Одзін

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Одзін
Пол мужчынскі пол
Бацька Бёр[3]
Маці Бестла
Браты і сёстры Ве, Вілі і Хёнір[1]
Жонка Фрыг[2]
Дзеці Бальдр[4], Hodhr[d], Хермод[d], Брагі, Víðarr[d], Тор, Meili[d], Heimdall[d], Цюр, Winta[d], Váli[d], Skjöldr[d] і Göte[d]
У іншых культурах Wōdan[d], Woden[d] і Billy Blind[d]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Одзін (прагерм.: *Wōđanaz альбо *Wōđinaz; стар.-сканд.: Óðinn) — найвышэйшы бог позняй германскай і скандынаўскай міфалогіі, адзін з асаў. Ён, як і іншыя багі скандынаўскага пантэону, быў складанай постаццю: і богам мудрасці, і богам вайны, а таксама богам паэзіі, перамогі і палявання.

Па легендзе менавіта Одзін стварыў Мідгард.

Паходжанне культа[правіць | правіць зыходнік]

Бог Водан быў адным з цэнтральных у старажытнагерманскім і скандынаўскім пантэонах. Асабістую папулярнасць культ Одзіна набывае ў VII—IX стст., у перыяд росквіту вікінгскіх паходаў. Мяркуецца, што першапачаткова месца галоўнага бога займаў Цюр, германа-скандынаўскі кіраўнік неба і вайны[1].

Функцыі і асоба[правіць | правіць зыходнік]

Одзін выступае не толькі апекуном вайны, баявога экстаза, але і заступнікам рамёстваў, магіі, паэзіі, мудрасці: менавіта ён падараваў людзям рунічную пісьменнасць[2] Архівавана 21 сакавіка 2013.. У асобе бога спалучаюцца розум, хітрасць, жорсткасць, дэманічнасць, нават двухполасць: традыцыйна магія ў скандынаваў лічылася жаночым заняткам. Одзін мае дзясяткі імёнаў, якія прыводзяцца ў «Прадмовах Грымніра» (Грым-маска, Злыдзень, Відрыр, Носьбіт перамог і інш). Прымае мноства розных воблікаў, дамагаецца свайго як адвагай і самаахвяраваннем, так падманам і хітрасцю.

Одзін узначальваў нябесных дзеў-валькірый, якія збіралі душы загінуўшых ваяроў і прыносілі іх у Вальхалу — частку Асгарда (нябеснай краіны багоў), якая была аналагам скандынаўскага раю. Там душы ваяроў біліся на мячах, вечарам спраўлялі банкет, а раніцаю прачыналіся, не ведаючы пахмелля. Гэтыя ваяры — эйнхерыі — складалі нябесную дружыну, якую ўзначальваў Одзін. Наогул Одзін — ось скандынаўскай міфалогіі, яе рухаючая сіла.

Знешні выгляд Одзіна[правіць | правіць зыходнік]

Одзін звяртаецца да крумкачоў Хугіна і Муніна. Выява 18 ст. у ісландскім рукапісе. Датская каралеўская бібліятэка

Уяўляўся высокім, аднавокім старым у сінім адзенні і шыракаполым капелюшы[3]. Лічыцца, што тыповы дзеля сучаснага фэнтэзі вобраз чараўніка — з посахам, у сіняй мантыі і востраканцовым капелюшы — паходзіць менавіта ад Одзіна. У гэтым выглядзе часта хадзіў па зямлі і прасіўся пераначаваць у выпадковыя хаты, прыкідваючыся бедным вандроўнікам. Той, хто адмаўляў яму, мог быць пакараны. Таму скандынаўская традыцыя прымушала ўсіх людзей пушчаць да сябе ў хату стомленых падарожнікаў.

Ездзіў на кані Сляйпніры, у якога было 8 ног. Іншым атрыбутам Одзіна было кап’ё Гунгнір, якое выкавалі яму цвергі. Кап’ё забівала ворага і само вярталася ў руку гаспадара. Таксама ў Одзіна ёсць карабель Скідбладнір (складзены з тонкіх дошчачак) — самы хуткі карабель у свеце. Одзіну служылі 2 крумкачы — Хугін і Мунін («Разважаючы» і «Памятаючы»), якія кожны дзень абляталі ўвесь свет і расказвалі Одзіну, што адбываецца паза межамі Асгарда. Акрамя іх разам з Одзінам былі два ваўкі — Геры і Фрэкі («Прагны» і «Пражэрлівы»)[4]. Одзін кідаў ім кавалкі мяса, а сам піў толькі віно — яно было яго адзінай ежай.

Нараджэнне Одзіна[правіць | правіць зыходнік]

Одзін з’явіўся яшчэ да стварэння Зямлі, калі на ўвесь сусвет раскінуліся вогненная краіна Муспель і ледзяная — Ніфльхейм. Сярод ільдоў жылі веліканы — першыя жыхары сусвету, нашчадкі магутнага велікана Іміра, які зарадзіўся ў ільду. З ледзянога валуна таксама ўзнік магутны першачалавек Буры. Яго сын — Бор — ажаніўся з дзяўчынай-веліканам, і ў іх нарадзіліся тры першыя багі — Одзін, Вілі і Ве. Пазней багі паднялі паўстанне, разбілі і прагналі веліканаў, а Іміра забілі, і з яго цела зрабілі зямлю, з чэрапа — нябесны купал, з крыві — мора, з валасоў — дрэвы. З іскраў, якія ляталі над вогненнай краінай Муспель, багі стварылі зоркі, а з найвялікшай — сонца. З ясеня і вольхі Одзін зрабіў першых мужчыну і жанчыну, а ў небе рукамі веліканаў пабудаваў Асгард.

