Забойцы выходзяць на дарогу

Забойцы выходзяць на дарогу
Жанр	ваенны фільм[d] і драматычны фільм
Рэжысёр	Усевалад Іларыёнавіч Пудоўкін Юрый Віктаравіч Тарыч
Сцэнарыст	Manuel Bolshintsov[d] Бертальд Брэхт Усевалад Іларыёнавіч Пудоўкін
У галоўных ролях	Mikhail Astangov[d] Boris Blinov[d]
Аператар	Барыс Ізраілевіч Волчак Era Savelyeva[d]
Кампазітар	Nikolay Kryukov[d]
Кінакампанія	Масфільм і Kazakhfilm[d]
Працягласць	64 хв.
Краіна	СССР
Мова	руская
Год	1942
IMDb	ID 0035485

«Забойцы выходзяць на дарогу» (альтэрнатыўная назва «Школа подласці») — ваенная драма рэжысёраў Усевалада Пудоўкіна і Юрыя Тарыча па матывах п’есы Бертальда Брэхта «Страх і адчай у Трэцяй імперыі» (1935—1939).

Сюжэт

Аўтары фільма ствараюць вобраз «двух германій». Карціна складаецца з некалькіх сюжэтных ліній:

• П’яныя салдаты Трэцяга Рэйха ідуць па цёмных вуліцах і разважаюць пра нацыянальнае адзінства. Разумеючы, што яны апынуліся ў незнаёмым месцы, абодва выхопліваюць зброю з кабуры. З акна аднаго з дамоў раптам высоўваецца стары. Спалоханыя салдаты страляюць у яго і ўцякаюць з крыкамі аб дапамозе.
• У дом да адной з немак прыходзяць два салдаты і прыносяць ёй «падарунак ад фюрэра», так званую Зімовую дапамогу: некалькі бульбін, яблыкаў і 5 марак у канверце. Напярэдадні жанчына здала 10 марак на падобныя «падарункі». Радасная бабулька бярэ адзін яблык і прапануе па яблыку салдатам. Тыя з задавальненнем частуюцца. Яе цяжарная дачка, аднак, не выказвае асаблівай радасці, і маці прагаворваецца, што яе зяць не задаволены павышэннем коштаў. Салдаты адводзяць маладую жанчыну для правядзення ператрусу ў яе доме. Яе маці ў бяссіллі кідае недаедзены яблык у спіну аднаго з салдат.
• Тэа абедае на кухні ў доме, дзе працуе яго нявеста Ганна, з якой яны ўжо чатыры гады разам. Ганарлівая сваім жаніхом, яна просіць Тэа паказаць кухарцы Ніне і шафёру, якія ім выдаюць боты. Ніна пытаецца ў Тэа пра ягоную працу, але той адмаўляецца выдаваць службовую таямніцу. Выслухаўшы жаданне свайго каханага выпіць піва, Ганна з усіх ног выбягае з кухні. У гэты час прыходзіць брат Ніны беспрацоўны Франц. Тэа ён здаецца падазроным. Выпіўшы прынесенага Ганнай піва, ён, выкарыстоўваючы Франца, паказвае адзін з метадаў сачэння за іншадумцамі — адбітак белага крыжа, які застаецца на «аб’екце» пасля паляпвання па спіне. Сам знак наносіцца мелам на далонь шпіка. Зразумеўшы значэнне інсцэніроўкі, Франц, Ніна і шафёр пад рознымі падставамі пакідаюць Ганну і Тэа на кухні адных. Ганна просіць у Тэа аддаць яе 20 марак, унесеных у сумесны бюджэт, каб купіць паліто сваёй сястры. Высвятляецца, што грошай практычна не засталося, што боты абышліся Тэа ў 27 марак і гэта не адзіная трата. Ганна абвінавачвае жаніха ў тым, што ён хлусіў ёй, што нібыта пры Гітлеры стала лепш жыць. Пакінуўшы нявесту ў слязах, Тэа сыходзіць на працу. Ганна просіць Ніну, якая ўвайшла ў кухню, папярэдзіць Франца аб магчымай небяспецы, а таксама паглядзець ёй на спіну. Павярнуўшы яе да святла, Ніна бачыць пяць белых крыжоў.
• У доме адной нямецкай пары раздаецца званок. Даведаўшыся ад служанкі, хто тэлефануе, гаспадар загадвае адказаць, што нікога няма дома. На вуліцы ідзе моцны дождж і муж і жонка разважаюць пра прычыны іх адмовы некалі сяброўскай сям’і. Аднак яны асцерагаюцца выказваць крамольныя прамовы пры служанцы, муж якой служыць у паліцыі. Тым часам іх сын Генрых, юны гітлеравец, чытае артыкул пра пакараннях смерцю над яўрэямі. Раззлаваны бацька выхоплівае ў яго газету і ў сэрцах кажа некалькі недазваляльных слоў. Каб замяць непаразуменне маці дае Генрыху 10 пфенігаў, каб той сабе што-небудзь купіў, але ўспамінае, што ідзе дождж і адпраўляе хлопчыка напісаць ліст, а сама ідзе супакоіць мужа. Правёўшы з ім некалькі хвілін, яна выяўляе, што сын знік. Муж і жонка мяркуюць, што ён пайшоў даносіць на іх. Яны спрабуюць успомніць, што канкрэтна яны казалі, што рабілі. Раптам пляскае ўваходныя дзверы. Абодва ў страху чакаюць аблавы. У пакой уваходзіць прамоклы Генрых з пакетам цукерак у руках.
• Рабочы авіябудаўнічага завода вяртаецца дадому. Там яго сустракае суседка, якая прыйшла дапамагчы яго жонцы Марце па гаспадарцы. Аказваецца, Марце прыйшла пахаванка на яе брата-лётчыка, які загінуў у вайне з СССР. Суседка распавядае страшныя гісторыі пра тое, як нямецкія лётчыкі дабіваюць сваіх суайчыннікаў, якія выкінуліся з парашутам, каб тыя нічога не расказалі, патрапіўшы ў палон да савецкіх салдат. Забітая горам Марта выказвае крамольныя прамовы, прыводзячы ў жах суседку і свайго мужа.
• Трое марадзёраў на чале з капітанам, кінуўшы і абабраўшы свайго параненага саўдзельніка, прабіраюцца па заснежанай тэрыторыі Савецкага Саюза. Неўзабаве адзін з салдат разумее, што па памылцы пакінуў параненаму мяшок з нарабаваным, і разам з капітанам вяртаецца назад, пакінуўшы трэцяга на прывале. Аднак свайго таварыша яны не знаходзяць. Прайшоўшы па слядах, дзе той поўз, яны бачаць сляды ад санак. Вярнуўшыся да прывалу, яны выяўляюць свайго трэцяга саўдзельніка мёртвым, а вакол — зноў сляды санак. Спалохаўшыся, што іх атачылі, марадзёры спрабуюць вырвацца, але трапляюць пад аўтаматную чаргу. Салдат спрабуе здацца, але капітан забівае яго стрэлам у спіну і, падняўшы рукі, сам здаецца ў палон. Ён крычыць, што славянін, што ён просты салдат, што ён забіў капітана. На яго крык выходзіць партызанка з аўтаматам. Убачыўшы, што перад ім жанчына, капітан выхоплівае з кабуры пісталет, але тая апярэджвае яго і расстрэльвае ва ўпор. Да яе пад’язджае хлопчык на санках, з якіх выглядае падабраны імі паранены марадзёр, і забірае зброю капітана.

