Васільеўская ратонда

Праваслаўны храм
Васільеўская ратонда
Василівська ротонда
50°50′53″ пн. ш. 24°19′20″ у. д.
Краіна	Украіна
Горад	Уладзімір
Канфесія	УПЦ КП
Епархія	Валынская епархія
Архітэктурны стыль	украінская готыка
Заснавальнік	Раман Мсціславіч
Дата пабудовы	кан. XII ст.
Матэрыял	цэгла
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Васільеўская ратонда (укр.: Василівська ротонда) — самабытны помнік валынскай сакральнай архітэктуры канца XII стагоддзя ў горадзе Уладзіміры ў мясцовасці Васыліўшчына ў прадмесці Засмочча, па адрасе вул. Васыліўская, 30. Першапачатковы будынак храма адрозніваўся ад цяперашняга, уяўляў сабой сумесь мясцовай архітэктурнай традыцыі з элементамі готыкі і раманскага стылю. Цяперашні выгляд набыла ў пачатку ХХ стагоддзя.

Належыць да ўзораў храмабудаўнічай дзейнасці князя Рамана Мсціславіча.

Унесена ў Дзяржаўны рэестр нацыянальнага культурнага здабытку пад № 85/0.

Гісторыя

Элемент дэкору

Заходні партал

Раманская капітэль партала

Паводле падання пабудавана ў 992 годзе і асвечана ў гонар Святога Васіля, патрона вялікага князя кіеўскага Уладзіміра, у падзяку за перамогу над племянным аб’яднаннем харватаў. Узведзена за кароткі час самой дружынай.

Дагэтуль афіцыйна датавалася канцом XIII — пачаткам XIV стагоддзе на падставе аналізу цэглы, характару мура і т.п. Упершыню гэтае датаванне зрабілі Уладзімір Антановіч і Адрыян Прахаў пасля абследавання царквы ў 1886 годзе. Савасціян Касовіч, які меў візітацыйнае апісанне ўсіх уладзімірскіх цэркваў, у 1695 года адзначаў, што ў царкве быў дом з школай і шпіталем. На бэльцы плябаніі быў надпіс, які сведчыў «сия церков была создана в 1419 году». Аднак на думку польскага даследчыка Міхала Валіцкага, які даследваў ратонду ў 1925 годзе, царква пабудавана на мяжы ХІІ — XIII стагоддзяў і спачатку будынак быў раманскага тыпу, а гатычная перабудова яе была здзейснена пазней (пасля 1523 года). Гэтага ж датавання прытрымліваўся і Барыс Вазніцкі. На яго думку Васільеўская ратонда была пабудавана адначасова з іншымі падобнымі будынкамі Еўропы. На ранейшае існаванне храма паказваюць і археалагічныя знаходкі. Верагодна, што на месцы цяперашняй Васільеўскай ратонды існаваў старажытны драўляны храм.

Першая дакументальная згадка пра храме адносіцца да 1523 года, у сувязі з перадачай каралём Жыгімонтам І права падавання на Васільеўскую царкву князю Васілю Міхайлавічу Сангушку.

Пад 1558 годам ўпершыню згадваецца пра тое, што храм быў каменным.

Застаецца невядомай дата калі правы патрона над царквой атрымаў гаспадарскі маршал Пётр Багдановіч Загароўскі, аднак у 1558 годзе ён іх страціў. «Церков свєтого Василя мурованую в месте Володимерском з людми, землями» захапіў князь Мікалай Радзівіл. Захаваліся неаднаразовыя пазовы Пятра Загароўскага да Уладзімірскага земскага суда, у якіх ён абвінавачваў князёў Мікалая, Станіслава і Альбрэхта Мікалаевічаў Радзівілаў, спрабуючы вярнуць царкву і заснаваны пры ёй манастыр, якая згадваецца адзіны раз пад 1570 годам.

У 1585 годзе права на Васільеўскую царкву вярнулася да Фёдара Загароўскага. У 1602 годзе Андрэй і Аляксандр Загароўскія скардзіліся на кіеўскага ўніяцкага мітрапаліта і ўладзімірскага і берасцейскага ўладыку Іпація (Пацея), які ў мінулым годзе «паслаў» сваіх людзей, якія абрабавалі царкву і паздзекаваліся над святаром.

З канца XVII і да сярэдзіны XIX стагоддзя ратонда знаходзілася ў запусценні. У 1844 годзе дабудаваны нартэкс, дах пакрыты бляхай. У 1900—1901 гадах па праекце расійскага архітэктара К. Казлова абрыс царквы перапрацаваны ў руска-візантыйскім стылі. Дабудаваны ганак, над нартэксам з’явіўся другі ярус, дзе знаходзяцца званы, увянчаны невялікі баняй. Над ратондай узведзены цыбулепадобны купал на барабане, дэкараваным какошнікамі.

З 1936 года настаяцелем Васільеўскай царквы быў вядомы кампазітар, дырыжор, публіцыст і палітычны дзеяч Міхаіл Таляжынскі.

Архітэктура

Шыферны дошка, якая была ўмуравана ў сцяну святыні

Будынак цэнтрычнага характару ў плане складаецца з васьмі конх і двух прамавугольных прыбудоў з захаду (ганак са званіцай). Перакрыцце васьміпялёсткавае скляпеністае, апсіды — конхавыя. Падтрымліваецца падпружнымі аркамі, распор ад якіх ўспрымаецца размешчанымі звонку невысокімі контрфорсамі. Аконныя праёмы дэкараваны сімвалічнымі выявамі сонца і месяца. Паўночная сцяна ўпрыгожана каменным парталам, заходняя — перспектыўным цагляным.

У сцяне з паўночнага боку знаходзілася ўмуравана шыферная дошка з графіці, якая знікла падчас Першай сусветнай вайны. Надпіс даволі неразборлівы. Ізмаілу Сразнеўскаму ўдалося прачытаць « Помози Б(о)же ра(боу) (сво)єму … си крт в лђт(о) ŞΨБ». Апошняе слова і літары паказваюць на 1194 год, што дазваляе звязаць узвядзенне храма з будаўнічай дзейнасцю Рамана Мсціславіча.

Верагодна паслужыла ўзорам для капліцы-ратонды ў Сталпенскай вежы.

Галерэя

• 
  Рэканструкцыя першапачатковага выгляду
• 
  Выгляд царквы з другой паловы XIX стагоддзя
• 
  Паўночны партал. Да 1914 года
• 
  План. 1929

Літаратура

• Володимир Січинський. Ротонди на Україні. — Київ: Київ-Друк, 1929.
• Raczyński J., Walicki M. Z wycieczni naukowej zakładu architektury polskiej na Wołyniu // Przegląd historji sztuki. — Warszawa, 1929. — Zesz. 1-2. — S. 24-28. (польск.)
• Michał Walicki. Średniowieczne cerkwie Włodzimierza // Rocznik Wołyński. — Równe: Nakład Wołyńskiego Zarządu okręgowego związku polskiego nauczycielstwa szkół powszechnych, 1931. — T. 2. — S. 371—383. (польск.)
• Олександр Цинкаловський Старовинні пам’ятки Волині. — Торонто, 1975.
• Сергій Горін. Монастирі західної Волині (Друга половина XV — перша половина XVII ст.). — Львів, 2007. ISBN 978-966-658-105-4
• Святослав Терський. Княже місто Володимир. — Львів, 2010. ISBN 978-966-553-892-9
• Іван Могитич. Василівська ротонда — лицарський храм Волині. — Луцьк, 2010.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Васільеўская ратонда
• Царква Св. Васіля (ратонда) на сайце Прадзедаўская слава