Суднабудаўнічая прамысловасць Украіны

Суднабудаўнічая прамысловасць Украіны — галіна машынабудавання Украіны, прадпрыемствы якой будуюць і рамантуюць судны ўсіх тыпаў (грузавыя, пасажырскія, рыбапрамысловыя, ваенныя і гэтак далей) і іншыя плывучыя збудаванні.

Гісторыя

Часы казацтва

Ілюстрацыя «чайкі» запарожскіх казакоў з кнігі Гіёма Левасер дэ Баплана 1660

Украінскае суднабудаванне актыўна пачало развівацца ў часы казацтва, калі запарожскія казакі пачалі здзяйсняць марскія паходы. Будаваліся як малыя лодкі — чайкі, так і вялікія аднамачтавыя караблі. Паколькі мора кантралявалася Асманскай імперыяй, то суднабудаванне развівалася ў раёне дняпроўскіх плаўняў каля самарскіх лясоў, якія былі асноўнай крыніцай пастаўкі драўніны.

Дасавецкія часы

Крэйсер Крэйсер «Гетман Багдан Хмяльніцкі»

Ва Украіне першую суднабудаўнічую верф для будаўніцтва ваенных судоў пабудавалі ў 1788 годзе ў Мікалаеве. У 1862 у Кіеве заснавана машынабудаўнічае прадпрыемства, якое пазней пераўтворана ў суднабудаўнічы завод. У 1895—1897 гадах пабудавана два суднабудаўнічых завода ў Мікалаеве. Усяго ва Украіне ў 1913 годзе дзейнічала 7 суднабудаўнічых і суднарамонтных прадпрыемстваў (у Мікалаеве, Херсоне, Адэсе і інш.), акрамя таго, у Таганрозе і Наварасійску.

Вага суднабудавання Украіны ў Расійскай імперыі была нязначная (13 %). Суднабудаванне ва Украіне развілося ў 1920-30-х гадах; у 1928-29 яно давала 14 % прадукцыі ўсяго машынабудавання, а яго вага ў СССР павялічылася. Пабудаваны шэраг новых заводаў і рэканструяваны старыя; пасля Другой сусветнай вайны ў другі раз адбылося аднаўленне і рэканструкцыя разбураных заводаў і пабудова новых.

Перыяд УССР

Ракетны крэйсер «Украіна»

У СССР асноўныя прадпрыемствы суднабудаўнічай прамысловасці былі размешчаны ў Мікалаеве, Адэсе, Херсоне, Кіеве; меншыя (пераважна суднарамонтныя) у Севастопалі, Жданове, Керчы, а за межамі УССР — у Таганрозе, Наварасійскім, Туапсэ; рачныя суднарамонтныя ў Запарожжы, Днепрапятроўску, Кіліі, Чарнобылі і іншыя.

Найбуйнейшыя заводы:

• Чарнаморскі суднабудаўнічы завод у Мікалаеве, паўстаў 1907 з аб’яднання двух суднабудаўнічых заводаў (пабудаваных у 1895-97 гадах), выпускае акіянскія судны, танкеры, сухагрузы, дызельэлектраходы (да 1914 на ім пабудаваны сярод іншага першы ў свеце падводны мінны загараджальнік «Краб», першыя турбінныя мінаносцы ў Расійскай імперыі; у 1957-61 кітабойныя базы «Савецкая Украіна» і «Савецкая Расія», па танажу звыш 20 000 т кожная, навукова-даследчае судна «Акадэмік Сяргей Каралёў», газатурбаход «Парыжская Камуна» і інш.);
• Херсонскі суднабудаўнічы завод, пабудаваны ў 1951-53, выпускае акіянскія судны, а таксама рачныя катары, цеплаходы і да т. п;
• Кіеўскі суднабудаўнічы завод «Ленінская кузня», заснаваны 1862 як машынабудаўнічае прадпрыемства, з 1913 ператвораны ў суднабудаўнічы завод, выпускае рачныя судны, сярэднія марскія рыбалоўныя траўлеры і да таго падобнае.

