Літургічныя колеры
Літургічныя колеры[1] — гэта колеры, якія выкарыстоўваюцца для літургічнага адзення і элементаў упрыгожвання ў кантэксце хрысціянскай Літургіі. Сімвалізм фіялетавага, белага, зялёнага, чырвонага, залатога, чорнага, ружовага і іншых колераў можа служыць для надання асаблівага настрою пэўнаму перыяду літургічнага году ці падкрэсліваць спецыфічны повад.
Існуе розніца паміх колерамі клірыкаў, якія яны носяць падчас літургічных цэлебрацый, і іх харавым адзеннем, якое амаль што не змяняецца ў залежнасці ад літургічнага перыяду.
Рымска-Каталіцкая Царква[правіць | правіць зыходнік]
Паслярэформенныя нормы[правіць | правіць зыходнік]
У рымскім абрадзе, які быў рэфармаваны падчас Другога Ватыканскага сабора, падчас літургічных дзеянняў прымяняюцца наступныя колеры[2].
| Колер | Абавязковае выкарыстанне | Іншыя выкарыстанні |
|---|---|---|
| Зялёны |
|
|
| Фіялетавы |
|
|
| Ружовы |
| |
| Белы |
|
|
| Чырвоны |
|
|
| Чорны |
|
У больш урачыстыя дні (святы) можна ўжываць найбольш дарагія літургічныя адзенні, нават калі яны маюць непрадпісаны колер. Такое адзенне можа быць зроблена, напрыклад, у залатым ці срэбным колеры. Канферэнцыі біскупаў могуць вызначаць і прапаноўваць Апостальскаму пасаду адаптацыі з улікам патрэбаў і культуры мясцовых народаў[2].
Рытуальныя імшы цэлебруюцца ў прадпісаным колеры, альбо ў белым, альбо ва ўрачыстым колеры. Імшы ў розных патрэбах служацца ў колеры бягучага дня ці літургічнага перыяду, альбо ў фіялетавым, калі яны маюць пакутны характар. Ватыўныя імшы цэлебруюцца ва ўласным колеры імшы, альбо ў колеры, які адпавядае бягучаму дню ці літургічнаму перыяду[4].
Прадпісанні дапускаюць наступныя варыяцыі:
- Блакітны колер, які асацыюецца з Дзевай Марыяй, дазволены на ўрачыстасць Беззаганнага Зачацця ў Іспаніі, а таксама ў некаторых дыяцэзіях Партугаліі, Мексікі і Паўднёвай Амерыкі. На Філіпінах ён дазволены для ўсіх святаў Багародзіцы, а таксама без афіцыйнага дазволу выкарыстоўваецца ў такой ролі ў іншых месцах. Існуюць таксама выпадкі неапраўданага ўжывання блакітнага колеру замест фіялетавага падчас цэлебрацый Адвенту[5].
- Белы ці залаты колер традыцыйна ўжываўся падчас Навэны з 16 па 24 снежня ў Іспаніі. У 1950-я гады гэты звычай перастаў прымяняцца, аднак ён усё яшчэ шырока выкарыстоўваецца на Філіпінах. Белы колер таксама ўжываецца на імшах за памерлых у Паўднёвай Азіі, дзе белы з’яўляецца традыцыйным колерам смутку ў мясцовых культурах. Таксама, калі для вялікай колькасці святароў не хапае літургічнага адзення, белы колер можа ўжывацца для ўсіх канцэлебрантаў.
- Фіялетавы альбо чорны колер часта дазваляецца выкарыстоўваць у нацыянальныя дні памяці загінулых ваенных. Напрыклад, у Канадзе ён выкарыстоўваецца ў Дзень Памяці (Remembrance Day).
Дарэформенныя нормы[правіць | правіць зыходнік]
Рымскі імшал у версіі Папы Яна XXIII (1962) быў дазволены для выкарыстання ў экстраардынарнай форме рымскага абраду Папам Бенедыктам XVI у 2007 годзе пасля апублікавання motu proprio Summorum Pontificum. Гэтая рэвізія імшала ўключала змены, зробленыя Янам XXIII у motu proprio Rubricarum instructum 29 ліпеня 1960 года[6]. Выкарыстанне літургічных колераў у розных версіях дарэформеннай літургіі адбывалася наступным чынам.
| Колер | 1920—1955 | 1955—1960 | 1960—1969 |
|---|---|---|---|
| Фіялетавы |
|
|
|
| Ружовы |
|
|
|
| Белы |
|
|
|
| Чырвоны |
|
|
|
| Чорны |
|
|
|
Папа Пій X падняў ступень святкавання нядзеляў звычайнага перыяду, таму тыя нядзелі, якія прыпадалі на пэўныя актавы, сталі цэлебравацца ў зялёным колеры замест колеру той актавы, дзе знаходзіліся[7].
