Алімпія Свяневіч

Алімпія Свяневіч
польск.: Olimpia Swianiewiczowa (Zambrzycka)
Алімпія Свяневіч (паміж 1930 і 1939 гг.)
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	1 снежня 1902(1902-12-01)
Месца нараджэння	Гомель, Гомельскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	15 чэрвеня 1974(1974-06-15) (71 год)
Месца смерці	Галіфакс, Новая Шатландыя, Канада
Грамадзянства	Расійская імперыя, Польшча, ПНР, Канада
Бацька	Юзаф Зыгмунт Лукаш Замбжыцкі (1861-1948)
Маці	Зоф’я Замбжыцкая з роду Віткоўскіх герба «Навіна» (1870-?)
Муж	Станіслаў Свяневіч
Дзеці	Марыя Нагенць, Вітальд Свяневіч, Ежы Свяневіч, Бернадэта Свяневіч-Шчаглоўская
Альма-матар	Віленскі ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	фалькларыстка, этнографка, географка, мовазнаўца, гістарычка літаратуры
Жанр	фальклор

Алімпія Свяневіч (польск.: Olimpia Swianiewiczowa, літ.: Olimpija Svianievičiova; у дзявоцтве Алімпія Замбжыцкая; 1 снежня 1902, Гомель, Магілёўская губерня, Расійская імперыя, цяпер Беларусь — 15 чэрвеня 1974, Галіфакс, Канада) — польска-беларуская фалькларыстка, этнографка, географка, геалагіня, геамарфалагіня, мовазнаўца, гістарычка літаратуры, настаўніца, педагогіца, даследніца творчасці Адама Міцкевіча.

Паходжанне

Алімпія Свяневіч паходзіла са знакамітага роду Замбжыцкіх, якія валодалі землямі на Меншчыне і на тэрыторыі сённяшняй Літвы. Радавым маёнткам Замбжыцкіх была Вязынка, менавіта ў Замбжыцкіх арандаваў зямлю Дамінік Луцэвіч, бацька Янкі Купалы. З роду Замбжыцкіх паходзіў, напрыклад, Станіслаў Замбржыцкі (1823—1907) — беларускі краязнавец, фалькларыст, пісьменнік. Паколькі быў інвалідам, здаваў свой фальварак у арэнду. Замбржыцкі захапляўся вывучэннем мясцовых курганаў і першым апісаў гарадзішча ў Вязынцы.. Станіслаў Замбржыцкі ажаніўся з Алімпіяй Чакатоўскай, якія і прыходзіліся Алімпіі Свяневіч роднымі дзедам і бабуляй.

Біяграфічныя звесткі

Дзіцячыя гады

Алімпія нарадзілася 1 снежня 1902 года ў шляхецкай сям’і Юзафа Замбжыцкага і Зоф’і Замбжыцкай (у дзявоцтве Віткоўскай). Бацька Алімпіі працаваў машыністам, але пасля арышту расійскімі ўладамі страціў магчымасць там працаваць. У сям’і апроч Алімпіі было яшчэ трое дзяцей, бацькі Алімпіі, як і ў шматлікіх тагачасных шляхецкіх сем’ях, культывавалі памяць аб Студзеньскім паўстанні. Маці Алімпіі арганізвала нават грэпсовую пошту для зняволеных паўстанцаў, пра што потым узгадываў ва ўспамінах Апалінарый Свентаржэцкі. Некаторы час Алімпія пад жыла Мінскам. У 1906 г. бацька Алімпіі атрымаў радавы маёнтак Вязынку ў спадчыну, пасля чаго сям’я пераехала туды, дзе Алімпія правяла дзіцячыя гады. Сям’я Алімпіі не была надта заможнай, таму дзецям прыходзілася дапамагаць бацькам займацца гаспадаркай маёнтку.

Юнацтва

З 1919 года Алімпія добраахвотна служыла ў Войску Польскім у якасці кур’еркі, такім чынам прымала ўдзел у польска-савецкай вайне. Пасля вайны скончыла ўніверсітэт імя Стэфана Баторыя ў Вільні па спецыяльнасці геаграфія, геалогія. У 1926 г. папралася шлюбам з эканамістам Віленскага ўніверсітэта Станіславам Свяневічам, выхоўвала чатырох дзяцей. З 1928 года працавала настаўніцай геаграфіі. У 1936—1941 годзе была настаўніцай геаграфіі ў віленскай гімназіі сясцёр бенедыктак, зачыненага савецкімі ўладамі ў 1946 годзе.

