Жыдычынскі манастыр свяціцеля Мікалая Цудатворца
| Славутасць | |
| Жыдычынскі манастыр свяціцеля Мікалая Цудатворца | |
|---|---|
 | |
| 50°48′34″ пн. ш. 25°18′14″ у. д.HGЯO | |
| Краіна | |
| Месцазнаходжанне | |
| Канфесія | Украінская праваслаўная царква Кіеўскага патрыярхата |
| Епархія | Валынская епархія |
| Сайт | chernectvo.org |
 |
|
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Жыдычынскі Свята-Мікольскі манастыр (Жыдычынскі манастыр свяціцеля Мікалая Цудатворца) — мужчынскі праваслаўны манастыр у вёсцы Жыдычын Ківерцаўскага раёна Валынскай вобласці.
Упершыню ўпамінаецца ў Іпацьеўскім летапісе пад 1227 годам у сувязі з прыездам князя Данілы Раманавіча[1]. Адносіцца да Валынскай епархіі Праваслаўнай царквы Украіны.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Праваслаўны перыяд[правіць | правіць зыходнік]
Пра тое, што манастыр у Жыдычыне існаваў ужо ў 975 годзе, сведчыць адна з рэдакцый базыльянскіх летапісаў. Як сведчаць дакументы, настаяцель манастыра Анэкт ахвяруе царкве ў Жыдычыне кнігу, відаць, Евангелле. Існаванне праваслаўнага манастыра на Валыні яшчэ да афіцыйнага хрышчэння Русі тлумачыцца дзейнасцю ў гэтых раёнах Мараўскай епархіі, якую ўзначальвалі асветнікі славян Кірыл і Мяфодзій. Межы епархіі праходзілі па рацэ Стыр, на якой знаходзіцца Жыдычынскі манастыр.
Першым пісьмовым гістарычным згадваннем аб манастыры ў Жыдычыне з’яўляецца запіс у Галіцка-Валынскім летапісе: «У год 6735 [1227]… Калі Яраслаў [Інгваравіч] сядзеў у Луцку, Даніла пайшоў у Жыдычын пакланіцца і памаліцца святому Мікалаю. І паклікаў яго Яраслаў у Луцк, і сказалі яму баяры ягоныя: „Вазьмі Луцк, захапі тут князя іхняга“. Але ён, адказаў: „Я прыйшоў сюды памаліцца да святога Мікалая і не магу гэтага зрабіць“. І пайшоў да Уладзіміра». Аднак лічыцца, што яшчэ да заснавання супольнага манастыра ў Жыдычыне, побач з рамесным паселішчам Скудзелічы, служылі манахі-пустэльнікі.
У 13 ст. у манастыры неслі послух каля 80 манахаў, якія праз некалькі гадоў былі пасечаны татарамі. Адраджаць святыню засталіся тры манахі. А за пэўны перыяд Жыдычынскі манастыр ахопліваў больш за 10 вёсак і мястэчак. З 16 ст. паходзіць «памятная кніжка князя луцкага і валадзімірскага Фёдара Любартавіча» (памёр у 1431 г.), якая захоўвалася ў манастыры. У 1429 годзе ў Луцку адбыўся з’езд кіраўнікоў еўрапейскіх дзяржаў. Некаторых яго ўдзельнікаў прымаў Жыдычын. У 1496 годзе крымскія татары на чале з сынамі хана Менглі-Герая ўварваліся на Валынь і спалілі манастыр, які пазней быў адноўлены на сродкі мясцовай шляхты.
4 снежня 1507 года кароль падараваў Жыдычынскі манастыр Канстанціну Іванавічу Астрожскаму з правам «пажыццёвага»[2].
Архімандрытам манастыра быў Іаан Барзабагаты-Красенскі ў 1569—1582 гадах (атрымаў пасаду ад караля Жыгімонта II Аўгуста 26 снежня 1569 года)[3].
18 мая 1591 года з ведама луцкага старасты, каталіка Аляксандра Сямашкі, падчашы Шчэнсны Галенскі напаў і абрабаваў Жыдычынскі манастыр, збіраў мыта з купцоў, якія прыязджалі на кірмаш[4].
