Перайсці да зместу

Ордэн Аляксандра Неўскага (СССР)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ордэн Аляксандра Неўскага
Выява ордэнскай планкі Апісанне ўзнагароды
Краіна  СССР
Тып ордэн
Каму ўручаецца камандзіры Чырвонай Арміі і армій саюзнікаў СССР
Падставы ўзнагароджання праявіўшым ў баях за Радзіму асабістую адвагу, мужнасць, храбрасць i умелае камандаванне, забяспечыўшыя паспяховыя дзеянні сваіх часцей
Дата заснавання 29 ліпеня 1942
Статус не ўручаецца
Статыстыка ўзнагароджанняў
Першае 5 лістапада 1942
Колькасць 42 165
I ступень: 72,
II ступень: 469
Характарыстыкі
Памеры Вага 40,8±1,7 грам з 37,056±1,387 грамамі серабра, дыяметр — 50 мм
Чарговасць узнагарод
Старэйшая ордэн Багдана Хмяльніцкага III ступені
Малодшая Ордэн Айчыннай вайны I ступені
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ордэн Аляксандра Неўскага.

О́рдэн Алякса́ндра Не́ўскага — савецкая ўзнагарода часоў Вялікай Айчыннай вайны. Заснаваны указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 29 ліпеня 1942 г. адначасова з ордэнамі Суворава і Кутузава для ўзнагароджвання каманднага саставу Чырвонай Арміі за выдатныя заслугі ў арганізацыі і кіраўніцтве баявымі аперацыямі і за дасягнутыя ў выніку гэтых аперацый поспехі ў баях за Радзіму.

Статут ордэна

[правіць | правіць зыходнік]
Марка, 1944 г.

Ордэнам Аляксандра Неўскага ўзнагароджваліся камандзіры Чырвонай Арміі, якія праявілі ў баях за Радзіму ў Айчыннай вайне асабістую адвагу, мужнасць і храбрасць і ўмелым камандаваннем забяспечваюць паспяховыя дзеянні сваіх часцей.

Узнагароджанне ордэнам Аляксандра Неўскага ажыццяўлялася Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР.

Ордэнам Аляксандра Неўскага ўзнагароджваліся камандзіры дывізій, брыгад, палкоў, батальёнаў, рот і ўзводаў:

  • За праяву, у адпаведнасці з баявым заданнем, ініцыятывы па выбару ўдалага моманту для раптоўнага, смелага і імклівага нападу на ворага і нанясенне яму буйной паразы з малымі стратамі для сваіх войскаў;
  • За выкананне баявога задання, настойлівую і выразную арганізацыю ўзаемадзеяння родаў войскаў і знішчэнне цалкам або большай часткі дзеючых праўзыходзячых сіл праціўніка;
  • За камандаванне артылерыйскім падраздзяленнем або часцю, імкліва падавіўшымі артылерыю ворага, праўзыходзячую па сіле, або знішчыўшымі агнявыя кропкі праціўніка, якія перашкаджаюць прасоўванню нашых часцей, або разбурыўшы групу Дзотаў і ДОТ, або настойліва адбіўшымі атаку буйной групы танкаў, нанёсшы ёй цяжкі ўрон;
  • За камандаванне танкавым падраздзяленнем або часцю, паспяхова выканаўшымі баявую аперацыю, якія прычынілі вялікі ўрон жывой сіле і тэхніцы праціўніка і цалкам якія захавалі сваю матэрыяльную частку;
  • За камандаванне авіяпадраздзяленнем або часцю, настойліва і паспяхова ўчыніўымі шэраг баявых вылетаў, нанёсшымі жорсткі ўрон жывой сіле і тэхніцы праціўніка і без страт вярнуўшыміся на сваю базу;
  • За імклівыя дзеянні і ініцыятыву па разладу або знішчэнню інжынерных збудаванняў праціўніка і забеспячэнне развіцця поспеху ў наступальным парыве нашых часцей;
  • За сістэматычную арганізацыю бесперабойнай рознахарактарнай сувязі і своечасовую ліквідацыю яе пашкоджанняў, забяспечышўыя поспех буйных баявых аперацый войскаў;
  • За умелае і імклівае выкананне дэсантнай аперацыі з найменшымі стратамі для нашых войскаў, нанесшай вялікае паражэнне праціўніку і забяспечыўшай поспех агульнай баявой задачы.

Ордэн Аляксандра Неўскага носіцца на правым баку грудзей і размяшчаецца пасля ордэна Багдана Хмяльніцкага III ступені.

