Знішчальнік
Знішчальнік — баявы самалёт, прызначаны для знішчэння самалётаў і беспілотных прыстасаванняў праціўніка ў паветры. Можа выконваць задачу ўшчэнту наземных (марскіх) цэляў і паветранай разведкі. Асноўная форма баявых дзеянняў — паветраны бой.
Ужываецца для заваявання перавагі ў паветры над праціўнікам, для суправаджэння бамбардзіроўшчыкоў, транспартных паветраных судоў (далей лятакоў), лятакоў цывільнай авіяцыі, заслоны (прыкрыцця) наземных аб'ектаў ад авіяцыі праціўніка. Радзей знішчальнікі выкарыстоўваюцца для атакі наземных і марскіх аб'ектаў.
Не гледзячы на агрэсіўную назву, знішчальнік ёсць абаронным сродкам Узброенных сіл, наступальных задач знішчальная авіяцыя не мае. Аднак, дзякуючы павялічэнню цягаўзброенасці (і, адпаведна, іх грузапад'ёмнасці, то бок ракетна-бомбавай нагрузкі) сучасныя знішчальнікі атрымалі магчымасць эфектыўнай атакі наземных аб'ектаў, і ў умовах сучасных лакальных канфліктаў знішчальнікі паступова сталі болей універсальнай зброяй, то бок зноў ператварыліся ў знішчальнікі-бамбардзіроўшчыкі.
З вялікай доляй верагоднасці ў будучыні ролю знішчальнікаў могуць перахапіць беспілотныя лятальныя апараты (БПЛА), якія актыўна ствараюцца і ўжо паспяхова ўжываюцца для знішчэння пунктавых цэляў на паверхні зямлі. Гэта дазволіць скараціць страты лётнага складу, спрасціць і зрабіць больш таннымі самалёты, а таксама пазбавіцца абмежаванняў перагрузак, якія накладваюцца з-за гранічных магчымасцяў чалавечага арганізма.
Гісторыя знішчальнікаў[правіць | правіць зыходнік]
Знішчальнікі пачалі ўжывацца ў гады Першай сусветнай вайны супраць самалётаў, дырыжабляў і аэрастатаў. У параўнанні з выведнікамі і бамбардзіроўшчыкамі таго часу знішчальнікі мелі вялікую хуткасць і высокую манеўранасць, былі ўзброены як правіла адным (часам двума) кулямётамі, а асобныя знішчальнікі - авіяцыйнымі пушкамі. Гэта забяспечвала ім вялікую агнявую перавагу над лятальнымі апаратамі іншага прызначэння.
Да Другой сусветнай вайны[правіць | правіць зыходнік]

Першыя паветраныя баі адбыліся падчас Першай сусветнай вайны. Менавіта тады ўпершыню ўзнікла патрэба ў спецыялізаваных самалётах, прызначаных для знішчэння паветраных цэляў.
На першых знішчальніках экіпаж складаўся з двух чалавек - пілота і стральца. Кулямёт, усталяваны на паваротнай турэлі ззаду пілота, мог абстрэльваць заднюю паўсферу, аднак актуальная для знішчальніка франтальная зона выключалася. Кулямёты тых часоў былі не гэтак надзейнымі, каб ўсталёўваць іх на крылах, а ўсталёўцы курсавога кулямёта перашкаджаў паветраны абаротны вінт. Аднак неўзабаве французскі лётчык Ралан Гарос вынайшаў сістэму, якая дазваляла страляць праз абаротны вінт. Гэта былі металічныя куткі, замацаваныя ў аснове лопасцяў вінта такім чынам, што куля рыкашэціла ў бяспечным для пілота і самалёта кірунку. Недахопам такога прыстасавання была страта 7 - 10 % куль. Гэтую праблему ліквідаваў некалькі пазней Антон Фокер, стварыўшы сінхранізатар стральбы, які дазваляе страляць праз плоскасць вінта без рызыкі пашкоджання апошняга. Працуе ён так: калі вінт, на якім замацаваныя гачкі, праходзіць міма, ён закранае кручком і затрымлівае спускавы механізм і снарад.
У міжваенны перыяд былі створаны суцэльнаметалічныя манапланы замест традыцыйных біпланаў.
