Pseudorchis albida
| Pseudorchis albida | ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Pseudorchis albida[3] — шматгадовая расліна сямейства Архідныя (Orchidaceae), адзіны прадстаўнік роду.
Батанічнае апісанне[правіць | правіць зыходнік]
Невялікая травяністая расліна 10—30 см вышынёй. Клубень глыбока пальчатараздзельны, з тонкімі цыліндрычнымі долямі таўшчынёй 3—5 мм. Карэньчыкі нешматлікія, даўжынёй 3—7 см, таўшчынёй 1—1,5 мм. Сцябло прамое, цыліндрычнае, пакрытае 4—5 чарговымі лісцем. Ніжнія 3—4 лісты даўгавата-зваротна-яйцападобныя або ланцэтныя, 1—2 верхнія — значна меншыя, ланцэтныя, вострыя.
Суквецце шчыльнае, цыліндрычнае, коласападобнае, са шматлікімі дробнымі кветкамі. Яго даўжыня не перавышае 7 см. Прыкветкі ланцэтныя, лістападобныя і карацейшыя за кветкі, да вяршыні паступова памяншаюцца ў памерах. Кветкі жаўтлява-белыя, са слабым прыемным водарам. Лісточкі калякветніка сабраны ў званочкавы або амаль шарападобны шлем, тупаватыя, да 3,5 мм даўжынёй. Бакавыя вонкавыя лісточкі коса-яйцападобныя, сярэдні яйцападобны, увагнуты, два ўнутраных нераўнабокія, даўгавата-яйцападобныя. Губа трохлопасцевая: бакавыя лопасці лінейна-ланцэтныя, сярэдняя тупавата-цыліндрычная, шырэй і даўжэй за бакавыя. Шпорац цыліндрычны, на верхавіне патоўшчаны, тупы, амаль утрая карацейшы за завязь. Завязь скручаная, сядзячая, даўжэй калякветніка. Плод — прадаўгаватая каробачка.
Лік храмасом 2n = 42.
Распаўсюджанне[правіць | правіць зыходнік]
Галарктычны арктыка-альпійскі рэліктавы від з разарваным арэалам, які ахоплівае ўмераныя раёны Еўразіі і Паўночнай Амерыкі. На захадзе ён праходзіць праз канадскую правінцыю Квебек, паўвостраў Лабрадор, востраў Ньюфаўндленд, Грэнландыя, Ісландыя, Брытанія, на поўначы ўключае нават прыпалярныя раёны Уральскіх гор, на ўсходзе даходзіць да Камчаткі. Паўднёвая мяжа арэала праходзіць праз Румынію, Аўстрыю, Італію, Францыю, уключае невялікія папуляцыі ў Іспаніі і на Балканы. У еўрапейскіх горных сістэмах гэты від падымаецца да вышыні 2500 м у Альпах, і да 1997 м у Татрах.
Экалогія[правіць | правіць зыходнік]
Звычайна расце паасобку або невялікімі групамі. У Карпатах сустракаецца пераважна ў лясным і субальпійскім паясах, дзе расце на вільготных лугах, задзярнованых камяністых схілах, радзей сярод крывалесся ў межах вышынь 1200—1900 м. Зрэдку прысутнічае ў горна-лясным поясе. За межамі Украіны тыповыя біятопы таксама ўключаюць тундры і іглічныя лясы.
Расліна умерана вільгацелюбівая, аддае перавагу кіслым глебам, хоць здавольваецца шырокім дыяпазонам pH (5,6-7,8). У паўночных частках арэала праяўляе сябе як тыпова святлалюбная расліна і расце на адкрытых месцах, у паўднёвай частцы арэала можа развівацца пад полагам лесу, але не ў глыбокай цені. Марозаўстойлівы від, у месцах, пакрытых зімой тоўстым пластом снегу, развіваецца лепш.
У залежнасці ад мясцовасці вегетацыйны перыяд можа доўжыцца ад 2,5 да 6 месяцаў. У цэлым развіццё кожнага парастка доўжыцца 2 гады, кветкавыя пупышкі закладваюцца летам за год да наступнага цвіцення. Цвіце ў чэрвені-жніўні. Плоданасіць у жніўні.