Статыстыка суднабудавання ў СССР не абнародавалася, няма таксама інфармацыі аб будаванні ваенных караблёў на суднабудаўнічых заводах Украіны. Ёсць здагадка, што да 1941 на заводах Украіны выпускалася штогод 15-20 ваенных караблёў (да 1914 суднабудаванне Украіны выпускала пераважна ваенныя судны; на мікалаеўскіх заводах па стане на 1914 працавала на ваенным суднабудаванні 8 300 чалавек).

Незалежная Украіна

ЦАКР «Вараг» у 2001 годзе.

Фрэгат «Гетман Сагайдачны», флагманскі карабель ВМС Украіны

Зараз у Украіне будуюць судны розных тыпаў, сярод іншага сухагрузныя, наліўныя танкеры, кітабойныя базы, маразільныя рыбалоўныя траўлеры, прыёмна-транспартныя, рэфрыжэратары, лесавозы, сейсмаразведвальныя, пасажырскія судны на падводных крылах, грузапасажырскія і іншыя. Акрамя суднабудаўнічных дзейнічаюць суднарамонтныя прадпрыемствы.

У першым паўгоддзі 2002 года заводы Укрсудпрома выпусцілі прадукцыі на суму 270 млн грыўняў ($51 млн.), што на 14,8 % больш, чым за аналагічны перыяд мінулага года.

Паляпшэнне сітуацыі ў суднабудаўнічай галіне шмат у чым звязана з яе структурнай перабудовай. У адкрытыя акцыянерныя таварыствы пераўтворана пераважная большасць прадпрыемстваў. Ад заводаў аддзяліліся няпрофільныя вытворчасці і ператварыліся ў самастойныя гаспадарчыя суб’екты. Заводы пазбавіліся сацыяльнай сферы, якая патрабавала значных выдаткаў на ўтрыманне.

Спрыяльным фактарам стала кааперацыя шэрагу ўкраінскіх заводаў, якая наладзілася з еўрапейскімі суднабудаўнікамі: ва Украіне будуюць карпусы суднаў, а дабудоўваюць іх у Еўропе. Дзякуючы такой схеме замовы на будаўніцтве карпусоў суднаў розных тыпаў сёння маюць «Damen Shipyards Okean», суднабудаўнічыя заводы «Заліў» (Керч), «Ленінская кузня» (Кіеў), Кіеўскі і Кілійскі суднабудаўніча-суднарамонтныя заводы.

Аднак нямала праблем застаецца. На шэрагу прадпрыемстваў працягваецца будаўніцтва суднаў па раней заключаных стратных кантрактах. Заводы маюць велізарныя цяжкасці з атрыманнем крэдытаў для мадэрнізацыі вытворчасці, з недахопам абаротных сродкаў, з загрузкай магутнасцяў.

У 2006 годзе аб’ёмы вытворчасці суднабудаўнічых прадпрыемстваў Украіны дасягнулі 2303 млн грн., пры гэтым рост вытворчасці адносна 2005 года склала 11,1 %. Партфель заказаў на 2007 год складае 42 судны на суму 248 млн даляраў, у тым ліку 14 поўнакамплектных на суму 156 млн даляраў (для параўнання: у 2006 годзе партфель заказаў склаў 52 адзінкі на суму 329,7 млн даляраў).

У цэлым, за 2000—2006 у суднабудаванні Украіны намеціліся станоўчыя тэндэнцыі. Як сведчаць дадзеныя, на працягу 2006 года суднабудаўнічымі заводамі было пабудавана і перададзена заказчыкам 26 судоў і плаўсродкаў, дэдвейтам 206,9 тысяч тон, на суму $135 млн у тым ліку на экспарт — $99,6 млн, на ўнутраны рынак — $35,9 млн.

Пасля расійскага ўварвання

Асацыяцыя «Укрсудпром» зрабіла аналіз сітуацыі ў галіне за 2017 год, які сведчыць, што пачынаючы з 2016 года ўкраінскае суднабудаванне пераадолела працэс стагнацыі і пачаўся паступовы рост вытворчасці. У прыватнасці прадукцыя суднабудавання ў 2017 годзе вырасла ўдвая ў параўнанні з 2016 годам. Зразумела, што такое значнае павышэнне абумоўлена эфектам нізкай базы і пакуль рана казаць пра якую-небудзь ўстояную станоўчую дынаміку. Але атрыманыя дадзеныя — гэта відавочная падстава для надзеі і аптымізму.