Апісанне ордэна

[правіць | правіць зыходнік]

Знак ордэна Аляксандра Неўскага ўяўляе сабой выпуклую, пакрытую рубінава-чырвонай эмаллю, пяціканцовую зорку на фоне дзесяціканцовай правільнай фігуры, на паверхні якой размешчаны разбежныя паліраваныя прамяні. Чырвоная зорка мае пазалочаныя абадкі. У сярэдзіне зоркі — круглы акованы шчыт з рэльефнай выявай Аляксандра Неўскага і надпісам па акружнасці выпуклымі літарамі: «АЛЕКСАНДР НЕВСКИЙ». Шчыт абрамлены лаўровым пазалочаным вянком. Ніжнія канцы галін вянка пакрытыя фігурным шчытком з пазалочаным выявай на ім сярпа і молата. На фоне прамянёў дзесяціканцовай фігуры намаляваныя канцы двух пазалочаных бярдышаў, перакрыжаваных ззаду круглага шчыта. У ніжняй частцы ордэна скрыжаваныя ззаду фігурнага шчытка пазалочаныя: меч, дзіда, лук і калчан са стрэламі.

Знак ордэна Аляксандра Неўскага вырабляўся з срэбра. Срэбнага ўтрымання ў ордэне — 37,056±1,387 г. Агульная вага ордэна — 40,8±1,7 г.

Памер ордэна паміж канцом чырвонай зоркі і супрацьлеглай вяршыняй дзесяціканцовай фігуры — 50 мм. Адлегласць ад цэнтра ордэна да вяршыні любога з эмалевых прамянёў пяціканцовай зоркі — 26—27 мм.

Першапачаткова ордэн Аляксандра Неўскага насіўся на прамавугольнай калодцы, абцягнутай чырвонай муаравай стужкай. Калодка выраблялася двух памераў: 30×21 мм або 29,5×20 мм. У чэрвені 1943 года калодкі былі адмененыя, і ордэн стаў вырабляцца з наразным штыфтам з гайкай для прымацавання ордэна да адзежы.

Стужка ордэна, для нашэння на ордэнскай планцы замест ордэна, шаўковая муаровая блакітнага колеру з падоўжанай чырвонай паласой пасярэдзіне. Шырыня стужкі — 24 мм, шырыня палоскі — 5 мм.

Гісторыя ордэна

[правіць | правіць зыходнік]

У Расійскай імперыі існаваў ордэн Святога Аляксандра Неўскага, якім узнагароджваліся як ваенныя, так і грамадзянскія асобы. У 1917 годзе ён быў скасаваны разам з іншымі царскімі ордэнамі.

29 ліпеня 1942 года ў СССР быў заснаваны новы ордэн Аляксандра Неўскага як ваенны ордэн для ўзнагароджвання каманднага саставу Чырвонай Арміі.

Эскіз ордэна, абраны для выканання, намаляваў старэйшы архітэктар інстытута «Цэнтрваенпраект» Ігар Сяргеевіч Цялятнікаў. Паколькі не захавалася прыжыццёвых партрэтаў палкаводца, Цялятнікаў змясціў на ордэн профільны малюнак артыста Мікалая Чаркасава, які выканаў ролю Аляксандра Неўскага ў аднайменным фільме. Малюнак ордэна быў зацверджаны 20 ліпеня 1942 года.

У статуце першапачаткова вызначалася, што ордэнам могуць узнагароджвацца толькі камандзіры воінскіх частак ад ўзвода да палка ўключна. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 10 лістапада 1942 года магчымасць ўзнагароджання ордэнам ўстаноўлена і для камандзіраў дывізій і брыгад.

Ордэн Аляксандра Неўскага з'яўляўся малодшым з «палкаводчых» ордэнаў. Ён быў адзіным сярод іх, маючым толькі адну ступень.

Ордэнам Аляксандра Неўскага № 1 быў узнагароджаны камандзір батальёна марской пяхоты 154-й марской стралковай брыгады старшы лейтэнант (пасля падпалкоўнік) Іван Назарович Рубан за адбіванне атакі цэлага фашысцкага палка, падтрыманай танкамі, у раёне лукавіны Дона ў жніўні 1942 года (Указ ад 5 лістапада 1942 года). Рубан падзяліў свой батальён на тры групы, і, выкарыстоўваючы адну з груп як прынаду, прывабіў буйныя сілы праціўніка ў засаду, пасля чаго застаўшыяся дзве групы атакавалі ворага. Батальён Рубан знішчыў 7 танкаў і больш за 200 варожых салдат.

За подзвігі і заслугі, учыненыя ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны, было выраблена больш за 42 тысяч узнагароджанняў ордэнам Аляксандра Неўскага. У ліку ўзнагароджаных гэтым ордэнам больш за 1470 воінскіх частак і злучэнняў Савецкай Арміі і Ваенна-Марскога Флоту[1].

