Чжан Цянь

Чжан Цянь
Нараджэнне	28 верасня 200 да н.э. Чэнгу[d], Hanzhong Commandery[d], Хань
Смерць	каля 114 да н.э. Кітай
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Чжан Цянь (кіт. трад. 張騫, спр. 张骞, піньінь Zhāng Qiān; ? — 114 да н.э.) — кітайскі дыпламат, разведчык і першаадкрывальнік часоў дынастыі Хань. 138 да н.э па загадзе імператара Лю Чэ здзейсніў падарожжа ў Сярэднюю Азію. Першым прынёс у Кітай звесткі аб краінах і таварах Азіі, а таксама спрыяў станаўленню Шаўковага шляху.

Біяграфія

Чжан Цянь нарадзіўся ў акрузе Ханьчжун, на поўдні сучаснай правінцыі Шаньсі. Працаваў пры двары на дыпламатычнай службе. Каля 139 года да н.э. Чжан атрымаў пасаду начальніка прыбрамнай варты. У наступным годзе, па загадзе імператара Лю Чэ, ён адправіўся на захад у пошуках юэчжы, каб заключыць з імі саюз супраць хунну.

Чжан Цянь адправіўся з посту Лунсі, які размяшчаўся на поўнач ад сучаснага горада Ланьчжоў. Праходзячы землямі хунну, ён і яго суправаджэнне патрапілі ў хунскі палон. Там Чжан прабыў дзесяць гадоў, але ўрэшце змог бегчы на захад. Праз перавалы хрыбта Цянь-Шань ён выйшаў да паўднёвага берага возера Ісык-Куль, да стаўкі цюркскага племені вусуняў. Даведаўшыся ад яго, што юэчжы знаходзяцца далей на захад, Чжан адправіўся ў бок Ферганы і Бактрыі.

У 128 годзе да н.э. ён дабраўся да дзяржавы Дася, краіны юэчжы, але заключыць юэчжы-ханскі саюз супраць хунну не змог. Праз год ён адправіўся назад у Кітай. Абмінуўшы з поўначы Паміра, Чжан ішоў праз Алайскую даліну і басейн верхняга Яркенда, галоўнага прытоку Тарыму. Пераходзячы ўздоўж паўднёвай ускраіны пустыні Такла-Макан, ён выйшаў да бяссцёкавага возера Лабнор. Праходзячы ад возера ўздоўж паўночных схілаў Алтын-Тага, Чжан зноў трапіў у палон да хунну. Ён прабыў у палоне каля года і, скарыстаўшыся хуннскім міжусобіцамі, збег у Кітай. Чжан вярнуўся ў сталіцу ў суправаджэнні толькі аднаго ахоўніка. За ўвесь час свайго падарожжа ён прайшоў каля 14 тысяч кіламетраў. Яно апісана ў «Гістарычных нататках» Сыма Цяня.

Вынікі экспедыцыі Чжана павялічылі веды кітайцаў аб краінах Сярэдняй Азіі. Ён упершыню паведаміў двару пра існаванне Каспійскі і Аральскага мораў. У справаздачах Чжана ўтрымліваюцца звесткі аб Заходнюю Азію, аж да Персідскі заліў і Міжземнае мора. Ён таксама ўпершыню ў кітайскіх крыніцах згадвае пра Індыя, вызначыўшы шлях да яе праз Бірма і Асам, праз мора Паўднёва-Усходняй Азіі.

У 119 — 115 гадах да н.э. Чжан Цянь распачаў новую экспедыцыю на захад, з мэтай пашырыць зону кітайскага ўплыву і заключыць саюз з вусунямі. Нягледзячы на правал місіі, дыпламат правёў шырокую разведвальную дзейнасць у раёне Тарымскага басейна і Ферганскай даліны і ўсталяваў гандлёвыя адносіны з тамтэйшымі народамі. Неўзабаве пасля смерці Чжана Кітай захапіў гэтыя тэрыторыі, заснаваўшы на іх чатырнаццаць новых правінцый. Дзякуючы адкрыццям дыпламата ў Кітай трапілі люцэрна, вінаград, гранат, агурок, грэцкі арэх і інжыр.

Літаратура

• Крижанівський О. П. Історія стародавнього Сходу: Курс лекцій. — К. : Либідь, 1996.
• Крижанівський О. П. Історія стародавнього Сходу: Підручник. — К. : Либідь, 2000-2002-2006. — 592 с. — ISBN 966-06-0245-6.
• Рубель В. А. Історія середньовічного Сходу: Курс лекцій: Навч. посібник. — К. : Либідь, 1997. — 462 с. — ISBN 5-325-00775-0. Чжан Цянь // 『日本大百科全書』 [Енциклопедія Ніппоніка]. — 第2版. — 東京: 小学館, 1994—1997. — 全26冊. (яп.)
• Сто великих путешественников. Москва. «Вече». 2001. — 656 с. с.15-20.