У XVII ст. Жыдычынскі манастыр па багаццю і значнасці для Кіеўскай мітраполіі лічыўся другім пасля Кіева-Пячэрскай лаўры.
Грэка-каталіцкі перыяд[правіць | правіць зыходнік]
10 мая 1618 года кіраўнік Рэспублікі Абодвух Народаў Жыгімонт III Ваза даручыў мітрапаліту Ёсіфу Вельяміну Руцкаму выставіць кандыдатуру новага вікарыя манастыра пасля смерці свайго папярэдніка — Гедэона Балабана.[5] Пасля яго ў 1619 годзе архімандрытам быў прызначаны Язэп Бакавецкі-Макосій — былы сакратар караля Жыгімонта III, які прыступіў да працы 18 верасня 1626 г[6].
У XVII ст., у часы Пятра (Магілы), манастыр перайшоў да грэка-каталікоў, якія ўнеслі ў яго жыццё свой лад. Манастыр падпарадкоўваўся манаскаму ордэну Васіліян. У 1644 годзе вікарый манастыра грэка-каталіцкі мітрапаліт Якаў Суша напісаў тут кнігу «Фенікс» («Phoenix tertiato redivivus»), дзе сабраў цуды каля Холмскай цудатворнай іконы Маці Божай.
Епіскап Ёсіф (Лявіцкі) распачаў вялікую будоўлю ў Жыдычыне. Побач з касцёлам пабудаваны архірэйскі палац, будынак семінарыі, келлі, гаспадарчыя памяшканні, два флігелі, а ўвесь комплекс абнесены высокім валам. Базыльяне развівалі агародніцтва і агародніцтва, клапаціліся аб развіцці адукацыі, вялі летапісанне.
Рымска-каталіцкі перыяд[правіць | правіць зыходнік]
Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г. расійская імператрыца Кацярына ІІ абмежавала дзейнасць базыльянскага ордэна, у тым ліку і манахаў Жыдычынскага манастыра. Царскім указам 1826 г. кляштар быў расфарміраваны і зачынены, а праз тры гады імператар Аляксандр I перадаў яго будынкі рыма-каталікам. У 1839 г. манастыр канчаткова перастаў існаваць, частка будынкаў і сцен разабрана, а цэгла перавезена ў Ківерцы для будаўніцтва чыгуначнай станцыі.
Манастыр у ХІХ-ХХ ст.[правіць | правіць зыходнік]
Пасля ліквідацыі кляштара пабудовы былі трухлявымі, але ў 1894 г. апеку над імі ўзяў архіепіскап Жытомірскі і Валынскі Мадэст. Ён вырашыў аднавіць дом і вярнуць яму першапачатковае прызначэнне. Так палац паўстаў у новай прыгажосці, а праз чатыры гады ў ім быў асвечаны дамавы храм у гонар віленскіх пакутнікаў Антонія, Іаана і Яўстафія. Падчас Першай сусветнай вайны ў 1914 годзе ў будынку размяшчаўся штаб 11-га Ізюмскага палка. Пасля вайны, калі валынскія землі ўвайшлі ў склад Польшчы, будынак стаў дзіцячым домам — адзіная апякунская ўстанова на Валыні, у якой навучанне вялося на ўкраінскай мове. Толькі ў пачатку 30-х гадоў 20 ст. гэтае месца зноў занялі гаспадары. Праваслаўны мітрапаліт Палікарп (Сікорскі) арганізаваў тут сваю рэзідэнцыю, так званыя архірэйскія палаты. У 1936 г. пад яго кіраўніцтвам у Жыдычыне працавала камісія па перакладзе Святога Пісання.
У гады Другой сусветнай вайны тут размяшчаўся дзіцячы дом, які ўтрымліваўся мясцовымі жыхарамі, а з 1947 года працавала сельская школа. Пасля пераезду ў 1990 г. у новы будынак — палац мітрапалітаў — помнік архітэктуры рэспубліканскага значэння — зноў пачаў паступова разбурацца.
