Чобішкіс

Чобішкіс Краіна Літва Павет Вільнюскі Раён Шырвінтаскі Сянюнія Чобішкіская Каардынаты 54°57′11″ пн. ш. 24°39′11″ у. д. Насельніцтва 325 чал. (2001) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Чобішкіс на карце Літвы

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Касцёл св. Яна ў Чобішкісе (2017)

Чобішкіс (літ.: Čiobiškis) — вёска ў Літве, у Шырвінтаскім раёне Вільнюскага павета, на рацэ Віліі, за 22 км на паўднёвы захад ад Шырвінтаса.

Гісторыя

У межах вёскі знаходзіцца могільнік, які складаецца з дванаццаці курганоў, унутры якіх выяўлены прадметы IX—XII стст. Каля месца ўпадзення Мусы ў Вілію таксама выяўлены сляды паселішчаў. Каля вёскі ёсць і іншыя курганы, якія называюцца шведскім і французскім. У вёсцы расце дуб з абхватам ствала 5,65 м, узрост якога ацэньваецца ў 500 гадоў.

Самая старажытная з вядомых дакументаў згадка пра Чабішкі датуецца 1528 годам. Ужо ў XVI стагоддзі гэта было мястэчка, якое мела магдэбургскім праве. Пазней мястэчка заняпала. Хутчэй за ўсё, прынамсі з канца XVII стагоддзя да канца XVIII стагоддзя, гэта была спадчына роду Швыкоўскіх (прынамсі да 1794 года). Гэтыя ўладанні ў 1815 (або ў 1794) годзе набыў у спадкаемцаў Стэфана Швыкоўскага, скарбніка троцкага, Ян Хрызастом Пілсудскі (1777—1837) герба «Касцеша».

Ян Хрызастом Пілсудскі быў тройчы жанаты, і ў 1836 годзе завяшчаў маёнтак Чабішкі з ваколіцамі (агульнай плошчай каля 8000 га) свайму ўнуку Стэфану Аляксандру Францішку Пілсудскаму (1823—1864). Стэфан ажаніўся з Меланіяй Ромер у 1844 годзе. У іх было чацвёра дзяцей, Чабішкі атрымалі ў спадчыну другі сын, Канстанцін Аляксандр (1852—1903), жанаты з Яўгеніяй Альшэўскай (1859—1944).

Як паведамляў 29 лістапада 1909 г. «Głos Warszawy» (паводле «Goniec Wileński»), Канстанцін і Яўгенія прадалі маёнтак (відаць, у канцы XIX ст.) у 1500 дзесяцін (каля 1640 га) за 150 тыс. рублёў А. Афанасьеву. Аднак перш чым гэта здарылася, Стэфан Дамінік Пілсудскі, унук Стэфана Аляксандра, забраў сямейны архіў з палаца ў Чабішках, засцерагаючы яго ад распылення. Гэтыя дакументы ўвайшлі ў Архіў роду Пілсудскіх-Гінятовічаў, які захоўваецца ў Цэнтральным архіве гістарычных дакументаў у Варшаве.

Швыкоўскія пабудавалі тут драўляны касцёл у XVII стагоддзі. У 1782 тут быў створаны прыход. У канцы XVIII стагоддзя касцёл згарэў. У 1810 г. Ян Хрызастом Пілсудскі заснаваў на яго месцы ў мястэчку новы, мураваны, класіцыстычны касцёл, відаць, паводле праекта Ваўжынца Гуцэвіча. Будаўніцтва працягвалася да 1825 года. Касцёл св. Яна Хрысціцеля існуе па сённяшні дзень, унутры знаходзяцца партрэты Яна Хрызастома Пілсудскага (з 1810 г.) і Канстанціна Аляксандра Пілсудскага, выявы 12 апосталаў пачатку XIX ст., напісаныя прадстаўнікамі віленскай школы жывапісу. Прамавугольны ў плане будынак, трохнефны, без вежаў. Касцёл, дзве капліцы, дзве званіцы і могілкавая агароджа з брамай — помнікі архітэктуры.

Прыкладна за 3 км ад вёскі, на беразе ракі Віліі, у 1831 г. быў пахаваны Францішак Валянцін д’Атэрыў, які, будучы камандзірам брыгады і начальнікам штаба корпуса Антонія Гелгуда падчас лістападаўскага паўстання, вырашыў выкупацца пры пераправе праз раку і ўтапіўся тут 20 чэрвеня 1831 г.

Канстанцін Тышкевіч апублікаваў наступнае апісанне Чабішак падчас сваёй экспедыцыі па Віліі:

Чабішкі — гэта маёнтак пана Пілсудскага. На супрацьлеглым беразе Віліі, сярод зелені старых дрэў і садоў, бялеў яго мураваны двор, свяціўся доўгімі аранжэрэямі, якія цягнуліся па другім беразе ўздоўж Віліі. Жылы палац — адзін з той невялікай колькасці будынкаў, якія мы так рэдка сустракаем у нашым краі. Не трэба і пытацца, паводле чыйго плану ён збудаваны. Смелыя прапорцыі і некаторыя абрысы памераў выдаюць архітэктуру Гуцэвіча.