23 мая 2018 года Прэзідэнт падпісаў змены ў Мытны кодэкс, накіраваныя на падтрымку і развіццё айчыннага суднабудавання. Закон, у прыватнасці павялічвае да 730 дзён максімальны агульны тэрмін бяспошліннага ўвозу імпартнай прадукцыі для яе перапрацоўкі на мытнай тэрыторыі Украіны. Гэта створыць дадатковыя магчымасці для развіцця ўкраінскай суднабудаўнічай і суднарамонтнай галіны, росту яе канкурэнтаздольнасці на знешнім рынку. Чакаецца, што Закон будзе спрыяць развіццю воднага транспарту Украіны, суднабудаўнічай і суднарамонтнай галіны і стварэнню новых працоўных месцаў, з прычыны павелічэння колькасці заказаў на суднабудаванне і суднарамонт.

На міжнароднай выстаўцы KADEX-2018, якая завяршылася 26 мая ў Астане (Казахстан), на стэндзе ДК «Укрсудпром» прадставілі праект мадэрнізацыі ракетна-артылерыйскіх катараў пр. 250 тыпу «Барс». Яны былі пабудаваныя ў 2012—2017 гадах на казахскай АТ Уральскі завод «Зеніт» з удзелам Украіны.

Гаспадарчы суд Мікалаеўскай вобласці 3 ліпеня 2018 года прызнаў банкрутам Публічнае акцыянернае таварыства «Чарнаморскі суднабудаўнічы завод».

Дзяржаўная ўстанова «Укргідраграфія» запланавала на 2019 год будаўніцтва новага гідраграфічнага судна арыентыровачным коштам каля 110 млн грн. На судне мяркуецца ўсталяваць эканамічны энергетычны комплекс. Выдаткі на ўтрыманне новага судна ў параўнанні з выдаткамі на дзейнасць наяўнага судна ГС-82 паменшацца прыкладна на 30-40 %. На 2018 год на балансе «Дзяржгідраграфіі» знаходзяцца 65 суднаў. Іх сярэдні ўзрост — 36 гадоў. Гідраграфічных лацмейстэрскіх суднаў марскога класа, якія абсталяваны пад’ёмнай прыладай для працы з буямі, ва ўстанове восем адзінак, а здольных падымаць грузы больш за 3 тон, толькі адно, якое было пабудавана ў 1968 годзе.

Адзіны ва ўкраінскім флоце ледакол «Капітан Белавусаў» быў пастаўлены Адміністрацыяй марскіх партоў Украіны на рамонт у плывучым доку. Ледакол ажыццяўляе праводку караванаў судоў ва ўмовах зімовай навігацыі на Азоўскім моры.

У кастрычніку 2018 года стала вядома, што Херсонскі дзяржаўны завод «Палада» пачне выпуск малых пасажырскіх суднаў для рачных перавозак. На кастрычнік 2018 канструктары прадпрыемства завяршалі працу над запланаваным да выпуску суднам на 45 пасажырскіх месцаў. Арыенціровачны кошт «рачнога трамвайчыка» складзе каля 3,5 млн грн. Актывізацыя суднаходства па рэках Украіны патрабуе значнага абнаўлення рухомага складу, пры чым як грузавога, так і пасажырскага. Апошняе рачное пасажырскае судна сышло са стапеля ўкраінскіх прадпрыемстваў яшчэ ў пачатку 90-х гадоў.

У кастрычніку 2018 года ДПЦК выканаў і паспяхова абараніў дзве навукова-даследчыя працы — «Прапрацоўка магчымасці стварэння карабля супрацьміннай абароны. Абгрунтаванне выбару тактыка-тэхнічных характарыстык», шыфр «Бурштын», і «Мабільны вымяральны комплекс», шыфр «Актагон». Работы выкананы ў інтарэсах адпаведных планаў развіцця ВМС Украіны.