Знішчальнікі Другой сусветнай[правіць | правіць зыходнік]

Да пачатку Другой сусветнай вайны знішчальная авіяцыя добра сфарміравалася як клас баявой тэхнікі. Асноўныя сусветныя дзяржавы таго часу мелі некалькі асноўных тыпаў знішчальнікаў, якія адрозніваліся як лётнымі характарыстыкамі, так і тактыкай ужывання. Так, Германія мела знішчальнікі Me-109 і Me-110 розных мадыфікацый, Савецкі Саюз меў знішчальнікамі І-16 і І-153, Вялікабрытанія мела парк знішчальнікаў Spitfire і Hurricane. Значна прасунуліся ў стварэнні знішчальнай авіяцыі і некаторыя іншыя краіны, у прыватнасці, ЗША, Японія, Францыя. Былі і сучаснейшыя мадыфікацыі і тыпы знішчальнікаў, якія не паспелі атрымаць вядомасць, але падчас вайны атрымалі сур'ёзнае развіццё. Так, да пачатку ваенных дзеянняў на Усходнім фронце Савецкі Саюз ужо меў у сваім распараджэнні новыя знішчальнікі Як-1, МіГ-3, ЛаГГ-3, а Нямеччына падчас вайны стварыла і развіла лінейку знішчальнікаў FW-190.
У самым пачатку баявых дзеянняў на еўрапейскім тэатры яшчэ не было выразнай упэўненасці, які ж менавіта з асноўных параметраў знішчальніка - хуткасць або манеўранасць - з'яўляецца для яго важнейшым. Гэтым было абумоўлена сур'ёзнае адрозненне схем, па якіх будаваліся планёры перадваенных знішчальнікаў. Так, савецкі І-153 "Чайка" быў біпланам, а І-16, які з'явіўся раней, быў манапланам. Нямецкія Me-109 і Me-110 адрозніваліся колькасцю рухавікоў - адзін і два адпаведна. Аднак, досвед вядзення актыўных баявых дзеянняў з ужываннем знішчальнай авіяцыі параўнальна хутка схіліў шалі ў бок аднаматорных манапланаў. Так, на працягу ўсёй Другой сусветнай вайны асноўнымі прамысловымі дзяржавамі не было выпушчана ні адной новай мадыфікацыі знішчальнікаў-біпланаў. А нейкае развіццё атрымаў толькі адзін знішчальнік з двума рухавікамі - амерыканскі Лайтнінг, што было абумоўлена спецыфікай дзеянняў на ціхаакіянскім ТВД.
Высокая патрэбнасць у знішчальнай авіяцыі ў гады Другой сусветнай вайны была абумоўлена як масіраваным ужываннем бамбардзіровачнай і штурмавой авіяцыі, так і ўласна магчымасцямі знішчальнікаў для знішчэння наземных цэляў і падтрымкі наземных падраздзяленняў. Менавіта ў гэты час была адточана тактыка штурмавых удараў па важных наземных аб'ектах - аэрадромах, мастах, складах, чыгуначных вузлах, транспарту. Пры распрацоўцы новых мадыфікацый знішчальнікаў канструктарам, часцяком, ставілася задача максімальна ўзмацніць ўдарную моц самалёта. Так, напрыклад, савецкімі канструктарамі была створана мадыфікацыя знішчальніка Як - Як 9Б, якая адрознівалася магчымасцю несці бомбавае ўзбраенне не на знадворнай падвесцы, а ў спецыялізаваных бомбавых адсеках. Такім чынам, быў зроблены крок да з'яўлення новага класа самалётаў, знішчальнікаў-бамбардзіроўшчыкоў, які атрымаў вялікае развіццё ў пасляваенныя гады. Аднак, асноўным абавязкам знішчальнікаў падчас Другой сусветнай вайны заставаліся задачы заслоны (прыкрыцця) сваіх войскаў ад авіяцыі праціўніка, знішчэнне яго самалётаў, паветранай разведкі і суправаджэння бамбардзіровачнай і штурмавой авіяцыі.