Размнажаецца пераважна насеннем. Кветкі апыляюцца дзённымі і начнымі матылькамі, якіх расліна прыцягвае пахам і нектарам; таксама магчыма самаапыленне. Фертыльнасць складае 80 %. Насенне распаўсюджваюцца з дапамогай ветру. Для прарастання насенне павінна ўтварыць мікарызу з грыбам, гэтая сімбіятычная сувязь захоўваецца і ў дарослых асобін[4]. Парастак развіваецца пад зямлёй да 4 гадоў, за гэты час ён утварае парасткі таўшчынёй 3-5 мм з 6-8 вузламі. Пупышкі закладваюцца ў пазухах плёнкавага лісця. Маладая расліна, якая мае толькі адзін корань і адзін добра развіты лісток, не губляе сувязі з падземнай часткай 1-3 года. За гэты час паспявае сфармавацца клубнепадобнае патаўшчэнне, у якім адкладаюцца запасы пажыўных рэчываў. Пераход да падземнага жыцця можа адбыцца і ў выпадку пагаршэння ўмоў росту.
Значэнне і статус віду[правіць | правіць зыходнік]
Від унесены ў дадатак II Канвенцыі аб міжнародным гандлі відамі дзікай фаўны і флоры, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення (CITES), Чырвоных кніг некалькіх абласцей Расіі, чырвоных спісаў Нідэрландаў і Нарвегіі; знаходзіцца пад аховай у Польшчы і Славакіі.
Ва Украіне акрамя нацыянальнай Чырвонай кнігі гэту расліну прапанавана ўнесці ў Чырвоную кнігу Украінскіх Карпат. .
Як дэкаратыўная расліна культывуецца рэдка, паколькі кветкі гэтага віду даволі сціпла выглядаюць. Пераважна гэта робяць з дэманстрацыйнай мэтай у батанічных садах, напрыклад ва Украіне гэтую архідэю можна ўбачыць у Батанічным садзе Львоўскага нацыянальнага універсітэта імя І. Франка.
Сістэматыка[правіць | правіць зыходнік]
Pseudorchis albida — адзіны прадстаўнік манатыпнага роду Pseudorchis, хоць некаторыя даследчыкі лічаць, што падвіду Pseudorchis albida straminea варта даць статус віду.[5]<nowiki> Род упершыню быў апісаны ў 1754 годзе, пасля таго зведаў некалькі рэкласіфікацый. Сярод іншых архідэй генетычныя сувязі больш за ўсё набліжаюць яго да роду Gymnadenia. Таксама вядомы гібрыд гэтай расліны з відам чараўнік зеленакветкавы (Platanthera chlorantha).
У рамках агульнапрынятага таксона налічваюць тры падвіды:
- Pseudorchis albida subsp. albida — распаўсюджаны ад Іспаніі, Ісландыі да Камчаткі;
- Pseudorchis albida subsp. straminea (Fernald) Á.Löve & D.Löve — расце ў Скандынавіі, на поўначы Расіі, у Грэнландыі, Канадзе;
- Pseudorchis albida subsp. tricuspis (Beck) E.Klein — сустракаецца ў Швецыі, Швейцарыі, Аўстрыі, Польшчы, Румыніі, на Балканах.
Сінонімы[правіць | правіць зыходнік]
|
|
У філатэліі[правіць | правіць зыходнік]
У 1995 годзе ў Даніі была выпушчаная марка з выявай гэтай расліны з надпісамі на трох мовах: лацінскай (Leucorchis albida), дацкай (satyrblomst) і грэнландскай (isigammaaq).
Зноскі[правіць | правіць зыходнік]
- ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
- ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
- ↑ а б The Plant List. (англ.)
- ↑ Vakhrameeva M.G. et al. Orchids of Russia and adjacent countries (within the borders of the former USSR). — Rugell: A.R.G.Gartner Verlag, 2008. — 699 с. (англ.)
- ↑ Reinhammar L.-G. (1998). «Systematics of Pseudorchis albida s.l. (Orchidaceae) in Europe and North America». Botanical Journal of the Linnean Society 126 (4): 363—382. (англ.)
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Псевдорхіс білуватий (лейкорхіс білуватий) у Червоній книзі України. — Переглянуто 11 листопада 2014.
- Леукорхис беловатый (Leucorchis albida) (руск.)
Слоўнікі і энцыклапедыі | |
|---|---|
| Таксанамія | EOL · GBIF · iNaturalist · IPNI · ITIS TSN · NCBI · POWO · Plantarium · The Plant List · Tropicos · WFO |
