Ядзерная зброя Украіны

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Савецкая ядзерная балістычная ракета сярэдняй далёкасці мабільнага базавання РСД-10. Экспанат Музея ВПС УС Украіны ў горадзе Вініца.

На 1991 год Украіна размяшчала прыкладна 1/3 савецкага ядзернага арсенала, трэцяга па велічыні ў свеце ў той час, а таксама значнымі сродкамі яго распрацоўкі і вытворчасці[1]. Пасля распаду СССР на тэрыторыі дзяржавы засталося 130 міжкантынентальных балістычных ракет (МБР) УР-100Н з шасцю боегалоўкамі кожная, 46 МБР РТ-23 з дзесяццю боегалоўкамі кожная, а таксама 38 цяжкіх бамбардзіроўшчыкаў, усяго каля 1700 боегаловак[2]. Фармальна гэтая зброя кантралявалася СНД[3]. У 1994 годзе Украіна пагадзілася знішчыць свае запасы і далучыцца да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі (ДНЯЗ)[4][5].

У перыяд з сакавіка 1994 па чэрвень 1996 года ўсе ядзерныя зарады былі вывезены ў Расію[6].

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Аж да здабыцця незалежнасці ў 1991 годзе Украіна была часткай Савецкага Саюза і мела на сваёй тэрыторыі савецкую ядзерную зброю.

Тут размяшчаліся базы наступных ядзерных злучэнняў:

1 снежня 1991 года Украіна, другая па ядзерным патэнцыяле сярод савецкіх рэспублік, пераважнай большасцю галасоў прагаласавала на рэферэндуме за незалежнасць, што пазбавіла Савецкі Саюз любых рэальных шанцаў на захаванне цэласнасці нават у абмежаваным маштабе. Больш за 90 % выбаршчыкаў выказалі сваю падтрымку абвяшчэнню незалежнасці, абраўшы старшынёй парламента Леаніда Краўчука першым прэзідэнтам. На сустрэчах у горадзе Брэсце 8 снежня і ў Алма-Аце 21 снежня лідары Беларусі, Расіі і Украіны афіцыйна распусцілі Савецкі Саюз і стварылі Садружнасць Незалежных Дзяржаў (СНД).

Збавенне ад ядзернага ўзбраення[правіць | правіць зыходнік]

У 1993 годзе тэарэтык міжнародных адносін і прафесар Чыкагскага ўніверсітэта Джон Міршаймер апублікаваў артыкул, у якім утрымліваўся ягоны прагноз аб тым, што Украіна без якіх-небудзь сродкаў ядзернага стрымлівання, імаверна, падвергнецца агрэсіі з боку Расіі, але ў той час праца не прыцягнула многіх прыхільнікаў[8].

У даследаванні, апублікаваным у 2016 годзе ў часопісе «World Affairs», сцвярджалася, што, на думку аўтараў, дэнуклеарызацыя Украіны не была «дурной памылкай», і што незразумела, было б лепш ёй стаць ядзернай дзяржавай[9]. У даследаванні сцвярджалася, што імкненне да незалежнасці было накіравана на тое, каб зрабіць яе бяз’ядзернай дзяржавай[9]. На думку аўтараў, ЗША не сталі б рабіць выключэнне для Украіны, калі гаворка ішла аб дэнуклеарызацыі іншых постсавецкіх дзяржаў, такіх як Беларусь і Казахстан[9]. Каштоўнасць наяўнасці ядзернай зброі для стрымлівання таксама была сумнеўнай, паколькі дзяржаве прыйшлося б выдаткаваць ад 12 да 18 месяцаў, каб усталяваць поўны аператыўны кантроль над ядзерным арсеналам, пакінутым савецкай арміяй[9]. МБР мелі далёкасць палёту 5000—10 000 км (першапачаткова нацэлены на ЗША), а гэта азначала, што яны маглі быць перанацелены толькі на Далёкі Усход Расіі[9]. Крылатыя ракеты паветранага базавання (КРВБ) былі выведзены з ладу падчас распаду Савецкага Саюза, але нават калі б яны былі пераканфігураваны і прыведзены ў дзеянне ва Украіне, малаверагодна, што яны б мелі стрымальны эфект[9]. Калі б краіна вырашыла ўсталяваць поўны аператыўны кантроль над ядзернай зброяй, яна сутыкнулася б з санкцыямі з боку Захаду і, магчыма, нават з адмовай ад дыпламатычнага прызнання з боку ЗША і іншых саюзнікаў па НАТА[9]. Украіна, верагодна, сутыкнулася б з процідзеяннем Расіі[9], а таксама з заменай ядзернай зброі пасля заканчэння тэрміну яе службы, паколькі ў дзяржавы не было праграмы стварэння атамных зарадаў[9]. У абмен на адмову ад ядзернай зброі Украіна атрымала фінансавую кампенсацыю, а таксама гарантыі бяспекі па Будапешцкім мемарандуме[9].

