Рамантычнасць (балада)
| Рамантычнасць | |
|---|---|
| Romantyczność | |
 Рамантычнасць З тому Балад і рамансаў | |
| Жанр | балада |
| Аўтар | Адам Міцкевіч |
| Мова арыгінала | польская |
| Дата напісання | 1821 |
| Дата першай публікацыі | 1822 |
| Апублікаваны ў | Q108843507? |
| Выдавецтва | Юзаф Завадскі |
| Месца публікацыі | Літва |
| Электронная версія | |
Рамантычнасць — балада Адама Міцкевіча, паўсюдна ўзнаваная за літаратурны маніфест польскага рамантызму.
Балада была напісана ў канцы студзеня 1821 у Вільні, выдана як першы − калі не лічыць сентыментальнага ўступу пад назвай Ключыкі (польск.: Pierwiosnek) − твор тому Балад і рамансаў з 1822. Такім чынам, верш стаў унікальным крэда і адкрыццём, не толькі дэбютанцкага твору паэзіі Міцкевіча, але таксама цэлага будучага творчага шляху паэта[1]. Працягам гэтай кароткай балады з’яўляецца матыў пакут віны Густава з IV часткі Дзядоў.
Сюжэт твору заснаваны на матыве кахання ашалелай з кахання Карусі і памерлага Ясенька (Яся), стала для таго часу падставай гучнай спрэчкі за новыя аўтарытэты маралі і пазнання. Гэта таксама быў дыялог паміж галасамі эпохі, паміж голасам, што сыходзіць у эпоху асветніцтва, і маладым пакаленнем рамантыкаў, што ўносіла экзістэнцыйную якасць, заснаваную на «пачуццю і веры». У тым часе твор выклікаў скандал, бо змягчаў свайго роду разлічэнне паэта са сваім былым прафесарам − Янам Снядэцкім, а таксама нібы залішнюю эротыку[2].
Агульная інфармацыя[правіць | правіць зыходнік]
Некаторыя даследчыкі прапануюць падзел рамантызму на дзве фазы[3].
- негатыўны рамантызм
- пазітыўны рамантызм
Рамантычнасць з’яўляецца першасным творам ранняй фазы развіцця польскага рамантызму, абумоўленага «негатыўным рамантызмам»[3]. Гэтая класіфікацыя вынікае з адмаўлення, якім напоўнены твор; асноўны элемент паслання — бунт і «зварот да ўяўлення». Такім чынам, асноўны пасыл рамантызму — гэта заклік да разбурэння асветніцкага парадку замест жадання пабудаваць новы, заснаваны на паэтычным геніі і шатабрыянаўскага «генія хрысціянства», якім было імкненне, што характарызавала пазнейшы рамантызм, званым «пазітыўным рамантызмам»[3].
Філасофскія асновы[правіць | правіць зыходнік]
Mind’s eyes − «пачуццё і вера»[правіць | правіць зыходнік]
Дэвізам твору Міцкевіч абраў цытату з Гамлета Шэкспіра:
|
Аднак міцкевічаўскія «Вочы душы» не абмяжоўваюцца толькі шэкспіраўскай сітуацыяй, бо іх роля ў творы пацвярджаецца найперш багатай філасафічнай традыцыяй[4]. Рамантычныя размовы аб кагнітыўных здольнасцях чалавека ў нерацыянальных катэгорыях мелі свой фармальны пачатак у дуалістычнай філасофіі Платона. У яго падыходзе «вочы душы» — гэта бесцялесная сутнасць, здольная непасрэдна бачыць платонаўскія ідэі, «форма вернага быцця». Гэтае разважанне працягнулі Цыцэрон і Лукрэцый, уводзячы паняцце «ўнутранага вока», а таксама хрысціянская рэлігія з пасланнем Паўла з Тарса.
У ранні новы час гэтай з’явай займалася філасофія Асветніцтва. Нікаля Буало казаў пра «духоўныя вочы», але пад гэтым тэрмінам ён меў на ўвазе не менш як — душу, якая можа бачыць толькі дзякуючы розуму. У сваю чаргу, паводле Жана Батыста Расіна «бачыць у духу» азначала прарочае бачанне, такое ж, як тое, што паказвалі вялікія біблейскія дзеячы. Але ўсе гэтыя канцэпцыі адрозніваліся ад бачання Міцкевіча, а за ім — і польскіх рамантыкаў. Першым мысляром, які заклаў асновы новай якасці пазнання, быў Семюэл Тэйлар Колрыдж[4]. Далейшымі апорамі апынуліся: апалагет «уяўлення» Уільям Блэйк і Ёган Готліб Фіхтэ.