Навуковая дзейнасць у галіне геамарфалогіі

Першы досвед геалогіі атрымала працуючы асістэнткай Мечыслава Ліманоўскага ў галіне геамарфалогіі. Удзельнічала ў даследаванні Віліі і тэрасаў даліны ракі Вака. Разам з вядомай этналагіняй Цэзарыяй Бадуэн дэ Куртэнэ апісала тэрасы Віліі ў ваколіцах Вільні.

Навуковая дзейнасць у галіне этнаграфіі і фалькларыстыкі

У 1920—1930-я гады Алімпія Свяневіч у ваколіцах Вязынкі пачала займацца збіраннем народных песняў, арганізоўвала ў Маладзечне, Радашковічах, Вільні выстаўкі беларускіх тканін і нацыянальнага адзення, адначасова з тым даследавала творчасць Адама Міцкевіча.

Ваенныя годы

Ваенныя гады і першы год пасля заканчэння вайны яна правяла ў Вязынцы і Вільне, у разлуцы з мужам, які ў апошні момант быў выратаваны ад расстрэлу ў Катыні, пасля чаго быў вязнем Лубянкі і гулагаў (савецкія ўлады спадзяваўся выкарыстаць яго веды ў галіне нямецкай эканомікі), а потым не паспеў далучыцца да арміі Андэрса і ў рэшце, пасля працяглага знаходжання ў Тэгеране і Іерусаліме, застаўся ў Вялікабрытаніі.

Пасляваенныя годы

Могілкі Алімпіі і Станіслава Свяневічаў у Галіфаксе

У 1946 годзе Алімпія Свяневіч разам з чатырма дзецьмі змагла рэпатрыіравацца ў Польшчу і пасялілася ў Тчэве дзе выкладала геаграфію і біялогію ў мясцовай адміністрацыйна-гандлёвай сярэдняй школе. У Тчэве даследніца зацікавілася фальклорам кашубаў, даследавала дзейнасць стваральніка кашубскай граматыкі і першага кашубскага пісьменніка Фларыяна Цэйновы, вядомага як «Будзіцель кашубаў».

Дзякуючы частым скажэнням прозвішча яна пазбегла рэпрэсій, звязаных з дзейнасцю мужа, які раскрыўшы на Захадзе праўду пра Катынскае злачынства. Будучы шматгадовым сябрам Польскага эскурсійнага таварыства, яна стала ініцыятарам дзейнасці ў гэтай установе Эскурсійнага клуба школьнай моладзі (у далейшым пад эгідай Польскага турыстычна-эскурсійнага таварыства). У 1957 годзе яна пакінула краіну і далучылася да мужа ў Інданезіі.

З 1963 года разам з мужам жыла ў Паўночнай Амерыцы. Спачатку пасяліліся ў Злучаныя Штаты Амерыкі ў невялікім горадзе Нотр-Дам, у штаце Індыяна, дзе ў 1967 годзе падчас Шасцідзённай вайны разам з мужам падпісала ліст «Салідарнасці з Ізраілем», падрыхтаваны Юзафам Чапскім. Потым пераехалі ў Канаду, пасяліліся каля горада Галіфакс, у правінцыі Новая Шатландыя. Памерла 15 чэрвеня 1974 года каля Галіфакса, дзе і былі пахаваны разам з мужам.

Сям’я

Была замужам за эканамістам Віленскага ўніверсітэта Станіславам Свяневічам, у шлюбе мела чатырох дзяцей: Марыя Нагенць, Вітальд Свяневіч, Ежы Свяневіч, Бернадэта Свяневіч-Шчаглоўская. Унук Алімпіі Павел Свяневіч стаў вядомым у Польшчы эканамістам і географам, нейкі час займаў пасады дарадцы прэзідэнта Польшчы.

Даследаванне творчасці Адама Міцкевіча

Ілюстрацыя да паэмы «Дзяды» Адама Міцкевіча

Вёска Сяледчыкі, цяпер на тэрыторыі вёскі Вязынка, фота 1938 года Алімпіі Свяневіч, фота знаходзіцца Дзяржаўным літаратурным музеі Янкі Купалы

Прадметам асаблівай цікавасці Алімпіі Свяневіч у эміграцыі стаў фальклор і ў асаблівасці тэма выкарыстання беларускага фальклору ў творчасці Адама Міцкевіча. У сакавіку 1971 г. яна выступіла ў «Польскім Навуковым Таварыстве» ў эміграцыі ў Лондане з дакладам "Інтэрпрэтацыя «Дзядоў Міцкевіча на аснове беларускага фальклору» (які быў адданы ў друк у «Штогоднікам Польскага Навукова Таварыства на эміграцыі» том 21, 1970/1971). Больш шырокая праца на гэту тэму, першапачаткова прадстаўленая для публікацыі ў парыжскай «Культуры», засталася ў машынапісе.

