Лістападаўскі чын
| Лістападаўскі чын | |
|---|---|
 Украінскія сечавыя стральцы абараняюць цэнтр Львова ад польскіх войскаў у лістападзе 1918 года. Малюнак зроблены адным з сучаснікаў падзей |
Лістападаўскі чын (таксама Лістападаўская рэвалюцыя, Лістападаўскі пераварот і інш., укр.: Листопадовий чин, англ.: November Action) — паўстанне, арганізаванае ў ноч з 31 кастрычніка на 1 лістапада 1918 г. Украінскай нацыянальнай радай сіламі ўкраінскіх сечавых стральцоў у Каралеўстве Галіцыі і Ладамерыі, кароннай зямлі Аўстра-Венгерскай імперыі з мэтай устанаўлення ўлады Украінскай дзяржавы (названай пасля Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікай) на землях, на якія яна прэтэндавала. У выніку ўтварылася дзяржава плошчай 70 тыс. км2, што выклікала незадаволенасць Польшчы, якая развязала польска-ўкраінскую вайну 1918-1919 гг. для захопу Галічыны.
Ход паўстання
[правіць | правіць зыходнік]У чатыры гадзіны раніцы 1 лістапада 1918 г. пачалося паўстанне ў Львове. Першымі пачалі дзейнічаць атрады паручніка Цёкана. Ён таксама паведаміў у штаб, што аўстрыйскія, нямецкія і венгерскія падраздзяленні прытрымліваюцца нейтралітэту. Атрад паручніка Мартынца захапіў львоўскую ратушу, 75 стралкоў харунжага Сэндзецкага авалодалі імператарскім намесніцтвам і арыштавалі генерала Гуйна. Афіцэр Рыгор Трух заняў камендатуру і арыштаваў генерала Пфефера, афіцэр Аганоўскі заняў і раззброіў гарадскую паліцыю. У 5 гадзін раніцы былі адключаны гарадскі тэлефон і міжнародная тэлеграфная лінія, захоплена радыё. Да світанка былі занятыя ўсе вакзалы Львова. Ужо з раніцы ў горадзе з’явіліся ўкраінскія патрулі з сіне-жоўтымі стужкамі на шапках. На ратушы групай салдат быў узняты сіне-жоўты сцяг, выраблены жонкай дырэктара першага ўкраінскага кааператыва «Народны гандаль» Марыяй Лазорка і ўсталяваны непасрэдна 19-гадовым Сцяпанам Панькіўскім. У 7 гадзін раніцы Дзмітрый Вітоўскі рапартаваў Косцю Лявіцкаму аб заняцці Львова без чалавечых страт. Тады ж Ваенны камітэт быў перайменаваны на Украінскую генеральную каманду.
Падраздзяленні украінскіх сечавых стральцоў занялі таксама Станіславаў, Цярнопаль, Золачыў, Сакаль, Раву-Рускую, Каламыю, Снятын, Барыслаў і інш.
Днём намеснік аўстрыйскага імператара ў Львове Гуйн перадаў усю ўладу ў Галічыне свайму намесніку ўкраінцу Дэцыкевічу, спасылаючыся на маніфест імператара ад 16 кастрычніка 1918 г. Украінскай нацыянальнай радзе. Да вечара генерал Гуйн і чыноўнікі аўстрыйскай адміністрацыі цягніком выехалі да Вены.
1 лістапада ў Львове быў распаўсюджаны заклік Украінскай нацыянальнай рады да насельніцтва горада Львова:
|
Воляй ўкраінскага народа ўтварылася на ўкраінскіх землях Аўстра-Венгерскай манархіі Украінская Дзяржава. Вышэйшай дзяржаўнай уладай Украінскай Дзяржавы з’яўляецца Украінская Нацыянальная Рада. З цяперашнім днём Украінская Нацыянальная Рада перайняла ўладу ў сталічным горадзе Львове і на ўсёй тэрыторыі Украінскай Дзяржавы. Далейшыя ўказанні выдадуць грамадзянскія і ваенныя органы Украінскай Нацыянальнай Рады. Прызываецца насельніцтва да спакою і паслушэнства гэтым указаннем. Пры гэтай умове бясспрэчнасць публічнага парадку, жыцця і маёмасці, таксама як і забеспячэнне харчаваннем цалкам гарантуецца. | 
|
Наступствы
[правіць | правіць зыходнік]Лістападаўскі чын выклікаў утварэнне ўкраінскай дзяржавы плошчай 70 тыс. км2. 9 лістапада быў сфармаваны яе ўрад — Дзяржаўны Сакратарыят. 13 лістапада ўкраінская дзяржава атрымала новую назву згодна з прынятым Радай УНР часовым Асноўным законам — Заходне-Украінская Народная Рэспубліка. Зрэшты, гэта прывяло да супраціву палякаў і разгортвання з першых дзён існавання ЗУНР польска-ўкраінскай вайны. Так, ужо 1 лістапада ў Львове польскае насельніцтва горада пачало падрыхтоўку да яе. Польскі штаб размясціўся ў Доме тэхнікаў (на сучаснай вуліцы Гарбачэўскага) і школе імя Сянкевіча (сёння — вул. Жалязняку, 21). Пад вечар 1 лістапада ў канцы вуліцы Каперніка з’явіліся першыя польскія ўзброеныя часткі.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Черченко Ю.А. Листопадова національно-демократична революція в Галичині 1918 // Енциклопедія історії України: у 10 т. / редкол.: В.А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2009. — Т. 6: Ла — Мі. — С. 161. — ISBN 978-966-00-1028-1.
- Столиця ЗУНР // Історія Львова. У трьох томах / Я. Ісаєвич, М. Литвин, Ф. Стеблій. — Львів: Центр Європи, 2006. — Т. 3. — С. 10-15. — ISBN 978-966-7022-72-3.
- Литвин М. Українсько-польська війна 1918-1919 рр. — Львів: Інститут українознавства ім. І.Крип'якевича НАН України; Інститут Східно-Центральної Європи, 1998. — С. 396-436. — ISBN 966-02-0559-7.
- Монолатій І. Зі зброєю і без жертв // Український Тиждень. 2008. - 7 листопада.
- Бондарєва Х. У Львові відтворили події Листопадового чину // День. - 2012. - № 201.
- Гордієнко В. Листопадовий зрив. УГА-І // Всеукраїнський журнал "Vox populi". - 2013. - 8 листопада Архівавана 17 чэрвеня 2019.
- Мірчук П. Перший Листопад. - Торонто: Ліґа Визволення України, 1958. - 52 с..
- Курдидик А. Мій райдужний перший // День. - 2010. - № 207.