У першую чаргу, «вочы душы» Рамантычнасці пагарджалі пачуццёвым пазнаннем. Побач паэты ў першых шэрагах той крытыкі стаяў Маўрыцы Махнацкі, які пісаў, што «звычайнае вока» не ў стане пранікнуць ані да «ядра натуры», ані да «таямніц сэрца»[4]. Міцкевічаўскія «пачуццё і вера мацней гавораць мне» выяўляе асаблівасці ірацыянальныя. У гэтым кантэксце духоўныя бачанне Карусі становіцца нейкай звышнатуральнай ласкай спасціжэння сутнасці схаванага ад «знешняга бачання», абмежаванага пачуццямі ці розумам. Назіраецца ўзаемасувязь «вока душы» і паэтычнага ўяўлення — (творчай — imagination, а пераймальнай − fancy), творчая сіла пераўтварэння фантазіі ў рэальнасць. У гэтай якасці Міцкевіч вызначаў і рамантычнае «Абсалютнае Я».
Эротыка Рамантычнасці[правіць | правіць зыходнік]
Балада Міцкевіча калісьці выклікала скандал не толькі таму, што смела скінула з п’едэсталаў найвялікшых асветніцкіх аўтарытэтаў. Спрыялі гэтаму − перверсійныя на той час − тэмы эратызму[2] у паводзінах галоўнай гераіні твору, пастаўленыя аўтарам у цэнтр увагі. Каруся, якая замяніўшы дзень у ноч, ап’яняла свае пачуцці і лашчылася са сваім памерлым каханым, больш за тое — на людным гарадскім рынку, тым самым выклікала абурэнне старэйшага пакалення, якое ахоўвала старое разуменне маралі[2].
|
Як напісаў Адам Важык, «гэты эксгібіцыянізм быў тым больш гарачым, бо быў чуллівы, усеяным ласкавымі памяншальнымі словамі»[2].
Адсылкі[правіць | правіць зыходнік]
У пэўным сэнсе працягам Рамантычнасці стаў маналог роспачы Густава з IV часткі Дзядоў.
|
У сусветнай літаратуры XIX стагоддзя падобнай да Рамантычнасці была балада французскага парнасіста − Леконта дэ Ліля, Christine (1862).
Рамантычнасць стала крыніцай шматлікіх адсылак і згадак у пазнейшай польскай літаратуры. Спасылаліся на яе між іншым Юльюш Славацкі, Антоній Лангэ і Уладзіслаў Бранеўскі.
Пераклад на англійскую мову[правіць | правіць зыходнік]
На англійскую мову баладу пераклаў вядомы англійскі паэт Уістан Х’ю Одэн[6].
Зноскі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Mickiewicz. Domowy i daleki. W: Adam Mickiewicz ; Stefan Treugutt: Wiersze. Warszawa: Czytelnik, 1999, s. 24. ISBN 83-07-02666-0.
- ↑ а б в г Kilka myśli o romantykach. W: Adam Ważyk: Cudowny kantorek. Warszawa: PIW, 1979, s. 18. ISBN 83-06-00039-0.
- ↑ а б в Kosmos Adama Mickiewicza. W: Włodzimierz Szturc: O obrotach sfer romantycznych. Bydgoszcz: Homini, 1997, s. 94. ISBN 83-909040-9-8.
- ↑ а б в Czasy Królestwa Kongresowego (1815—1830). Zakończenie. Spór romantyków z klasykami. W: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa: PWN, 2003, s. 201. ISBN 83-01-13848-3.
- ↑ Адам Міцкевіч, Дзяды, пераклад Серж Мінскевіч, Менск, Медысонт, 1999, 985-6530-08-3, С. 82-83.
- ↑ Тэкст Рамантычнасці на англійскай мове ў перакладзе У. Г. Одэна
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Рамантычнасць у зборах Бібліятэкі Polona.pl
- Рамантычнасць у бібліятэцы Wolne Lektury