Будапешцкі мемарандум[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Будапешцкі мемарандум

5 снежня 1994 года лідары Украіны, Расіі, Вялікабрытаніі і ЗША падпісалі мемарандум аб прадастаўленні Украіне гарантый бяспекі ў сувязі з яе далучэннем да ДНЯЗ у якасці няядзернай дзяржавы[10].

Францыя і Кітай таксама далі Украіне гарантыі, аналагічныя Будапешцкаму мемарандуму, але з некаторымі істотнымі адрозненнямі. Напрыклад, абяцанне Францыі не ўтрымлівала абяцанняў дамагацца ад Савета Бяспекі ААН дапамогі пры атацы ядзернай зброяй (пункт 4) або праводзіць кансультацыі ў выпадку ўзнікнення пытання адносна абавязацельстваў (пункт 6)[11].

Абавязацельства Кітая прынялі зусім іншую форму, пачынаючы з 4 снежня Пекін гарантаваў непрымяненне атамнай зброі супраць няядзерных дзяржаў, уключаючы Украіну[12].

Такім чынам, як абяцанне Кітая, так і абяцанне Францыі, не прадугледжвала прыцягнення ААН або кансультатыўных механізмаў у выпадку крызісу. Аднак яны абавязваліся паважаць суверэнітэт і тэрытарыяльную цэласнасць Украіны.

Наступствы[правіць | правіць зыходнік]

Крымскі крызіс[правіць | правіць зыходнік]

Нягледзячы на заяўленае Расіяй далучэнне Крыма, якую Генеральная Асамблея ААН адхіліла як несапраўднае[13], урад Украіны ў 2014 годзе пацвердзіў сваё рашэнне 1994 года далучыцца да Дагавора аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі ў якасці дзяржавы, якая ёй не валодае[14].

Павел Рызаненка, член украінскага парламента, заявіў «USA Today», што краіне, магчыма, прыйдзецца ўзброіцца ўласнай ядзернай зброяй, калі Злучаныя Штаты і іншыя сусветныя лідары не выканаюць сваю частку пагаднення. Ён сказаў: «Мы адмовіліся ад ядзернай зброі з-за гэтага пагаднення. Цяпер ва Украіне ёсць моцнае меркаванне, што мы здзейснілі вялікую памылку»[15]. Ён таксама заявіў, што «ў будучыні, як бы ні вырашылася сітуацыя ў Крыме, нам патрэбна значна больш моцная Украіна. Калі ў вас ёсць ядзерная зброя, людзі не захопяць вас»[16].

13 снежня 2014 года Прэзідэнт Украіны Пётр Парашэнка заявіў, што не хоча, каб Украіна зноў стала ядзернай дзяржавай[17].

Расійскія сілы вывелі ядзерную зброю і сістэмы дастаўкі з Крымскага паўвострава пасля распаду Савецкага Саюза, у сярэдзіне 1990-х гадоў, за выключэннем некаторых караблёў і падводных лодак Чарнаморскага флоту, дыслакаваных у адпаведнасці з пагадненнямі з Украінай[18]. Пасля 2014 года Расійская Федэрацыя зноў размясціла на паўвостраве атамныя зарады, у тым ліку зенітныя ракеты С-300, а затым самалёты Ту-22М3 і балістычныя ракеты «Іскандэр-М»[18][19][20]. У 2020 годзе афіцыйны прадстаўнік СНБА Украіны заявіў, што Расія правяла працы на савецкім сховішчы ядзернай зброі Феадосія-13 у Краснакаменцы (Кызылташ) і дадала новыя тунэлі да музея базы падводных лодак у Балаклаве[21].