Сям’я і дзеці Одзіна[правіць | правіць зыходнік]

Як і іншыя вярхоўныя багі (у прыватнасці грэчаскі Зеўс) Одзін меў шмат сувязей з багінямі, веліканкамі і смяротнымі жанчынамі, ад яго паходзілі многія багі і героі. Багіня Ёрд нарадзіла яму Тора (бога-грамавержца), а законная жонка Фрыг — Бальдра, Хеда, Хермода, Цюра і Брагі. У сувязі з веліканкай Грыд быў народжаны Відар.

Набыццё мудрасці[правіць | правіць зыходнік]

Першы варыянт міфа распавядае аб магічнай крыніцы мудрасці, якую вартаваў велікан Мімір. За права зрабіць глыток Одзін аддаў Міміру свае вока, вырашыўшы, што мудры больш убачыць і адным вокам, чым дурань — двума.

Па іншай версіі Одзін дзеля мудрасці прыносіць самога сябе ў ахвяру і 9 дзён вісіць на сусветным ясені Ігдрасілі, працяты сваім жа кап’ём. Нарэшце яго выратаваў дзед, інеісты велікан Бельторн, які ажывіў яго і даў мёду мудрасці, а таксама магічныя руны.

Існуе і трэці сюжэт, у якім багі і ваны мірацца пасля вайны. Яны змяшалі ў чашы сваю сліну, з якой вылепілі Квасіра — мудраца і паэта, напалову вана. Пазней Квасіра забілі карлікі Ф’ялар і Галар, а яго кроў змяшалі з мёдам і прыгатавалі напой паэзіі. Пазней крыважэрныя карлікі забілі велікана Гілінга. За тое іх прымусілі заплаціць віру (выкуп за забойства) сыну забітага — Сутунгу і аддаць таму мёд паэзіі. Сутунг схаваў чароўны мёд унутры скалы і прызначыў сваю дачку Гунлед вартаваць яго. Одзін даведаўся пра гэта, прабурыў скалу, пралез у сярэдзіну ў выглядзе змяі і правёў тры ночы з веліканкай Гунглед. Потым трыма глыткамі асушыў усе тры пасудзіны з мёдам і ў выглядзе арла вярнуўся ў Асгард, дзе і выплюнуў мёд у чашу. Гэты мёд Одзін аддаў багам і людзям, якія з таго часу ўмеюць складваць вершы і песні (у Скандынавіі паэтаў называлі скальдамі).

Іншыя ўчынкі Одзіна[правіць | правіць зыходнік]

  • Стварае карлікаў-цвергаў з цела забітага велікана Іміра.
  • Прымушае бога Локі скрасці ў багіні Фрэйі каштоўныя каралі Брысінгамен.
  • Пачаў вайну паміж багамі і ванамі, кінуўшы ў натоўп апошніх сваё кап’ё Гунгнір.
  • Правакуе бойку конунгаў Хедзіна і Хегні.
  • У выглядзе звычайнага, але таямнічага чалавека (пад імем Грым — «Маска») наведвае конунга Гейрода. Той не пазнае галоўнага бога і загадвае прывязаць госця паміж двух кастроў. У выкіну сапраўдная асоба госця раскрываецца, а Гейрод, зачараваны доўгай прадмовай Одзіна, падае на ўласны меч.
  • Наводзіць вечны сон на валькірыю Брунхільд за тое, што яны, дапамагаючы Сікмунду, не паслухалася вярхоўнага бога. Валькірыя павінна была спаць да таго часу, пакуль у яе не закахаецца смяротны. Такім смяротным выратавальнікам аказаўся герой Сігурд.

Далейшы лёс Одзіна[правіць | правіць зыходнік]

Скандынаўская міфалогія прадказвае будучыню багоў, іх смерць у апошняй бітве з веліканамі — у Рагнароку. Одзіна з’есць гіганцкі воўк Фенрыр.

Цікавыя факты[правіць | правіць зыходнік]

Дзень тыдня серада (Wednesday) названы старажытнымі германцамі менавіта ў гонар Одзіна (Водэна). Нідэрландскі варыянт назвы серады — Woensdag, старажытнаскандынаўскі — Odinnsdagr.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Гёнир // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1892. — Т. VIII. — С. 337.
  2. ↑ различные авторы Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1907.
  3. ↑ Буре или Бури // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. V. — С. 21.
  4. ↑ Балдур // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. IIа. — С. 796.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

  • Скандинавская мифология / Скандинавские боги [5]
  • Один – Бог скандинавов. Мифы Скандинавии [6] Архівавана 21 сакавіка 2013.
  • Скандинавские боги [7]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Одзін&oldid=4622596"