Правілы, што датычылі літургічных колераў да часу Папы Пія X, былі, па сутнасці, такімі ж, як выкладзена ў Рымскім імшале Папы Пія V (1570), за выключэннем дададзеных за гэты перыяд святаў, якіх яшчэ не было ў гэтым імшале. Апісаная там схема колераў адлюстроўвала іх выкарыстанне, якое склалася ў Рыме да XII стагоддзя.
Візантыйскі абрад[правіць | правіць зыходнік]
Візантыйскі абрад, які ўжываецца ўсімі Праваслаўнымі Цэрквамі, а таксама Усходнімі Каталіцкімі Цэрквамі візантыйскага абраду, не мае ўніверсальнай сістэмы колераў, пры гэтым служэбныя кнігі візантыйскай традыцыі ўказваюць толькі, што колер павінены быць «светлы» альбо «цёмны». У грэцкай традыцыі каштанавы ці карычневы колеры ўжываюцца для ўрачыстых святаў, а ў іншыя дні выкарыстоўваецца цэлы шэраг іншых колераў, найбольш распаўсюджаныя з якіх залаты і белы.
Славянскія Праваслаўныя Цэрквы і Грэка-Каталіцкія Цэрквы, на якія ўплывае заходняя традыцыя, прынялі свой цыкл літургічных колераў. Паміж канкрэтнымі супольнасцямі магчымыя разыходжанні, але ў цэлым колеры ў візантыйскай літургіі ўжываюцца наступным чынам.
| Колер | Агульнае выкарыстанне | Іншыя выкарыстанні |
|---|---|---|
| Залаты |
|
|
| Блакітны |
|
|
| Фіялетавы або цёмна-чырвоны |
|
|
| Чырвоны |
|
|
| Зялёны |
|
|
| Чорны |
|
|
| Белы |
|
|
Колеры змяняюцца перад Вячэрняй напярэдадні таго ці іншага літургічнага дня. Падчас вялікіх святаў колер змяняецца перад вячэрняй службай, якая пачынае першы дзень перадсвята, і застаецца да апошняга дня паслясвята.
Пад уплывам Захаду чорны колер часта ўжываецца ў славянскіх цэрквах для пахаванняў, будніх дзён Вялікага посту і Вялікага тыдня як знак пакаяння і смутку, але ў другой палове XX стагоддзя старажытны белы стаў больш папулярны як сімвал надзеі Уваскрашэння.
Руская Праваслаўная царква[правіць | правіць зыходнік]
Паводле выдання «Настольная книга священнослужителя», выдадзенага Рускай Праваслаўнай царквой, за літургічны год можа ўжывацца да васьмі літургічных колераў. Іх выкарыстанне можа мець варыянты, але ў асноўным яны выкарыстоўваюцца наступным чынам[8].
| Колер | Агульнае выкарыстанне | Іншае выкарыстанне |
|---|---|---|
| Залаты |
|
|
| Блакітны |
|
|
| фіялетавы або цёмна-чырвоны |
|
|
| Чырвоны |
|
|
| Зялёны |
|
|
| Чорны |
|
|
| Белы |
|
|
| Аранжавы |
|
Сімволіка колераў у традыцыі Рускай Праваслаўнай царквы заснавана, між іншым, на спектральных якасцях святла. Белы колер, паводле традыцыі, сімвалізуе Божае нястворанае святло, якое ўключае ў сябе ўсе іншыя колеры. Падобную сімволіку мае таксама залаты колер, дзякуючы свайму сонечнаму бляску. Ён таксама абазначае багацце, дастойнасць, каралеўскую ўладу. Акрамя гэтых, традыцыя ўжывае сем колераў спектру сонечнага святла, у сувязі з чым існуюць шматлікія паралелі з біблійным і традыцыйным ужываннем і сімвалізмам лічбы сем (сем Таінстваў, шэсць дзён стварэння і адзін адпачынку, Тройца і чатыры Евангеллі і г. д.). З гэтых колераў тры з’яўляюцца «нястворанымі» (чырвоны, жоўты і сіні), а астатнія чатыры (аранжавы, зялёны, блакітны, фіялетавы) — створанымі ад першых трох (сімвал нястворанай Тройцы і стварэння)[8].