Адміністрацыйная прыналежнасць

• У Рэчы Паспалітай — (з 1565 г.) Віленскі павет у складзе Віленскага ваяводства;
• пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (з 1795 г.) маёнтак адносіўся да Гелванскай воласці Віленскага павета Віленскай губерні (у 1797—1801 гадах — Літоўскай губерні) Расійскай імперыі;
• у Польскай Рэспубліцы — 7 чэрвеня 1919 г. гміна Гелваны ўвайшла ў склад Віленскай акругі створанай пры Грамадзянскім ўпраўленні Усходніх зямель, перанятай 9 верасня 1920 г. у Часовае ўпраўленне прыфрантавых і этапных тэрыторый. Пасля дэмаркацыі межаў Сярэдняй Літвы ў 1920 годзе вёска з гмінай апынулася ў складзе Літоўскай Рэспублікі; у 1922 годзе не была далучана да Польшчы;
• з 1922 г. вёска ў Літве, якая ў 1940—1990 г. у складзе Літоўскай ССР уваходзіла ў склад СССР;
• з 1990 г. вёска ў незалежнай Літве;
• з 1995 г. знаходзіцца ў цяперашніх адміністрацыйных структурах.

Млын на Мусе (2017)

Гістарычны мост Дарыуса і Гірэнаса (2017)

Палац у Чобішкісе, 2017 год

Бакавы фасад палаца, 2017 год

XX і XXI стагоддзі

Прынамсі да канца XIX стагоддзя Чабішкі мелі статус мястэчка.

У 1900 годзе тут быў пабудаваны вадзяны млын.

У 1933 годзе праз раку Мусу быў пабудаваны мост Дарыуса і Гірэнаса. Сёння — помнік архітэктуры.

З 1930-х гг. праз Вілію у вёску Падалей курсіруе паром на канаце без механічнага прывада. Паром працуе з вясны па лістапад, можа перавозіць дзве машыны.

У вёсцы ёсць бібліятэка, Дом культуры і пошта (LT-19020).

Палац

Стэфан Швыкоўскі пабудаваў тут каля 1794 г. класіцыстычны палац па праекце віленскага архітэктара Ваўжынца Гуцэвіча. Палац стаяў сярод векавых дрэў у плане выцягнутым прамавугольнікам. Гэта быў аднапавярховы трынаццацівосевы будынак, накрыты гладкім двухсхільным дахам. У цэнтральнай частцы спраектаваны трохвосевы двухпавярховы рыфлік з дзвюма дарычнымі паўкалонамі вялікага ордэра і дзвюма пілястрамі па вуглах. Яны падтрымлівалі антаблемент у выглядзе шырокага фрыза з трыгліфамі. Цэнтральную частку вянчаў трохвугольны франтон з акулусам пасярэдзіне.

З боку саду быў невялікі балкон на першым паверсе, акружаны чыгуннай балюстрадай. Першыя часткі з руставанымі вугламі асвятляліся на кожным фасадзе пяццю вялікімі прамавугольнымі вокнамі. Над імі праходзіў фрыз з трыгліфамі і кансольным карнізам. Шырокія пяцівосевыя бакавыя паверхні вянчалі трохкутныя франтоны, таксама акружаныя кансольнымі карнізамі. Пасярэдзіне былі вялікія паўкруглыя вокны, па баках — два невялікія акуляры.

З часам да бакавога фасада правага флігеля прыбудавалі драўляную зашклёную веранду, а ў XX стагоддзі да левага флігеля дадалі прыбудову, якая знявечвала палац.

Адначасова з палацам былі ўзведзены два вялікія будынкі, магчыма, таксама па праекце Ваўжынца Гуцэвіча, пра што сведчыць іх класіцыстычны стыль. Адзін з іх служыў флігелем, у другім размяшчаліся стайні. Гэтыя будынкі разам з лядоўняй захаваліся да нашых дзён.

Побач з палацам размяшчаліся аранжарэі, дзе вырошчвалі экзатычныя расліны. Дом і аранжарэі стаялі сярод парку, багатага шматлікімі старымі дрэвамі.

Пасля Першай сусветнай вайны маёмасць была парцэлявана літоўскімі ўладамі. На кароткі час, калі Чабішкі апынуліся на тэрыторыі Польшчы, у палацы быў арганізаваны дзіцячы дом. У Другую сусветную вайну, хаця ў 1944—1945 гадах тут дзейнічаў партызанскі атрад, палац не пацярпеў, і пасля вайны ў ім усё яшчэ знаходзіліся дзіцячы дом і пачатковая школа для дзяцей з асаблівасцямі псіхафізічнага развіцця. У 2011 годзе школу закрылі, палац апусцеў і пачаў разбурацца. Ім завалодаў дзяржаўны банк, які выставіў на продаж. У 2015 годзе палац набыла Яўгенія Вагнерэне.

З 2002 года палац, гаспадарчыя пабудовы і парк ахоўваюцца як помнік прыроды.