Увогуле пачатак даследавання творчасці Адама Міцкевіча паходзіць яшчэ з універсітэцкіх часоў Алімпіі Свяневіч, якая мела вельмі добрую этнаграфічную майстэрню ў Віленскім універсітэце Стэфана Баторыя. На цікавасць да этнаграфіі паўплывалі яе настаўнікі ў гэта галіне Цэзарыя Бадуэн дэ Куртэнэ Эрэнкройц Янджэевіч і знакаміты даследчык Палесся Казімір Машынскі.

Алімпію цікавілі вытокі беларускага свята Дзяды. Дзеля гэта даследавала народны фальклор у вёсцы Сяледчыкі. Падчас этнаграфічных даследаванняў Алімпіі Свяневіч узнікла навуковая спрэчка з вядомым прафесарам Станіславам Піганям, які таксама даследаваў Дзяды, толькі каля Каўнас і Вільні, але сцвярджаў, што Дзяды паходзяць ад веснавога абраду — Радаўніцы, якое нібыта прыйшло з праваслаўем. Алімпія Свяневіч насуперак Станіславу Піганю даказвала, што Дзяды маюць паганскія, дахрысціянскія карані. У Польскім навуковым таварыстве на эміграцыі яна апублікавала на гэту тры артыкулы: «Пахаванне, памінкі і Дзяды ў вёсцы Сяледчыкі», «Беларускія Дзяды» і «Інтэрпрэтацыя Дзядоў Міцкевіча паводле беларускага фальклору». У 2018 годзе дзякуючы Торуньскаму этнаграфічнаму музею імя Марыі Знамяроўская-Пруферава і даследніцы Гражыны Харытанюк-Міхей, якая напісала прадмову да выдання, нарэшце выйшла манаграфія Алімпіі Свяневіч «Interpretacja Dziadów Mickiewiczowskich na podstawie skarbca kultury białoruskiej».

Алімпія Свяневіч таксама рыхтавала дысертацыю пра постаць Макрыны Мечыслаўскай, але так і не змагла яе скончыць.

Працы

• Olimpia Swianiewiczowa. Interpretacja Dziadów Mickiewiczowskich na podstawie folkloru Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. — 1972. — T. XXI. — S. 1-12.
• Olimpia Swianiewiczowa,. Interpretacja Dziadów Mickiewiczowskich na podstawie skarbca kultury białoruskiej. — Toruń: Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, 2018. — 156 с. — ISBN 8361891218, 9788361891215.
• Stanisław Apolinary Zambrzycki,. Wiersze, z komentarzem Olimpii Swianiewiczowej, redaktorzy Maria Swianiewicz-Nagięć. — Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2022. — 294 с. — ISBN 978-83-8122-061-3.

Бібліяграфія

• Н. Тэйлар-Тэрлецка, Пранікненне ці сімбіёз культур? Двор Замбжыцкіх у Вязыні. Навагрудчына ў гістарычна-культурнай спадчыне Еўропы (да 600-годдзя Грунвальдскай бітвы), Мінск, 2010. С. 197—202.
• Grażyna Charytoniuk-Michiej, Obrzęd dziadów w dokumentach i cyklu Mickiewicza, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy (SOW). Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2011, ss. 298
• (N. Taylor, Prawzór "Dziadów" Mickiewiczowskich w nowym świetle (na podstawie badań Olimpii Swianiewiczowej), w: Wilno i ziemia Mickiewiczowskiej pamięci, t. 2: W kręgu literatury i sztuki, pod. red. E. Feliksiak, E. Sidoruk, Białystok 2000
• Stanisław Swianiewicz (1899—1997) : ekonomista, sowietolog, historyk / pod. red. Benona Gazińskiego. Olsztyn : Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2010.
• Jerzy Starnawski, Olimpia Swianiewiczowa, w: Słownik badaczy literatury polskiej, tom IV (redaktor Jerzy Starnawski), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001, s. 328 (там м.ін. дапушчана памылка ў дзявочым прозвьшчы Zembrzyska і назве роднага маёнтку Wiazynia)
• Gaigalas, A., 2003. Geologija Stepono Batoro universitete (1919—1939). «Geologija Vilniaus universitete, Tarptautinės konferencijos medžiaga». Vilniaus universiteto leidykla, Vilnius,43-70.

Спасылкі

• Białoruskie Dziady Mickiewicza, czyli historia po drugiej stronie lustra
• Olimpia Swianiewiczowa