У ліпені 2014 года міністр замежных спраў Расіі заявіў, што яго краіна мае права абараняць Крым з дапамогай атамнай зброі[22], а ў сакавіку 2015 г. прэзідэнт РФ Уладзімір Пуцін заявіў, што падчас уварвання ў Крым ён быў гатовы прывесці ядзерныя сілы ў баявую гатоўнасць[23]. Прыкладна ў той жа час афіцыйны прадстаўнік МЗС Расіі заявіў, што дзяржава мае права размяшчаць ядзерную зброю на паўвостраве, які на міжнародным узроўні прызнаны тэрыторыяй Украіны[24].

Крызіс 2021—2022 гадоў[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Расійска-ўкраінскі крызіс (2021—2022)

15 красавіка 2021 года пасол Украіны ў Германіі Андрэй Мельнік заявіў Радыё «Deutschlandfunk», што, калі Украіне не дазволяць стаць членам НАТА, яго краіне, магчыма, прыйдзецца перагледзець свой статус бяз’ядзернай дзяржавы, каб гарантаваць сваю абарону[25][26].

19 лютага 2022 года (да расійскага ўварвання ва Украіну) прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі на Мюнхенскай канферэнцыі па бяспецы вярнуўся да пытання аб бяз’ядзерным статусе дзяржавы, выказаўшы здагадку, што Украіна патэнцыйна можа лічыць Будапешцкі мемарандум несапраўдным, калі яе гарантыі бяспекі не будуць выкананы[27]. Міністр абароны Расійскай Федэрацыі Сяргей Шайгу заявіў, што гэта вельмі небяспечна, так як ва Украіне ў гэтай сферы ёсць абсталяванне, тэхналогіі і спецыялісты, якія маюць значна больш магчымасцяў, чым спецыялісты Ірана і Паўночнай Карэі[28].