Копцкі і Эфіопскі абрады[правіць | правіць зыходнік]
Копцкая Праваслаўная і Каталіцкая традыцыя, якая мае месца таксама ў Эфіопіі і Эрытрэі, выкарыстоўвае толькі белыя літургічныя адзенні, а залаты і срэбны колеры лічацца варыянтамі белага.
Англіканская царква[правіць | правіць зыходнік]
Большасць англіканскіх цэркваў выкарыстоўвае колеры, прадпісаныя ў рымскім абрадзе, звычайна ў яго дарэформеннай версіі, за выключэннем таго, што блакітны колер ужываецца падчас Адвенту замест фіялетавага. У некаторых месцах на службах за памерлых ужываецца чорны колер, хоць больш распаўсюджанымі варыянтамі з’яўляюцца белы і фіялетавы.
Па гістарычных прычынах большасць сусветнай англіканскай супольнасці бярэ прыклад з практыкі Царквы Англіі. Пасля выхаду ў 1980 годзе Альтэрнатыўнай служэбнай кнігі (англ.: Alternative Service Book) з’явіліся практычныя рэкамендацыі па выбары колераў на сезоны літургічнага году. Таксама дэтальныя рэкамендацыі апублікаваныя ў лекцыянарыях, прычым яны амаль што цалкам супадаюць з сістэмай колераў, прыведзенай вышэй для рымскага абраду (пасля рэформы) з некаторымі выключэннямі:
- не ўзгадваецца ўжыванне колераў у сувязі са смерцю папаў ці кардыналаў;
- не прапануюцца колеры для Вялікай Суботы;
- рэкамендацыя чырвонага колеру для абраду канфірмацыі таксама распаўсюджана на абрад сакрамэнту святарства;
- неадбелены лён прапануецца як альтэрнатыва для фіялетавага колеру падчас Вялікага посту;
- існуе магчымасць выкарыстання чырвонага колеру замест зялёнага падчас «Перыяду Каралеўства» (англ.: Kingdom Season) — чатырох апошніх нядзеляў літургічнага году, што заканчваюцца нядзеляй Хрыста Валадара;
- нарэшце, белы колер прапанаваны для нядзеляў ад Аб’яўлення Пана да Ахвяравання Пана: гэты час аб’ядноўваецца ў асобны «перыяд Аб’яўлення».
Каляровая схема, прапанаваная Царквой Англіі, таксама ўказвае, калі выкарыстоўваць залатыя адзенні ў тых цэрквах, дзе залаты і белы — гэта адрозныя колеры. Выкарыстанне ружовага адзення, як у рымскім абрадзе, падаецца як варыянт у штогадовых лекцыянарыях, аднак пазнейшыя выданні пазначаюць яго як «традыцыю».
Лютэранства[правіць | правіць зыходнік]
Евангелічная лютэранская царква ў Амерыцы (ELCA) выкарыстоўвае тую самую схему колераў, што і англікане і скандынаўскія лютэране, але з выкарыстаннем залатога колеру толькі для Пасхальнай вігіліі і набажэнстваў Велікоднай нядзелі. На Вялікім тыдні замест цёмна-чырвонага выкарыстоўваецца алы колер. Супольнасці, якія не маюць такога колеру, выкарыстоўваюць фіялетавы ад Пальмавай нядзелі да Вялікай серады і белы колер у Вялікі Чацвер. Чорны колер, які англікане традыцыйна выкарыстоўвалі для Вялікай Пятніцы і пахаванняў, прымяняўся ў ELCA толькі на Папялец, але з выхадам новага Евангелічнага лютэранскага малітоўніка, які замяніў Лютэранскую кнігу малітваў, чорны больш не рэкамендуецца для Папяльца ці Вялікай Пятніцы — замест яго ў Папялец выбіраецца фіялетавы колер, а для Вялікай Пятніцы не прадпісана ніякага колеру. Таксама новае выданне малітоўніка прапануе блакітны колер (альбо фіялетавы як варыянт) для перыяду Адвенту, адлюстроўваючы традыцыйнае выкарыстоўванне блакітнага колеру ў Скандынаўскіх лютэранскіх цэрквах.