Аднаўленне манастыра[правіць | правіць зыходнік]
У пачатку XXI ст. адраджэннем манастыра занялася Украінская праваслаўная царква Кіеўскага патрыярхату. Вясной 2003 г. у Свята-Траецкім кафедральным саборы па благаславенні мітрапаліта Якава (Панчука) епіскап Чарнігаўскі і Сумскі Міхаіл пастрыг у манаства з імем Марка выпускніка Валынскай духоўнай семінарыі Міхаіла Ляўківа (цяпер — епіскап Кіраваградскі і Галаванаўскі ПЦУ), якога праз некалькі месяцаў Святы Сінод прызначыў намеснікам манастыра. Калі а. Марк прыйшоў да гэтых руін, там ужо быў адзін жыхар па імені Канстанцін. Ён палюбіў Жыдычынскі манастыр, стварыў тут элементарныя ўмовы для жыцця. Для Канстанціна гэты манастыр стаў апошнім прытулкам. На світанку адраджэння манастыра пустэльнік памёр ад раку і быў пахаваны ў Кіеўскай вобласці.
З 2008 г. намеснікам Жыдычынскага манастыра з’яўляецца ігумен Канстанцін (у міры — Марчанка Іван Васільевіч, 1980 г. н.). Сёння тут пражывае каля дзясятка манахаў, ёсць паслушнікі, якія правяраюць сваю гатоўнасць да манаскага падзвіжніцтва. Жыхарам даводзіцца шмат працаваць. Самі апрацоўваюць зямлю, вядуць рамонтныя работы. Фізічна адпачываюць толькі па святах, духоўна — ніколі.
Манастырскі комплекс знаходзіцца пад аховай дзяржавы як помнік архітэктуры. Манахам удалося аднавіць памяшканні архіерэйскіх палат, абсталяваць у іх келлі, трапезную і дамавую царкву св. прап. Святы Мікалай. Пры манастыры ёсць бібліятэка з доступам для свецкіх, нядзельная школа «Прамінчык», культурны цэнтр, моладзевае брацтва «Мірт», хор «Уваскрасенне», асветніцка-выдавецкі цэнтр Св. прап. Мікалая Святошы, князя Луцкаго, музей гісторыі манастыра. Штогод праводзяцца навуковыя Жыдычынскія Мікалаеўскія чытанні. Плануецца будаўніцтва сабора ў імя Успення Прасвятой Багародзіцы (ніжні прастол) і Уваскрэсення Хрыстова (верхні прастол).
Пачалося аднаўленне манастырскіх скітоў, якія раней атачалі манастыр. Быў адбудаваны скіт св. Духа з аднайменнай царквой, жаночым скітам Пятра і Паўла, вядзецца рэканструкцыя скіта ў імя іконы Божай Маці «Жыватворная Крыніца» паміж вёскамі Жыдзічын і Лыпляны.
У лютым 2019 года царкоўная абшчына Свята-Мікалаеўскай царквы перайшла да Праваслаўнай царквы Украіны[7][8]. У ноч з 22 на 23 лютага настаяцель Свята-Мікалаеўскага храма протаіерэй Уладзімір Гелета адкрыў агонь з агнястрэльнай зброі па людзях, якія ахоўвалі храм. Таксама ў тую ж ноч была зроблена спроба падпалу гаспадарчых пабудоў з жывёлай на тэрыторыі манастырскай эканоміі, але вяскоўцы сваімі сіламі патушылі агонь[9]. Архімандрыт Канстанцін прызначаны настаяцелем рэлігійнай абшчыны свяціцеля Мікалая Цудатворца ПЦУ.
Святыня кляштара[правіць | правіць зыходнік]
Самая вялікая святыня манастыра пабудавана ў XVII ст. спіс цудатворнага абраза св. Мікалая, які з часоў Кіеўскай Русі захоўваўся ў Жыдычынскім манастыры. Менавіта ёй, як піша Іпацьеўскі летапіс, у 1227 годзе пакланіўся сам князь Даніла Галіцкі. Таксама ў манастыры захоўваецца часцінка мошчаў свяціцеля Мікалая Мірлікійскага, у гонар якога быў асвечаны галоўны храм. Кожны чацвер у манастыры здзяйсняецца акафіст перад яго мошчамі і цудатворным абразом.
