацыі «Чорны перадзел», падтрымлівала сувязі з кіраўніцтвам «Народнай волі». Мела сяброўскія адносіны з С. Л. Пяроўскай, А. І. Жалябавым, В. М. Фігнер, Кацярына Брэшкай-Брашкоўскай. У гэтыя ж гады Варвара Іванаўна пазнаёмілася з Сяргеем Кавалікам; пазней сярэдні сын Радзівон ажаніўся з дачкой Каваліка, Марыей.

Арыштоўвалася ў пачатку 1874 і 1875 гадах. Пасля 3-гадовага турэмнага зняволення асуджаная Асобай Прысутнасцю Кіраўнічага Сената 23 студзеня 1878 года да трох гадоў турэмнага зняволення па «працэсу 193-х» (судовы працэс над удзельнікамі «хаджэння ў народ», паводле якога было арыштавана каля 4 тысяч чалавек). Ва ўзросце 23-х гадоў адседзела каля 3-х гадоў у адзіночцы.

Паводле хадайніцтва бацькі была перададзена яму на парукі. Каб вызваліцца з-пад нагляду паліцыі, узяла фіктыўны (першапачаткова) шлюб з Анатолем Бонч-Асмалоўскім, пасялілася ў маёнтку Блонь Ігуменскага павета. Далейшае жыццё Варвара Іванаўна разам з членамі сваёй сям’і прысвяціла народніцкай дзейнасці.

У пачатку 1882 года выехала ў Адэсу. Арыштавана ў сакавіку 1882 года пры выкананні даручэння члена выканкама «Народнай волі» В. М. Фігнер, з восені 1882 жыла ў Блоні пад наглядам паліцыі. У сярэдзіне 1880-х гадоў разам з мужам арганізавала ў Блоні асяродак рэвалюцыйнай прапаганды, стварыла бібліятэку нелегальнай літаратуры, пры ўдзеле Адама Багдановіча, разам з мужам арганізавала у Блоні сялянскі гурток самаадукацыі.

Арыштавана ў красавіку 1908 года, у лютым 1910 года разам з мужам аддадзена пад суд. Разам з мужам і сынамі праходзіла па справе «Аб Блонскім сялянскім саюзе». Прыгаворана да 8-месячнага зняволення.

Пазней развяліся з мужам.

Апошні год жыцця правяла ў Доме ветэранаў рэвалюцыі ў Маскве. Пакінула ўспаміны. Пахавана на Новадзявочых могілках у Маскве.

Дзеці

Іван Анатольевіч — самы старэйшы сын — памёр у 1969-м, пражыўшы 88 гадоў.

Сын Радзівон, эканаміст, у 1930 годзе арыштаваны органамі ДПУ БССР разам з Гаўрылам Гарэцкім. Працаваў на будаўніцтве Беламорканала. У чэрвені 1938-га быў арыштаваны паўторна і расстраляны.

Сын Глеб, археолаг, рэпрэсаваны ў 1934 годзе. Пасля 3 гадоў лагераў вярнуўся пад Ленінград. У 1942 годзе рэабілітавалі. Памёр годам пазней.

Дачка Ірына, лекар, з 1933 года жыла ў Ленінградзе. Памерла ў снежні 1941 года ў час блакады ад голаду.

Літаратура

• Бонч-Осмоловский А. Памяти В. И. Бонч-Осмоловской // Каторга и ссылка. 1930, ?
• Клейн Б. Дело Бонч-Осмоловских // Клейн Б. В годину испытаний Ист.-лит. очерки. Мн., 1986
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 1. Абрамовіч—Кушаль. / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003. — 480 с. — ISBN 985-6374-04-9.
• Варвара Ивановна Ваховская(недаступная спасылка)
• Ваховская В. И. Жизнь революционерки. М., Изд-во Всесоюз. о-ва политкаторжан и ссыльнопоселенцев, 1928.
• Старик [С. Ковалик], «Был.» 1906, X, 20 (Движение 70-х г.г. по Больш. процессу).
• С. Чудновский, «Мин. Годы» 1908, V—VI, 373 (Из дальних лет).
• Н. Морозов, Повести моей жизни, III, 239.
• А. Якимова, «Кат. и Сс.» 1927, VIII (37), 13 сл. (Большой процесс).
• Клейн Б. С. «Дело Бонч-Осмоловских», «Неман», № 11, 1970 г.
• Клейн Б. С. «В годину испытаний», Минск. Издательство «Мастацкая літаратура», 1986 г.
• Словарь «Деятели революционного движения в России», нач. 20-х г.г.
• Газета «Искра», № 16, 1902 г. Статья "Политическая агитация и «классовая точка зрения», стр 12.
• СПб газета «Право», от 13 марта 1911 г.
• Журнал «Современник», статья Чирикова, 1911 год.
• «Пламя» № 7, 1925 г.
• Газета «Известия», 27 сентября 1929 г. Некролог Варвары Бонч-Осмоловской (Ваховской).
• Савіцкая Л. «Група Бонч-Асмалоўскага». «Полымя». 1967, № 5.
• Морозова О. Г. «Одна судьба», Ленинград, 1976 г.

Спасылкі

• Рабочее движение и создание социал-демократических организаций в Беларуси Архівавана 26 мая 2011.
• Карлюкевич А. «Советская Белоруссия. Чёрный передел в Блони»(недаступная спасылка)
• Усадебно-парковый комплекс Бонч-Осмоловских
• ГУ «Пуховичский районный краеведческий музей» Архівавана 27 верасня 2013.