Гуралі

Гуралі
Колькасць	0,5-2,5 млн. чел.
Рассяленне	Польшча Чэхія Славакія
Этнічныя мовы	польская, славацкая, чэшская
Традыцыйныя рэлігіі (канфесіі)	Каталіцызм, Пратэстантызм
Блізкія этнасы	палякі, славакі, чэхі

Гуралі

Гуральскі танец

Гуралі (гуралы; саманазва gόrali — горцы; польск.: Górale; славацк.: Gorali) — этнакультурныя групы палякаў (падгаляне, араўцы, спішакі, баб'ягорцы, бяскідцы, пянінцы, сандзетцы, загорцы, віслянцы, ябланькоўцы). Жывуць у горных абласцях на поўдні Польшчы (Падгале і Бяскіды — Малапольскае і Сілезскае ваяводства), на паўночным захадзе Славакіі (у рэгіёнах Кісуцэ, Ліптаў, Спіш, Орава, у асноўным раёны Чадца, Тврдошын і Наместава, Ліптоўскі Мікулаш Жылінскага краю, Стара Любоўня і Кежмарак Прэшаўскага краю) і паўночным усходзе Чэхіі (Цешынская Сілезія — акругі Фрыдак-Містак, Опава і Брунталь Мараўска-Сілезскага краю). Нязначная дыяспара прысутнічае ва украінскай і румынскай Букавіне, а таксама ў Чыкага. Колькасць ацэньваецца ад 0, 5 да 2, 5 млн чалавек.

У Малапольскім ваяводстве і Славакіі гавораць на гаворках малапольскага дыялекту, у Сілезскім і Апольскім ваяводстве і Чэхіі — на верхнясілезскай гаворцы сілезскага дыялекту польскай мовы. Распаўсюджаныя таксама літаратурная польская, славацкая, чэшская мовы. Вернікі ў асноўным каталікі, ёсць пратэстанты (галоўным чынам евангелісты).

Гуральскія землі былі заселены ў XII—XVIII стагоддзях выхадцамі з прадгорных і раўнінных р-наў паўднёвай Польшчы, якія змяшаліся з валахамі, што качавалі з поўдня ўздоўж Карпат. Большасць вёсак  былі закладзены на аснове валашскага права ў XVI стагоддзі.

Гуралі не валодаюць адзінай самасвядомасцю і не ўтвараюць геаграфічнага і культурнага адзінства, хоць у перыяд нямецкай акупацыі Польшчы (1939—1945, Генерал-губернатарства) нацысцкая адміністрацыя спрабавала вылучыць гуралей у асобны народ і дала ім некаторыя прававыя прывілеі ў параўнанні з астатнімі палякамі. Агульныя рысы традыцыйнай культуры абумоўлены асаблівасцямі горнай тэрыторыі: пераважае адгонная жывёлагадоўля, лесаздабыча і промыслы па перапрацоўцы драўніны; зрубныя непабеленыя, крытыя гонтай, саломай або драніцай хаты (хіжа, хата) з галерэяй па фасадзе; разнастайнасць малочных прадуктаў, у прыватнасці сыроў (брынза, асцыпек), а таксама каш, страў з бульбы, ячнай і аўсянай мукі; адзенне і абутак з сукна, футра і скуры (футравыя і суконныя камізэлькі, суконныя мужчынскія штаны, чугі, скураныя пастолы-керпцы, суконныя боты і чаравікі (папучы).

Сярод танцаў пераважаюць кругавы кола (кола), муж. танец упрысядкі (гайдук) з сякеркай-цюпагой (бартка), парны (т. н. гуральскі), выкананы ў хуткім тэмпе. Сярод музычных інструментаў найважнейшыя — смычковыя (скрыпка, бас) і дуда (казёл). Адраджаюцца выйшадшыя з ужытку старадаўнія разнавіднасці смычковых — генсле, злабцокі і інш Распаўсюджаны інструментальныя ансамблі («гуральскія капэлы»; найбольш тыповы склад — 3 скрыпкі і бас), якія выконваюць у асноўным танцавальную музыку; характэрна таксама гульня «да слыху» (гэта значыць для слухання) — на вяселлях, падчас каляндарных абрадаў і інш. У Польшчы існуюць гуральскія культурныя грамадствы, праводзяцца фестывалі.

У сусветнай літаратуры ўпершыню апісанне гуралей даў польскі пісьменнік Генрык Сянкевіч у гістарычным рамане «Патоп» (1886), дзе ён адзначае факт выратавання гуралямі караля Яна Казіміра ад шведскіх інтэрвентаў у студзені 1656 года, пасля яго вяртання з Сілезіі.

Вядомыя гуралі

• Томаш Адамек — польскі баксёр-прафесіянал у першай цяжкай вазе.
• Караль Вайтыла, старэйшы ― бацька папы рымскага Іаана Паўла II.
• Юзаф Тышнер ― польскі святар і філосаф.

Гл. таксама

• Гуральскі народны касцюм

Літаратура

• Стеньшевский Я. Скрипка и игра на скрипке в польской народной традиции // Народные музыкальныя инструменты и инструментальная музыка. М., 1988. Т. 2.
• Encyklopedia ludovej kultury Slovenska. Veda. 1995.

Спасылкі

• Інфа-партал аб сілезскіх гуралях Архівавана 28 верасня 2007. (польск.)
• Карта Архівавана 16 красавіка 2015. (польск.)
• Артыкул у энцыклапедыі (славацк.)
• Інфа-партал аб гуралях (польск.)
• Гуралі — старыя фатаграфіі Архівавана 26 снежня 2005. (польск.)