У якасці апраўдання ўварвання ва Украіну расійская прэса, дзяржаўныя дзеячы[29][30] і прэзідэнт Пуцін сцвярджалі, што Украіна вядзе дзейнасць па стварэнні ўласнага ядзернага арсенала[31]. Ганс Крыстэнсэн, дырэктар праекта ядзернай інфармацыі Федэрацыі амерыканскіх навукоўцаў, адзначыў бяздоказнасць падобных сцвярджэнняў[32].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Dahlburg, Decemb. "Ukraine Votes to Quit Soviet Union : Independence: More than 90% of Voters Approve Historic Break with Kremlin. The President-elect Calls for Collective Command of the Country's Nuclear Arsenal". LA Times. Праверана April 15, 2014.
  2. ↑ Norris, Robert S. (January–February 1992). "The Soviet Nuclear Archipelago". Arms Control Today. Arms Control Association. 22 (1): 24–31.
  3. ↑ Hanley, Jeremy (June 22, 1993). "Nuclear Weapons". Hansard. UK Parliament. Column 154. Праверана September 9, 2018. The Minister of State for the Armed Forces (Mr. Jeremy Hanley): ... Some weapons are also possessed by Ukraine, Kazakhstan and Belarus, but these are controlled by the Commonwealth of Independent States.
  4. ↑ William C. Martel (1998). "Why Ukraine gave up nuclear weapons : nonproliferation incentives and disincentives". In Barry R. Schneider, William L. Dowdy (рэд.). Pulling Back from the Nuclear Brink: Reducing and Countering Nuclear Threats. Psychology Press. pp. 88–104. ISBN 9780714648569. Праверана August 6, 2014. There are some reports that Ukraine had established effective custody, but not operational control, of the cruise missiles and gravity bombs. ... By early 1994 the only barrier to Ukraine's ability to exercise full operational control over the nuclear weapons on missiles and bombers deployed on its soil was its inability to circumvent Russian permissive action links (PALs).
  5. ↑ Alexander A. Pikayev (Spring–Summer 1994). "Post-Soviet Russia and Ukraine: Who can push the Button?" (PDF). The Nonproliferation Review. 1 (3): 31–46. doi:10.1080/10736709408436550. Архівавана з арыгінала (PDF) August 8, 2014.
  6. ↑ ТАСС
  7. ↑ Michael Holm, 46th Missile Division
  8. ↑ The Case for a Ukrainian Nuclear Deterrent retrieved 23/01/2022
  9. ↑ а б в г д е ё ж з і Budjeryn, Mariana (September 1, 2016). "Was Ukraine's Nuclear Disarmament a Blunder?". World Affairs [англійская]. 179 (2): 9–20. doi:10.1177/0043820016673777. ISSN 0043-8200.
  10. ↑ Budapest Memorandums on Security Assurances. Праверана December 12, 2014.
  11. ↑ Page K-8, Full text in French of France’s Security Assurance to Ukraine
  12. ↑ Letter dated 12 December 1994 from the Permanent Representative of China to the United Nations addressed to the Secretary-General, from UN Office of Disarmament Affairs Архівавана 12 верасня 2017.
  13. ↑ General Assembly Adopts Resolution Calling upon States Not to Recognize Changes in Status of Crimea Region, GA/11493 27 March 2014.
  14. ↑ Joint Statement by the United States and Ukraine, March 25, 2014.
  15. ↑ Dorell. Ukraine May Have to Go Nuclear, Says Kiev Lawmaker. USA Today. Праверана April 15, 2014.
  16. ↑ Koren. The Ukraine Crisis Is Unsettling Decades-Old Nuclear-Weapons Agreements. Праверана April 15, 2014.
  17. ↑ Ukraine has no ambitions to become nuclear power again — Poroshenko, Interfax-Ukraine (December 13, 2014)
  18. ↑ а б Kristensen. Rumors about Nuclear Weapons in Crimea (англ.). Federation of American Scientists (18 снежня 2014). Праверана 24 жніўня 2021.
  19. ↑ Sharkov. Russia Reported to be Stationing Supersonic Bombers in Crimea (англ.). Newsweek (22 ліпеня 2015). Праверана 24 жніўня 2021.
  20. ↑ Axe. Why Is Russia Stationing TU-22m3 Backfire Bombers in Crimea? (англ.). news.yahoo.com (3 лютага 2020). Праверана 24 жніўня 2021.
  21. ↑ Possible deployment of Russian nuclear weapons in Crimea to endanger whole Europe – NSDC (англ.). Unian (15 лістапада 2020). Праверана 24 жніўня 2021.
  22. ↑ Keck. Russia Threatens Nuclear Strikes Over Crimea (англ.). The Diplomat (11 ліпеня 2014). Праверана 24 жніўня 2021.
  23. ↑ "Ukraine conflict: Putin 'was ready for nuclear alert'". BBC News [брытанская англійская]. 2015-03-15. Праверана 2021-08-24.
  24. ↑ Russia declares right to deploy nuclear weapons to Crimea (англ.)(недаступная спасылка). ann.az (12 сакавіка 2015). Архівавана з першакрыніцы 24 жніўня 2021. Праверана 24 жніўня 2021.
  25. ↑ Ukraine mulls nuclear arms if NATO membership not impending: Envoy. Daily Sabah (15 красавіка 2021).
  26. ↑ Ukrainischer Botschafter: "Wir brauchen militärische Unterstützung".
  27. ↑ Zelensky: Ukraine may reconsider its nuclear status. UAWire (19 лютага 2022).
  28. ↑ https://web.archive.org/web/20220407073131/https://www.bbc.com/russian/features-60483270
  29. ↑ "СМИ: Украина разрабатывала ядерное оружие с 2014 года – площадкой стала ЧАЭС". Бизнес газета. 6 марта 2022. Праверана 2022-03-21. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  30. ↑ "ТАСС, «Интерфакс» и РИА Новости рассказали о разработке ядерного оружия в Украине". Meduza. 5 марта 2022. Праверана 2022-03-21. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
  31. ↑ https://www.nytimes.com/2022/02/23/us/politics/putin-ukraine-nuclear-weapons.html „… He is spinning out a conspiracy theory — perhaps as a pretext to seize the country in a military operation that began there early Thursday — that Ukraine and the United States are secretly plotting to put nuclear weapons back into the country.“
  32. ↑ https://www.vox.com/22951004/nuclear-weapons-russia-ukraine-war-putin »… As justification for the invasion, Putin also made unfounded claims that Ukraine was on a path to build its own nuclear arsenal. "There’s no evidence of that at all, « said Hans Kristensen, director of the Nuclear Information Project at the Federation of American Scientists.»

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ядзерная_зброя_Украіны&oldid=4600656"