Стваральнікі фільма

У ролях

Акцёр	Роля
Ада Войцык	Марта Марта
Вольга Жызнева	Клара Фурке Клара Фурке
Соф’я Магарыл	Ганна Ганна
Міхаіл Астангаў	Франц Франц
Барыс Бліноў	Тэа Тэа
Аляксандра Данілава	партызанка
Аляксандр Антонаў	Мюлер Мюлер , салдат
Аляксандр Віялінаў	Карл Фурке Карл Фурке , прафесар
Алег Жакаў	капітан
Віктар Кулакоў	салдат
Аляксандр Румнеў	Герберт Рэм Герберт Рэм
Георгій Святлані	штурмавік
Юрый Багалюбаў	Генрых Генрых , сын прафесара

Здымачная група

• рэжысёр: Усевалад Пудоўкін, Юрый Тарыч;
• сцэнарыст: Мануэль Бальшынцоў, Усевалад Пудоўкін;
• кампазітар: Мікалай Крукаў;
• аператар: Барыс Волчак, Эра Савельева;
• мастак: Артур Бергер;
• гукарэжысёр: Канстанцін Гордан.

Гісторыя

На стадыі распрацоўкі сцэнарыя фільм насіў назву «Школа подласці». Над сцэнаром у канцы 1941 года працавалі Усевалад Пудоўкін і Мануэль Бальшынцоў. Рабочая назва была зменена пасля таго, як фільм быў пастаўлены ў вытворчы план замест адмененага кінапамфлета Г. Л. Рашаля «Забойцы выходзяць на дарогу».

Паколькі суправаджальная дакументацыя была страчана, дакладных тэрмінаў вытворчасці ўсталяваць немагчыма, аднак змяненне ў вытворчым плане, на думку кіназнаўцаў Яўгенія Маргаліта і Вячаслава Шмырава, прадугледжвае, што здымкі пачаліся не раней за сакавік 1942 года.

Па заканчэнні вытворчага працэсу фільм не выйшаў у пракат. Паводле рэжысёра Д. І. Васільева, ён быў зачынены мастацкім саветам студыі яшчэ да паказу вышэйшаму кіраўніцтву. Маргаліт і Шмыраў мяркуюць, што ідэя фільма не ўпісвалася ў афіцыйную лінію СССР, які з дапамогай плакатнага кінематографа падтрымліваў «вобраз ворага», таму фільм на доўгія гады быў пакладзены на паліцу. Яны таксама дапускаюць, што магчымай прычынай былі алюзіі на сталінскі рэжым, з чым цалкам не згодны кінакрытык Міхаіл Трафіменкаў, які лічыць, што падобных асацыяцый у той перыяд не магло паўстаць не толькі ў аўтараў, але — што істотней — і ў цэнзараў фільма.

Удзел у кінафестывалях

Праграма «Зорнае кіно Алма-Аты ЦОКС 1942—1944» на МКФ «Еўразія» (Алматы, 1998).

Літаратура

• Евгений Марголит, Вячеслав Шмыров. (из’ятое кино) 1924—1953. — М.: Дубль-Д, 1995. — С. 84—85. — 132 с. — ISBN 5-900902-02-1.
• Михаил Трофименков Убийцы выходят на дорогу. История русского кино в 50 фильмах // Коммерсантъ Weekend : газета. — 2016. — 22 ліпеня — № 25. — С. 17.