Вайна выклікала выбуховае развіццё авіяцыйнай тэхнікі і практычна давяла поршневы самалёт да дасканаласці. Аднак, прапелерны самалёт з поршневымі рухавікамі мае мяжу хуткасці, паколькі не ў стане пераадолець гукавы бар'ер. Для павелічэння хуткасці трэба быў прынцыпова новы рухавік. У канцы вайны Германія першай пачала выпуск знішчальнікаў з рэактыўным рухавіком (Ме 262) і ракетных знішчальнікаў Me-163. Гэтыя самалёты мелі большую хуткасць, чым поршневыя самалёты краін антыгітлераўскай кааліцыі, прымальныя паказчыкі манеўранасці і лічыліся вельмі перспектыўнымі супраць бамбардзіровачнай і знішчальнай авіяцыі праціўніка. Аднак выпускаліся невялікімі серыямі, таму гэтыя самалёты не змаглі істотна паўплываць на ход ваенных дзеянняў.
Пасляваеннае развіццё[правіць | правіць зыходнік]

1960-я гг. вызначыліся паступленнем на ўзбраенне ВПС асноўных авіяцыйных дзяржаў свету звышгукавых знішчальнікаў, якія мелі шэраг агульных прыкмет, нягледзячы на ўсе адрозненні ў кампанаванні і палётнай масе. Яны мелі хуткасць, якая удвая перавышала гукавую, і столь каля 18-20 км, абсталёўваліся бартавымі радыёлакацыйнымі станцыямі і кіраванымі ракетамі класа «паветра-паветра». Такое супадзенне не было выпадковым - развіццё тэхнікі адбылося менавіта ў гэтым кірунку з-за таго, што асноўнай пагрозай бяспекі па абодва бакі жалезнай заслоны лічыліся бамбардзіроўшчыкі, якія нясуць ядзерныя бомбы. Адпаведна фарміраваліся і патрабаванні да новых знішчальнікаў, асноўнай задачай якіх быў перахоп вышынных хуткасных неманеўраных цэляў у любы час сутак і ў любых умовах надвор'я.
Аднак знішчальнік-"паразіт" XF-85 Goblin быў спраектаваны адмыслова для базавання на бамбардзіроўшчыках Convair B-36 як на паветраных авіяносцах (авіяносьбітах).
У выніку ў ЗША, СССР і Заходняй Еўропе з'явіўся шэраг самалётаў, якія пасля па сукупнасці прыкмет і лётна-тэхнічных характарыстык аднеслі да другога пакалення знішчальнікаў. Устойліва расла цана знішчальнікаў, што дыктавала неабходнасць змяншэння колькасці парку з адначасовым пашырэннем функцый самалётаў. Акрамя, тактыка паветранай вайны змянялася на вачах - шырокае развіццё зенітных кіраваных ракет прывёў да адмовы ад дактрыны масіраванага ўварвання бамбардзіроўшчыкоў на вялікай вышыні. Асноўную стаўку ў ударных аперацыях ўсё больш сталі рабіць на тактычныя самалёты з ядзернай зброяй, здольныя прарываць мяжу СПА на вялікай вышыні.
Для процідзеяння ім прызначаліся знішчальнікі трэцяга пакалення - МіГ-23, «Міраж» F-1, J-37 «Вігга». Паступленне на ўзбраенне гэтых машын, разам з мадэрнізаванымі варыянтамі МіГ-21 і F-4, планавалася на пачатак 1970-х. Адначасова па абодва бакі акіяна пачаліся праектныя даследаванні па стварэнні знішчальнікаў чацвёртага пакалення - перспектыўных баявых машын, якія склалі б аснову ваенна-паветраных сілаў у наступным дзесяцігоддзі.
Першымі да вырашэння гэтай праблемы ўзяліся ў ЗША, дзе яшчэ ў 1965 годзе паставілі пытанне аб стварэнні пераемніка тактычнага знішчальніка F-4C «Фантом». У сакавіку 1966 была разгорнута праграма FX (Fighter Experimental). Праектаванне самалёта па ўдакладненых патрабаваннях пачалося 1969, калі самалёт атрымаў пазначэнне F-15 «Ігл». Пераможцы конкурсу у праекце, фірме «McDonnell Douglas», 23 снежня 1969 г. быў выдадзены кантракт на будаўніцтва доследных самалётаў, а ў 1974 годзе з'явіліся першыя серыйныя знішчальнікі F-15A «Ігл» і «спаркі» TF-15A (F-15B).