У дамовым храме манастыра знаходзіцца цудатворны абраз святога Агапіта, лекара і цудатворца Кіева-Пячэрскага, з часцінкай яго мошчаў. Перад абразом здзяйсняюцца шматлікія вылячэнні ад розных хвароб.
Ужо больш за 15 гадоў жыдычынскія манахі ўзносяць свае малітвы перад цудатворным абразом «Усецарыца», арыгінал якога захоўваецца на Афоне. Гэтаму вобразу Гасподзь даў сілу вылечваць рак. Звязаныя хваробай людзі спадзяюцца толькі на цуд, і з ласкі Божай яны атрымліваюць яго ў Жыдычыне. Сведчанне таму — шматлікія дары, якія прыносілі Царыцы Нябеснай людзі, якія атрымалі вылячэнне. Кожную нядзелю ў Свята-Мікольскім манастыры чытаецца Акафіст Царыцы перад яе цудатворным абразом.
Спрадвеку праваслаўныя хрысціяне шанавалі сваіх памерлых продкаў. Асаблівае значэнне для вернікаў мелі пахаванні манахаў, святароў і царкоўных іерархаў. Падобная магіла была і ў найстарэйшай украінскай Лаўры — Свята-Мікалаеўскім Жыдычынскім манастыры і ў 2020 годзе яе знайшла братыя манастыра. За час «гаспадарства» савецкай улады быў знявечаны і разрабаваны. Пазней прадстаўнікі РПЦ у Жыдычыне забетанавалі крыпту з пахаваннямі і забыліся пра яе. І толькі пасля вяртання старажытнай Мікалаеўскай царквы ў рукі Праваслаўнай Царквы Украіны вывучэнне старажытнай гісторыі манастыра зноў стала актуальным, а шанаванне святых мошчаў манахаў, якія там знаходзіліся — проста неабходна.
Манастырскія скіты[правіць | правіць зыходнік]
Скіт Святога Духа — радзіма манаскага жыцця ў Жыдычыне. Гара «Святога Духа», як яе спрадвеку называюць мясцовыя жыхары, лічыцца першым месцам знаходжання Свята-Мікольскага Жыдычынскага манастыра. У 2010 годзе па ініцыятыве братчыкаў пачалося адраджэнне зямлі, якая дыхае святасцю. Сёння ў скіце — храм Святога Духа, дзве капліцы і тры келлі. Братэрства разводзіць галубоў, якія здаўна служаць сімвалам Святога Духа. У гэтым месцы разнастайная прырода — прыгожыя краявіды ў пойме ракі Стыр і інш.
Петрапаўлаўскі жаночы скіт — знаходзіцца ў вёсцы Ліпляны, за 3 кіламетры ад Жыдычына. Больш за 300 гадоў на гэтай тэрыторыі не было праваслаўнага храма, а па ініцыятыве братыі Жыдычынскага манастыра ў 2015 годзе тут быў узведзены скіт. Свой гістарычны адлік вёска вядзе з 1562 года, у свой час была чэшскай калоніяй, славацкім паселішчам. Святы велікамучанік Мірон тут асабліва шануецца святым. Падчас палітычных рэпрэсій савецкіх часоў быў асуджаны да расстрэлу за знойдзеныя ў яго Святое Евангелле і крыж. У наш час у Лыплянскі скіт прыходзяць памаліцца Міронаўскаму крыжу, каб атрымаць вылячэнне ад розных страхаў і няўпэўненасці. Пры скіце ёсць нядзельная школа, служаць манашкі, ёсць сад.