Таксама Лютэранская Царква — Місурыйскі сінод (LCMS), Вісконсінскі евангелічны лютэранскі сінод (WELS) і Аб'яднаная царква метадыстаў выкарыстоўваюць падобную сістэму, але з выкарыстаннем фіялетавага колеру як асноўнага і для Адвенту, і для Вялікага посту (блакітны можа быць варыянтам толькі для Адвенту), а залатога колеру замест белага як на Божае Нараджэнне, так і на Вялікдзень. WELS выкарыстоўвае чырвоны таксама падчас «Перыяду канца свету» — часу разважанняў над кнігай Апакаліпсісу. Усе тры супольнасці носяць чырвоны колер у апошнюю нядзелю кастрычніка, на святкаванне Рэфармацыі 31 кастрычніка, калі Марцін Лютэр прыбіў 95 тэзісаў да дзвярэй Вітэнбергскай царквы.
Пратэстанты[правіць | правіць зыходнік]
Некаторыя пратэстанцкія цэрквы, гістарычна — метадысты, а сёння шматлікія супольнасці Пратэстанцкага мэйнстрыму, выкарыстоўваюць схему колераў, падобную да англіканскай і рымска-каталіцкай, хоць такая практыка і не паўсюдная. Многія пратэстанцкія цэрквы не выкарыстоўваюць літургічных колераў увогуле.
Сарумскі абрад[правіць | правіць зыходнік]
Сарумскі абрад выкарыстоўваўся ў сярэднявечнай Англіі да Рэфармацыі і меў асаблівы набор літургічных колераў. Пасля адраджэння англакаталіцтва ў XIX стагоддзі некаторыя супольнасці Царквы Англіі пачалі прымаць літургічныя колеры сарумскага абраду, каб атрымаць пэўны англійскі выраз каталіцтва, а не рымскі. Дакладныя літургічныя колеры сарумскага абраду застаюцца прадметам дыскусій, але сучасныя карыстальнікі гэтых колераў сцвярджаюць, што ў ім блакітны колер захоўваўся для Адвенту, а неадбелены лён ужываўся падчас Вялікага посту. Сарумскі абрад ніколі не атрымаў афіцыйнага адабрэння Царквы Англіі, але паўплываў на шматлікія кафедральныя саборы гэтай царквы.
Зноскі
- ↑ Лазука 2015, с. 123.
- ↑ а б в Общее наставление к Римскому миссалу, § 346.
- ↑ Магчымасць выкарыстання блакітнага літургічнага колеру для святаў Багародзіцы абмежаваная некалькімі дыяцэзіямі.
- ↑ Общее наставление к Римскому миссалу, § 347.
- ↑ Cantica Nova Publications, Advent Blues, editorial by Gary D. Penkala, December 2000
- ↑ Missale Romanum 1962 (PDF) Архівавана 28 жніўня 2008.
- ↑ Rubricae generales Missalis: XVIII — De Coloribus Paramentorum, 1920 typical edition Архівавана 1 сакавіка 2020. (апушчаны словы «exceptis Dominicis infra octavas occurrentibus, in quibus color octavarum servatur», якія былі ў ранейшых версіях, пачынаючы ад рэдакцыі Папы Пія V ў 1570 годзе.
- ↑ а б Настольная книга священнослужителя
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Лазука, Барыс Андрэевіч. Слуцкія паясы і еўрапейскі тэкстыль XVIII стагоддзя. Малы лексікон / Б. А. Лазука; [фота: Б. А. Лазука, М. П. Мельнікаў]. — Мінск: Беларусь, 2015. — 170, [2] с. : каляр. іл., партр. ; 30 см. Фактычная дата выхаду ў свет ― 2014. ― Бібліяграфія: с. 170―171.
- Ordo missae celebrandae et divini officii persolvendi secundum calendarium romanum generale pro anno liturgico 2005—2006, Libreria Editrice Vaticana, 2005.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Хрысціянскія сімвалы, крыжы, колеры літургічнага адзення і іх значэнні Архівавана 7 жніўня 2008. — Trinity Lutheran Church, Billings, Montana (англ.)
- Liturgical Colours, Catholic Encyclopedia. (англ.)
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Нарматыўны кантроль |