У 1969 г. пачалася распрацоўка савецкіх знішчальнікаў чацвёртага пакалення, да якіх можна аднесці Су-27, МіГ-29 і іх мадыфікацыі.
Першы ў свеце знішчальнік пятага пакалення F-22 Raptor распрацоўваўся ў 1986-2001 гг., і стаў на ўзбраенне ВПС ЗША ў пачатку 2003 года.
ЗША таксама распрацавалі і актыўна ўкараняюць праграму шматмэтавага знішчальніка пятага пакалення F-35. Першыя F-35 сталі на ўзбраенне ў 2011 годзе.
Распрацоўка расійскага шматфункцыянальнага знішчальніка пятага пакалення Сухой ПАК ФА завершана. Прыняцце на ўзбраенне чакаецца ў 2015-2016 гадах.
Расійскі знішчальнік пятага пакалення, вядомы таксама як Т-50 (выраб 701), здзейсніў свой першы выпрабавальны палёт 29 студзеня 2010 г Палёт, які доўжыўся каля 45 хвілін, завяршыўся паспяхова.
Перспектыўны авіяцыйны комплекс франтавой авіяцыі (ПАК ФА) падняўся ў паветра раніцай у пятніцу, 29 студзеня. Паведамлялася, што самалёт здейсніў кароткі разбег, адарваўся ад ўзлётнай паласы і пачаў набіраць вышыню.
Паветраны бой[правіць | правіць зыходнік]
З эвалюцыяй знішчальнікаў паветраны бой зведаў значныя змены. У першых паветраных баях ужываліся рэвальверы для ўшчэнту самалёта і пілота праціўніка. Такія дуэлі ў паветры нагадвалі рыцарскія паядынкі. Да з'яўлення парашута адзінным спосабам паратунку быў скок з малой вышыні, які часта быў смяротным. Пілота, які здабыў пяць і больш паветраных перамог, называлі асам.
Дужа хутка рэвальверы саступілі месца кулямётам, якія засяроджвалі агонь у пэўным пункце перад знішчальнікам, мясціліся ў крылах і / або насавой частцы фюзеляжа. Для дакладнага ўшчэнту праціўніка неабходна было шляхам манеўравання зайсці ў хвост самалёта ворага. Такі бой фізічна вымотваў пілотаў, якія выконвалі складаныя фігуры вышэйшагу пілатажу з высокімі перагрузкамі. Пілот павінен быў быць не толькі добра фізічна развітым, але і дасканала валодаць ведамі пра свой самалёт і самалёт праціўніка. Найважнейшымі характарыстыкамі сталі максімальная хуткасць, худкапад'ёмнасць, манеўранасць. Для пацвярджэння паветранай перамогі ўсталёўвалі кінакамеры, якія здымалі пад час націскання на гашэтку.
Для перамогі ў паветраным баі на сучасных знішчальніках прамая бачнасць самалёта суперніка ўжо не трэба. Дастаткова яго выяўлення бартавымі і дапаможнымі наземнымі сістэмамі. Пілот абаронены спецыяльным супрацьперагрузачным касцюмам і ён можа вытрымліваць значна большыя перагрузкі ў паветраным баі. Рухавікі з кіраваным вектарам цягі дазваляюць пілоту выконваць складаныя манеўры ў паветры на высокай хуткасці, што было б немагчыма без дапамогі камп'ютараў у кіраванні сучаснымі знішчальнікамі.
Чатыры фактары, якія, на думку эксперта ў галіне вайсковай авіяцыі П'ера Спрэя, забяспечваюць перамогу ў паветраным баі?]:
- Першым пабачыць праціўніка. Ад Першай сусветнай вайны і да В'етнама ад 65 да 95% самалётаў, збітых у паветраных баях, загінулі ў выніку раптоўных нападаў.
- Пераўзыходзіць праціўніка колькасна.
- Мець лепшую манеўранасць і не толькі з тэхнічнага пункту гледжання, але і па ўзроўні майстэрства пілотаў.
