Дары (мова)

Дары
Саманазва	دری‎
Краіны	—
Агульная колькасць носьбітаў	9 600 000 чал. (2011)
Класіфікацыя
індаеўрапейскія мовы арыйскія мовы іранскія мовы Western Iranian Southwestern Iranian New Persian персідская мова дары
Пісьменнасць	Persian alphabet[d], арабскае пісьмо, Q4363761? і арабскі алфавіт
Моўныя коды
ISO 639-1	—
ISO 639-2	—
ISO 639-3	prs
WALS	dri
Ethnologue	prs
Linguasphere	58-AAC-ce
ABS ASCL	4105
IETF	prs
Glottolog	dari1249
Вікіпедыя на гэтай мове

Дары́ — адна з афіцыйных моў Афганістана (разам з пушту); часта разглядаецца як адзін з літаратурных варыянтаў персідскай мовы ў шырокім сэнсе (разам з уласна іранскім фарсі і таджыкскай мовай, з якімі дары ўтварае дыялектны кантынуум).

Уваходзіць у паўднёва-заходнюю групу іранскіх моў.

Назва

Даследчыкі раней называлі мову дары персідска-кабульскай (фарсі-кабулі) ці проста кабулі, афганска-персідскай, кабульска-персідскай, кабульска-таджыкскай.

Мова класічнай персідска-таджыкскай літаратуры (9-15 стст.) у часы свайго бытавання таксама называлася parsī (у арабізаванай форме farsī), ці parsī-yi darī, г.зн. «прыдворная персідская», таму што гэта была мова двара, знаці, палітыкі і літаратуры, навукі і права таго часу.

У 1964 годзе ў Афганістане для афганскай нормы фарсі была прынята назва «дары». Адраджэннем старога тэрміна афганцы імкнуліся падкрэсліць сваю прамую сувязь з мовай класічнай персідска-таджыкскай літаратуры 10-16 стст.

Гісторыя

Мова дары мае агульную гісторыю з таджыкскай і персідскай мовамі і ўзыходзіць да сярэднеперсідскай і старажытнаперсідскай.

Развіццё дары неразрыўна звязана са станаўленнем новаперсідскай мовы на аснове мовы класічнай персідска-таджыкскай літаратуры (9-15 стст.), якая ў той час таксама называлася parsī (у арабізаванай форме farsī), ці parsī-yi darī, г.зн. «прыдворная персідская», і была мовай двара, палітыкі і літаратуры, навукі і права таго часу.

Распаўсюджанасць

Распаўсюджана ў асноўным у цэнтральных, паўночных і заходніх правінцыях Афганістана. Прыкладна для 4 млн чалавек мова дары ў яе розных дыялектных варыянтах з'яўляецца роднай, але ёю валодаюць многія іншыя народы Афганістана і Пакістана. Колькасць гаворачых на ёй дасягае 9-10 млн.

Пісьмо

Пісьменнасць дары створана на аснове арабскага пісьма з дабаўленнем 4-х літар для гукаў р, c, z, g, якіх няма ў арабскай.

Дыялекты

У аснове літаратурнай дары ляжыць кабульскі дыялект (кабулі). Выдзяляюцца дзве групы дыялектаў:

1. гаворкі раёнаў Герата, Лагара, Гардэза і Хазараджата, блізкія дыялектам паўночна-ўсходняга Ірана;
2. гаворкі Бадахшана, Панджшэра, Кахістана і раёна Кабула, якія маюць многа падобных рыс з паўднёвымі дыялектамі і гаворкамі таджыкскай мовы.

Лексіка

У дары значны пласт запазычанняў з арабскай лексікі. Вялікі ўплыў на дары аказвае мова пушту, з якой яна з даўніх часоў знаходзіцца ў блізкім кантакце. Асабліва гэта прыкметна ў лексіцы і фанетыцы.

Граматыка

Тыпалагічна дары з'яўляецца мовай намінатыўнага строю, флектыўна-аналітычнага тыпу з элементамі аглюцінацыі. Флектыўнае словазмяненне назіраецца ў дзеяслове, дзе асабовыя канчаткі выражаюць значэнні ліку і асобы. Граматычнай катэгорыі роду няма. Марфалагічна ніяк не выражана катэгорыя адушаўлёнасці/неадушаўлёнасці.

Літаратура

• Дорофеева Л. Н. Язык фарси-кабули. — М., 1960.
• Киселева Л. Н., Миколайчик В. И. Дари-русский словарь. — М., 1978.
• Ефимов В. А., Расторгуева B. C., Шарова Е. Н. Персидский, таджикский дари. — В кн.: Основы иранского языкознания. — М., 1982.
• Киселёва Л. Н. Язык дари Афганистана. — М., 1985.
• Мошкало В. В. Дари язык. — В кн.: Языки мира. Иранские языки I. Юго-западные иранские языки. — М., 1997.

Спасылкі

• Дари(недаступная спасылка) // Энцыклапедыя «Кругасвет» (руск.)