Скіт абраза Божай Маці «Жываносная крыніца» — на ўзгорку ракі Стыр паміж вёскамі Жыдычын і Ліпляны ў 2011 годзе братчыкі заснавалі скіт у гонар іконы Божай Маці «Жываносная крыніца». Назва выбрана не выпадкова, бо каля крутога ўзгорка, на якім знаходзіцца скіт, манахі знайшлі крыніцу. З XVI ст. ва ўкраінскіх манастырах існуе звычай асвячаць манастырскія крыніцы і ўслаўляць там Божую Маці. Не стаў выключэннем і Жыдычын. Братэрства ўзяло яе пад сваю апеку, ачысціла, і цяпер можна піць ваду. Успамін вялікіх цудаў, звязаных з абразом Божай Маці «Жыватворная крыніца», і яе сапраўднае шанаванне адбываецца ў пятніцу Страснога тыдня. Архітэктурны комплекс манастыра
Архітэктурны комплекс манастыра сфарміраваўся ў пачатку XVIII ст. У яго ўваходзяць мураваныя будынкі, якія ў адрозненне ад драўляных, захаваліся да нашага часу. Гэта — Свята-Мікалаеўская царква і званіца, пабудаваныя ў 1723 г., а таксама архірэйскія палаты, узведзеныя як келлі ў канцы XVIII ст.
Касцёл мае форму трохнефавай базілікі з размешчанымі з захаду апсідай і ўваходам, упрыгожанымі сегментаваным барочным франтонам. На франтоне дата пабудовы: «1723 г.» Роспіс і ўнутранае аздабленне адносяцца пераважна да пач. 20 ст (аднаўленне ў 1913 г.).
Званіца — двух’ярусная надбрама — характэрны помнік украінскага барока пачатку XVIII ст. На ніжнім узроўні знаходзіцца парадная брама манастырскага комплексу. У вярхоўі — уласна званіца. Падобныя збудаванні мы можам бачыць у Кіева-Пячэрскай лаўры (значна больш багата аздобленыя званіцы другой паловы XVIII ст. на Дальніх і Блізкіх пячорах). Значнасць будынка заключаецца ў тым, што, у адрозненне ад званіцы Карэцкага манастыра, званіца ў Жыдычыне не зазнавала пазнейшых перабудоў. Каля званіцы захаваліся рэшткі абарончага вала, які акружаў кляштар.
Зноскі
- ↑ Жидичинський Свято-Миколаївський чоловічій монастир УПЦ КП — Енциклопедія Сучасної України. esu.com.ua. Архівавана з першакрыніцы 7 січня 2022. Праверана 7 студзеня 2022.
- ↑ Wojtkowiak Z. Ostrogski Konstanty Iwanowicz książę (ok. 1460—1530) // Polski Słownik Biograficzny. — Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk : Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1979. — T. XXIV/3, zeszyt 102. — S. 487—488. (польск.)
- ↑ Ks. Skruteń J ZSBW. Borzobohaty Kraseński Jan Jonasz // Polski Słownik Biograficzny. — Kraków : Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, 1936. — T. II. — S. 367. Reprint. Kraków : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989. — ISBN 8304032910. (польск.)
- ↑ Byliński J. Siemaszko Aleksander h. własnego (zm. 1597 bądź 1598) // Polski Słownik Biograficzny. — Warszawa — Kraków : PAN, 1996. — T. XXXVI/4, zeszyt 151. — S. 602. (польск.)
- ↑ Chodynicki K. Bałaban Gedeon (Hryhory) († ok. 1618) // Polski Słownik Biograficzny. — Kraków : Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności. — Т. I, zeszyt 1. — S. 251. Reprint. Kraków : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989. — ISBN 8304034840. (польск.)
- ↑ Ks. Skruteń J. Z. S. W. B. Bakowiecki-Mokosiej Józef (†ok. 1655) // Polski Słownik Biograficzny. — Kraków : Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności 1935. — Т. I, zeszyt 1. — Reprint. Kraków : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989. — S. 227. — ISBN 8304034840. (польск.)
- ↑ Неабходна задаць title= і url= для шаблона {{cite web}}. [1]. Праверана 9 лютого 2019.
- ↑ Неабходна задаць title= і url= для шаблона {{cite web}}. [2]. Праверана 28 лютого 2019.
- ↑ Неабходна задаць title= і url= для шаблона {{cite web}}. [3]. Праверана 23 лютого 2019.