У маі 2019 года ў рамках падрыхтоўкі да стварэння Мікалаеўскага суднабудаўнічага кластара абмеркавалі стварэнне навучальнага цэнтра новага тыпу па падрыхтоўцы судназборшчыкаў і зваршчыкаў для агульнай карысці прадпрыемстваў кластара. Плануецца стварэнне высокатэхналагічнага навучальнага цэха, насычанага сучасным абсталяваннем — машынамі тэрмічнай рэзкі з ЛПК, гнуткавымі вальцамі, кран-бэлькамі, зварачным абсталяваннем, што дасць магчымасць не проста рыхтаваць спецыяліста высокага ўзроўню, а падняць сам працэс падрыхтоўкі на новы ўзровень — цалкам мадэляваць у навучальным працэсе тэхналогію працы брыгад па зборцы суднавых секцый. Такім чынам кваліфікацыя падрыхтаваных зборшчыкаў і зваршчыкаў будзе адказваць патрэбам рынку. Пад стварэнне гэтага навучальнага цэнтра прыцягваюцца гранты і інвестыцыі пад эгідай ЕБРР.

18 мая 2019 года быў спушчаны на ваду першы самаходны перагрузчык праекта П-140 Nibulon Max. Гэта першае судна такіх памераў, якое будуецца на заводзе «НібулонНибулон» і самае доўгае кранавае судна класу «рака-мора» за апошнія 25 гадоў, пабудаванае ва Украіне.

У маі 2019 года КБ «Гранд Інжынірынг» завяршыла праект новага гідраграфічны судна праекта 50421. Папярэдні флагман ДУ «Укргідраграфія» с. 54020 «Адэса» быў пабудаваны ў 2007 годзе і застаўся ў акупаваным Крыме. Як і на папярэдніку, галоўным рабочым інструментам новабудоўлі стане гідраўлічны кран «Palfinger», усталяваны на верхняй палубе.

Агульныя аб’ёмы рэалізаванай прадукцыі суднабудаўнічых прадпрыемстваў Украіны ў 2018-м годзе склалі амаль 3 млрд грн. Гэта на 32 % больш чым у 2017 годзе. У той жа час паслуг па суднарамонту выканана на 501 млн грн, што на 47 % больш чым у папярэднім годзе. Адлічэнні ў бюджэты ўсіх узроўняў выраслі на 24 % і склалі каля 952 млн грн. Прыбытковымі былі амаль усе прадпрыемствы.

Колькасць занятых у суднабудаванні/рамонце суднаў вырасла на 442 чалавекі. Усяго, на суднабудаўнічых прадпрыемствах працуе больш за 5000 чалавек. Сярэдняя мінімальная зарплата на прадпрыемствах складала ₴ 5000, а максімальная — ₴ 19400.

Тройку лідэраў галіны складаюць ССЗ «Нібулон», ПАТ «Завод „Кузня на Рыбальскім“, і ТАА „Смарт Мерытайм груп“.

Прадпрыемствы

Па выглядзе выконваемых работ і вытворчасцей, якія з’яўляюцца на прадпрыемстве адрозніваюць:

1. Суднабудаўнічыя прадпрыемствы, якія ўключаюць стапельныя і суднамантажныя цэхі, ставяцца да судназборачных верфяў. Прадпрыемствы гэтага тыпу атрымліваюць гатовыя модулі, вырабленыя на іншых прадпрыемствах, і займаюцца выключна зборкай і мантажом гэтых модуляў на сваіх стапелях, у доках, элінгі.
2. Суднабудаўнічыя верфі з’яўляюцца больш пашыранай вытворчасцю, уключаючы цэхі ад корпусаапрацоўчага да мантажнага. На прадпрыемствах, якія адносяцца да такога тыпу, ёсць разнастайнае абсталяванне для металаапрацоўкі, зваркі вузлоў і секцый судна, Электрамантажнае абсталяванне і г д., што дазваляе максімальна сканцэнтраваць тэхналагічны працэс вытворчасці судна на адной пляцоўцы. Суднабудаўнічая верф ажыццяўляе пабудову карпусоў і іх насычэнне, а таксама мантаж механізмаў і абсталявання, якія атрымліваюцца ад контрагентаў.
3. Суднабудаўнічыя заводы — прадпрыемствы, якія ўключаюць у свой склад акрамя цэхаў суднабудаўнічай верфі цэха машынабудаўнічай часткі. Суднабудаўнічыя заводы акрамя судоў выпускаюць таксама і машынабудаўнічую прадукцыю.

