Мангаліца

Свіння пароды «мангаліца» афарбоўкі «ластаўка» у садках францысканскага манастыра ў Кадані, Чэхія

Парасяты мангаліцы (каля месяца) у Мюнстэрландзе, Германія

Кучаравая светла-поўсцевая свіння мангаліца ў заапарку Будапешта, Венгрыя

Мангаліца (венг.: mangalica) — венгерская парода свойскіх свіней; была выведзена ў сярэдзіне XIX стагоддзя шляхам скрыжавання венгерскіх парод з Салонты і Бакані з еўрапейскім дзіком і сербскай шумадыйскай пародай. Свіння пароды мангаліца мае густую кучаравую поўсць, падобную на поўсць авечак. Акрамя яе, адзіная вядомая парода свіней з доўгай поўсцю — вымерлая лінкальншырская кучаравапоўсцевая свіння з Англіі.

Гісторыя

Белая свіння пароды мангаліца была выведзена на аснове старых цягавітых венгерскіх парод свіней (Bakonyi і Szalontai), перакрыжаваных з Sus scrofa scrofa і сербскай пародай (і пазней з іншымі, такімі як сербск.: Alföldi) у Аўстра-Венгрыі (1833). У гэтым годзе прынц Сербіі Мілаш Абрэнавіч паслаў 10 свінаматак і двух кнароў мясцовай сербскай пароды шумадзінка эрцгерцагу Іосіфу, палаціну Венгрыі, для стварэння новай пароды. Гэтыя свінні, выгадаваныя на ферме прынца Топчыдэр паблізу ад Бялграда, выкарыстоўваліся для стварэння ў пачатку XIX стагоддзя на тэрыторыі сучаснага жудзеца Арад у Румынія пароды «чорны сірміум», або «чорная мангаліца». Новая хуткарослая свіння сальнага тыпу не патрабавала адмысловага догляду, што зрабіла яе вельмі папулярнай у Венгрыі.

У 1927 годзе было створана "Нацыянальнае таварыства заводчыкаў сальных свіней" («Нацыянальная асацыяцыя заводчыкаў мангаліцы»; венг.: Mangalicatenyésztők Országos Egyesülete), якое занялося паляпшэннем пароды. Мангаліца была самай папулярнай пародай свіней у рэгіёне да 1950 года (у 1943 годзе ў Венгрыі налічвалася 30 тысяч галоў). З тых часоў пагалоўе мангаліцы зніжаецца, выцесненае пастаўкамі даступнага замарожанага мяса. У 1991 годзе ў Венгрыі засталося менш за дзвесце мангаліц. Вырошчваннем свіней гэтай пароды занялася іспанская кампанія «Monte Nevado», за што яе генеральны дырэктар у 2016 годзе быў узнагароджаны афіцэрскім крыжом ордэна Заслуг Венгрыі. У цяперашні час утрыманне мангаліцы зноў стала папулярным. У Венгрыі крыху больш за 7 тысяч свінаматак прыносяць каля 60 тысяч парсючкоў штогод.

Акрамя Венгрыі, мангаліцу разводзяць у Аўстрыі, Канадзе, Чэхіі, Германіі, Румыніі, Сербіі, Славакіі, Швейцарыі і Злучаных Штатах. У сакавіку 2006 года семнаццаць свіней былі экспартаваныя з Аўстрыі ў Вялікабрытанію, дзе яны зарэгістраваныя ў брытанскай Асацыяцыі свінаводаў. У 2007 годзе некаторыя з іх былі экспартаваныя ў Злучаныя Штаты.

У 1998 годзе ў Сербіі свінні пароды мангаліца, цалкам зніклыя тут да 1980 года, былі інтрадуцыраваны ў балоцістай мясцовасці Засавіца. Выпушчаныя для вольнага ўтрымання ў рэзерваце свінні часткова здзічэлі, вядомыя выпадкі іх спарвання з дзікамі. Да пачатку 2010-х гадоў іх колькасць у Засавіцы і дробных гаспадарках ля Срэма і Мачвы дасягнула 1000 галоў. Паколькі аўтахтонныя сербскія пароды свойскіх свіней «шышка» (сербск.: Šiška) і прабацька мангаліцы «шумадзінка» (сербск.: Šumadinka) вымерлі, мангаліца (па-сербску «мангуліца») лічыцца адзінай захаванай карэннай пародай у Сербіі.

Разнавіднасці

Існуюць тры разнавіднасці мангаліцы, адрозныя толькі афарбоўкай — белая, ластаўка і чырвоная. Чырвоная свіння рудай афарбоўкі выведзена скрыжаваннем белай мангаліцы з пародай «залонта» (венг.: Szalonta). Ластаўка атрымана скрыжаваннем белай мангаліцы з вымерлай чорнай мангаліцай (па іншых дадзеных — з сірміумам) і мае камбінаваную афарбоўку: чорныя спіна і бакі і светлы — жаўтлявы або серабрыста-шэры — жывот. Іншыя чыстакроўныя разнавіднасці (у тым ліку «чорная», «воўк» і «барыс») фактычна вымерлі, у Венгрыі абмяркоўваюць магчымасць іх аднаўлення з помеснага племяннога матэрыялу.

Утрыманне і выкарыстанне

Мяса мангаліцы

Мангаліца афарбоўкі «ластаўка» з густой зімовай поўсцю

Свінні пароды мангаліца ставяцца да сальнага тыпу і даюць мала нятлустага мяса, таму яе паступова замянілі сучасныя свойскія пароды. Мангаліца звычайна ўтрымліваецца на мяшаным або свабодным выпасе, рацыён дапаўняюць выгадаванай у гаспадарцы бульбай і гарбузом. Мангаліца — сальная разнавіднасць. Ужо да 7-8 месяцаў у іх нарастае пласт тлушчу таўшчынёй у 5 см. У буйных асобін ён бывае ў два разы больш. Жывёлы дасягаюць убойнай вагі да ўзросту 12 месяцаў.

З мяса мангаліцы вырабляюць галоўным чынам каўбасу ў абалонцы са свіной кішкі. Мясны фарш запраўляюць соллю, перцам, салодкай папрыкай і іншымі спецыямі. Каўбасу наразаюць лустачкамі і падаюць з марынаванай гароднінай. Тушаную свініну падаюць з квашанай капустай, бульбай і фаршаваным перцам. Фермеры таксама вырабляюць вэнджаную вяндліну. Свежае мяса мангаліцы сакавітае і мае выражаны смак; лепшае мяса атрымліваюць ад парсючкоў.

Спасылкі

• Sanders, Michael S.. Старая порода венгерской свиньи возвращается в фаворе». «An Old Breed of Hungarian Pig Is Back in Favor» (англ.) (HTML). www.nytimes.com. The New York Times (1 красавіка 2009). Праверана 10 кастрычніка 2019.
• Кудрявые свиньи. Мангалица. Curly pigs. Mangalitza (англ.) (HTML)(недаступная спасылка). www.curlypig.co.uk (5 верасня 2009). Архівавана з першакрыніцы mar 09, 2011. Праверана 10 кастрычніка 2019.
• Племенные животные в США. Breeding Stock in US (англ.) (HTML). www.mangalitsawoolypigs.com. Праверана 10 кастрычніка 2019.
• Dr. Radnóczi László. «The Hungarian Mangalica» (англ.) (HTML)(недаступная спасылка) (9 студзеня 2003). Архівавана з першакрыніцы jun 23, 2008. Праверана 5 кастрычніка 2019.