- Магчымасць хутка ўшчэнціць суперніка. Чым больш самалётаў ўдзельнічае ў баі, тым больш з'яўляецца магчымасцяў нанесці ўдар, але і вялікая верагоднасць для пілота стаць мішэнню, пакуль ён цэліцца.
Класіфікацыя знішчальнікаў[правіць | правіць зыходнік]
Усе знішчальнікі ствараюцца для розных мэтаў, таму іх прынята класіфікаваць на пэўныя групы па прызначэнні. Сярод такіх груп можна вылучыць:
- Франтавы знішчальнік (таксама лёгкі знішчальнік): Канцэпт быў распрацаваны ў сярэдзіне 20 ст. і прадугледжвае стварэнне лёгкіх і манеўраных знішчальнікаў для барацьбы з самалётамі суперніка непасрэдна на полі бою. Да франтавых знішчальнікаў можна аднесці амаль усе савецкія знішчальнікі МіГ (акрамя перахопнікаў МіГ-25 і МіГ-31).
- Знішчальнік-бамбардзіроўшчык: спецыялізаваны знішчальнік для нанясення ўдараў па наземных цэлях. З развіццём знішчальнай авіяцыі і з'яўленнем шматмэтавых знішчальнікаў адпала неабходнасць у стварэнні вузкаспецыялізаваных знішчальнікаў-бамбардзіроўшчыкоў. Прадстаўнікамі такога віду знішчальнікаў з'яўляецца савецкія МіГ-23 і МіГ-27, а таксама амерыканскія знішчальнікі F-105 і F-15E.
- Знішчальнік-перахопнік - спецыялізаваны на перахопе паветраных цэляў самалёт, які адрозніваецца вышэйшай у параўнанні са звычайнымі знішчальнікамі, хуткасцю і магутным радыёлакацыйным абсталяваннем. Як прыклад: савецкія Су-15, МіГ-25, МіГ-35 і амерыканскія F-102 і F-14.
- Шматмэтавы знішчальнік: пачынаючы з 4-га пакалення ўсе знішчальнікі можна лічыць шматмэтавымі, паколькі яны добра прыстасаваныя да выканання як задач па знішчэнню наземных цэляў, так і для паветранага бою і перахопу. Тыповым прадстаўніком шматмэтавых знішчальнікаў з'яўляецца F-16.
Пакаленні знішчальнікаў[правіць | правіць зыходнік]
Краіны-вытворцы знішчальнікаў чацвёртага і пятага пакаленняў[правіць | правіць зыходнік]
- ЗША: F-14, F-15, F-16, F-18, F-22, F-35
- Расія: МіГ-29, МіГ-31, Су-27, Сухой ПАК ФА
- Францыя: Dassault Mirage 2000, Dassault Rafale
- Швецыя: Saab JAS 39 Gripen
- ЕС: Eurofighter Typhoon
- Кітай: Chengdu J-10, JF-17 Thunder, Chengdu J-20, Shenyang J-11, Shenyang J-15, Shenyang J-31
- Індыя: HAL Tejas
- Японія: Mitsubishi F-2, Mitsubishi ATD-X
- Тайвань: AIDC F-CK-1
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
- Знішчальная авіяцыя
- Знішчальнік-бамбардзіроўшчык
- Знішчальнік-перахопнік
- Самалёт далёкага радыёлакацыйнага сачэння
Заўвагі[правіць | правіць зыходнік]
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Fighter Planes Info & Pictures Архівавана 12 верасня 2017.
- WW2DB: Aircraft of World War II
- World War II Allied/Axis airplane links
- Measures of Fighter Capability
- Fighter Combat Quotations Архівавана 13 кастрычніка 2008.
- Fighter-planes.com: data and images
- Military fighter aircraft in detail
- AirToAirCombat.com: Fighter and Military Aircraft Reference Архівавана 20 верасня 2017.
- FighterPlanePhotos.com: Fighter Plane & Military Aircraft Photos
- PAF Falcons website
У артыкуле або раздзеле ёсць спіс крыніц або спасылак, але крыніцы асобных сцвярждэнняў няясныя праз неўжыванне зносак. |