Суднабудаўнічыя і суднарамонтныя заводы

• UMS Boat (Кіеў)
• Завод „Кузня на Рыбальскім“ (Кіеў)
• Кіеўскі суднабудаўніча-суднарэмонтны завод (Кіеў)
• Суднабудаўнічая верф «Арыён» (Чаркасы)
• Запарожскі суднабудаўніча-суднарэмонтны завод (Запарожжа)
• Азоўскі суднарэмонтны завод (Марыупаль)
• Суднаверф «Украіна» (Адэса)
• Ізмаільскі суднарэмонтны завод (Ізмаіл)
• Ільічоўскі суднарэмонтны завод (Чарнаморск)
• Суднабудаўнічая верф „ Мерыдыян“ (Мікалаеў)
• Суднабудаўнічая верф «Флагман» (Мікалаеў)
• Яхт-верф «Навігаль» ЛТД (Мікалаеў)
• Smart Maritime Group (Мікалаеў)
  • Чарнаморскі суднабудаўнічы завод (Мікалаеў)
  • Херсонскі суднабудаўнічы завод (Херсон)
• Мікалаеўскі суднабудаўнічы завод «Акіян» (Мікалаеў)
• Мікалаеўскі суднабудаўнічы завод (Мікалаеў)
• Ачакаўская верф (Ачакаў)
• Суднабудаўніча-суднарамонтны завод „НібулонНибулон“ (Мікалаеў)
• Суднабудаўнічая верф «Арцель» (Арцель-Суднабудаванне) (Мікалаеў)
• Чарнаморская яхтавая верф (Мікалаеў)
• Кілійскі суднабудаўніча-суднарэмонтны завод (Кілія)
• Херсонскі суднабудаўнічы завод (Херсон)
• Херсонскі дзяржаўны завод «Палада»» (Херсон)
• Фіялент (Сімферопаль)
• Суднабудаўнічы завод «Заліў» (Керч)
• Керчанскі суднарэмонтны завод
• Мора (Феадосія)
• Канструктарска-тэхналагічнае бюро «Суднакампазіт» (Феадосія)
• Севастопальскі марскі завод (Севастопаль)
• Суднарамонтны завод «Паўднёвы» (Севастопаль)

Праектныя прадпрыемствы

• Доследна-праектны цэнтр караблебудавання (Мікалаеў)
• Цэнтральнае канструктарскае бюро «Ізумруд» (Херсон)
• Цэнтральнае канструктарскае бюро «Чарнаморац» (Севастопаль)
• Цэнтральнае канструктарскае бюро «Шхуна» (Кіеў)
• Цэнтральнае канструктарскае бюро «Карал» (Севастопаль)
• Марское інжынернае бюра (Адэса)
• Zaliv Ship Design (Нікалаеў)
• КБ «Шторм» (Кіеў)
• ПКБ Marine Engineering Design Mykolayiv
• КБ «Grand Engineering»
• Асаба Дызайн Цэнтр (Мікалаеў)

Вытворцы рухавікоў

• Зара — Машпроект (Мікалаеў)

Гістарычныя

• Дзяржаўны Мікалаеўскі рамонтны і карабельна-будаўнічы завод Марскога ведамства (Мікалаеў)
• Лазараўскае адміралцейства (Севастопаль)

Экспартны патэнцыял

Украінская суднабудаўнічая галіна мае сур’ёзны экспартны патэнцыял, які ўплывае на развіццё ўкраінскай эканомікі. У той жа час у краіне з прычыны недахопу сродкаў, як з дзяржаўнага бюджэту, так і ўласных сродкаў прадпрыемстваў, назіраецца недастатковасць адпаведных даследаванняў, адсутнасць узгодненага супрацоўніцтва навукова-даследчых і праектных арганізацый і прадпрыемстваў галіны, што негатыўна ўплывае на канкурэнтаздольнасць і якасць вырабленай украінскімі прадпрыемствамі прадукцыі.

Галіновыя СМІ

СМІ ў суднабудаўнічай і суднарамонтнай галіны асвятляюць навіны прадпрыемстваў і заводаў, звязаных з будаўніцтвам і рамонтам судоў.

• Часопіс «Суднабудаванне і суднарамонт»
• Мікалаеў горад карабелаў — блог

Літаратура

• Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович. — Париж, Нью-Йорк: «Молоде життя»-«НТШ»; 1954—1989, 1993—2000.
• А. О. Дєгтяр, О. В. Балуєва, В. І. Ляшенко. Сучасний стан суднобудівної галузі, як невід'ємної частини оборонно-промислового комплексу України (нявызн.). http://www.dy.nayka.com.ua/. Державне управління: удосконалення та розвиток (17 ліпеня 2017). Архівавана з першакрыніцы 15 студзеня 2018. Праверана 15 січня 2018.
• Що пропонує Україна для ВМС Бразилії (нявызн.). https://mil.in.ua/. Український мілітарний портал (10 жніўня 2018). Праверана 10 серпня 2018.

Спасылкі

• Миколаївський та Чорноморський суднобудівний завод планують повернути в держвласність (нявызн.). http://uprom.info/. Національний промисловий портал. Праверана 13 грудня 2017.
• Віктор Лисицький. Суднобудування України – у вкрай важкому стані (нявызн.). https://www.ukrinform.ua/. Укрінформ (6 верасня 2016). Праверана 13 грудня 2017.
• ВМСУ стають на доковий ремонт (нявызн.)(недаступная спасылка). http://na.mil.gov.ua/. Народна армія (9 лютага 2017). Архівавана з першакрыніцы 14 снежня 2017. Праверана 13 грудня 2017.
• Голова ВМС анонсував створення ремонтної бази повного циклу для кораблів флоту (нявызн.). http://uprom.info/. Національний промисловий портал (26 студзеня 2017). Праверана 13 грудня 2017.
• Дослідження стану та перспектив розвитку суднобудування в Україні (нявызн.). http://publicaudit.com.ua/. Публічний аудит (25 мая 2017). Праверана 15 січня 2018.
• Ukraine to bid on Brazilian Tamandaré class corvette programme (нявызн.). http://defence-blog.com/. Defece Blog (6 снежня 2017). Праверана 15 січня 2018.
• Володимир Заблоцький. Разработки военного кораблестроения. Уточнение планов (нявызн.). http://opk.com.ua/. Оборонно-промисловий кур'єр (21 мая 2018). Праверана 21 травня 2018.
• Володимир Заблоцький. Заважкий якір, або чи можна відродити кораблебудування (нявызн.). https://www.ukrmilitary.com/. Ukrainian Military Pages (7 ліпеня 2018). Праверана 7 липня 2018.
• Два кольори українського суднобудування (нявызн.). http://uprom.info/. Національний промисловий портал (20 лютага 2019). Праверана 22 лютого 2019.
• Судостроение, судоремонт Крыма
• Миколаїв місто корабелів
• Суднобудування та судноремонт
• Суднобудівні підприємства — Україна
• Кораблебудівний Миколаїв у 2018 р. // Миколаїв місто корабелів http://shipbuilding.mk.ua/
• Грузовые составы для Днепра, Черного моря и Дуная (нявызн.)(недаступная спасылка). http://sudostroy.com/. Суднобудування і судноремонт (23 сакавіка 2019). Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2021. Праверана 9 червня 2019. (руск.)
• Виробництво корветів надасть понад 10 тисяч робочих місць в Українському ВПК (нявызн.). https://uprom.info/. Національний промисловий портал (19 жніўня 2019). Праверана 20 серпня 2019.
• Проєктно-конструкторські бюро Миколаєва (нявызн.). http://shipbuilding.mk.ua/. Миколаїв місто корабелів (10 лістапада 2019). Праверана 13 листопада 2019.