Пасля распаду Савецкага Саюза ордэн быў захаваны ў сістэме дзяржаўных узнагарод Расійскай Федэрацыі пастановай Вярхоўнага Савета ад 20 сакавіка 1992 года № 2557-I, аднак да 2010 года расійскі ордэн не меў статута і афіцыйнага апісання, узнагароджання ім не праводзіліся. 7 верасня 2010 года указам Прэзідэнта Расіі № 1099 «Аб мерах па ўдасканаленні дзяржаўнай узнагароднай сістэмы Расійскай Федэрацыі» зацверджаны статут і апісанне ордэна[2]. У адпаведнасці з новым статутам ордэн Аляксандра Неўскага стаў агульнаграмадзянскай узнагародай, а яго знак цяпер узнаўляе дызайн дарэвалюцыйнага ордэна.

Цікавыя факты

[правіць | правіць зыходнік]
  • Ордэн Аляксандра Неўскага з'яўляецца адзінай узнагародай, якая існавала (з пэўнымі зменамі) у ўзнагародных сістэмах Расійскай імперыі, Савецкага Саюза і Расійскай Федэрацыі.
  • Ордэн уручаўся амаль удвая часцей, чым усе астатнія «палкаводніцкія» ордэны разам узятыя. Нягледзячы на гэта, ён сустракаецца значна радзей многіх іншых ордэнаў, што тлумачыцца частай гібеллю кавалераў ордэна ў наступных баях[3].
  • Самым узроставым кавалерам ордэна стаўгенерал-маёр Іосіф Іванавіч Хорун, якому на момант ўзнагароджання было няпоўных 60 гадоў.
  • Вядомыя выпадкі, калі ордэнам Аляксандра Неўскага ўзнагароджваліся прадстаўнікі адной сям'і. Так, узнагароды былі ўдастоены браты Аляксандр Георгіевіч [4] і Васіль Георгіевіч [5] Пешцеравы.
  • Ордэн Аляксандра Неўскага часта сустракаўся і на сцягах воінскіх частак як калектыўная ўзнагарода. Гэтым ордэнам, напрыклад, быў узнагароджаны авіяполк «Нармандыя-Нёман».
  • За калектыўны подзвіг воінаў 1-га стралковага батальёна Ваенны Савет 69-й арміі прысвоіў яму ганаровае найменне «Батальён Славы» [6]. Усе салдаты і сяржанты былі ўзнагароджаны ордэнам Славы, усе камандзіры ўзводаў ўзнагароджаны ордэнамі Аляксандра Неўскага, камандзіры рот — ордэнамі Чырвонага Сцяга, а камбату гвардыі маёру Емяльянову Б. М. і камандзіру ўзвода гвардыі старэйшаму лейтэнанту Гур'еву. М. М. адпаведнымі ўказамі Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 27 лютага 1945 года былі прысвоены званні Герояў Савецкага Саюза.

Кавалеры

[правіць | правіць зыходнік]

Шматразовыя кавалеры ордэна Аляксандра Неўскага

[правіць | правіць зыходнік]

3 ордэны

[правіць | правіць зыходнік]
  • Іван Рыгоравіч Барысенка (1911— ? ) — падпалкоўнік, камандзір 536-га знішчальна-супрацьтанкавага артылерыйскага палка (4.05.1945; 25.05.1945; 04.06.1945)
  • Павел Андрэевіч Купрыненка(1903— 1967) — гвардыі маёр, намеснік камандзіра, камандзір 146-га гвардзейскага стралковага палка 48-й гвардзейскай стралковай дывізіі (03.04.1944; 19.04.1944; 27.03.1944)
  • Мікалай Лявонавіч Неўскі (1912—1990) — падпалкоўнік, камандзір 818-га артылерыйскага палка 223-й стралковай дывізіі (07.11.1944; 02.12.1944; 20.06.1945)

Жанчыны — кавалеры ордэна Аляксандра Неўскага

[правіць | правіць зыходнік]
  • Серафіма Тарасовна Амосава (Тараненка) (1914—1992) — гвардыі капітан (узнагароджана 26.04.1944)
  • Еўдакія Давыдаўна Бершанская (Бачарова) (1913—1982) — гвардыі маёр (узнагароджана 26.04.1944)
  • Галіна Дзмітрыеўна Ламанава (Тянуева) (1920—) — гвардыі лейтэнант (узнагароджана 27.12.1944)
  • Еўдакія Андрэеўна Нікуліна (1917—1993) — гвардыі старшы лейтэнант (узнагароджана 25.10.1943)
  • Валянціна Флягонтаўна Краўчанка (Савіцкая) (1917—2000) — гвардыі капітан (узнагароджана 29.04.1945)
  • Вольга Аляксандраўна Санфірава (1917—1944) — гвардыі старшы лейтэнант (узнагароджана 26.04.1944)
  • Марыя Васільеўна Смірнова (1920—2002) — гвардыі старшы лейтэнант (узнагароджана 25.10.1943)
  • Вера Іванаўна Ціхамірава  (1918—) — гвардыі лейтэнант (узнагароджана 26.04.1944)
  • Вольга Мітрафанаўна Шолахава (1915—2001) — гвардыі капітан (узнагароджана 29.04.1945)

Іншаземцы — кавалеры ордэна Аляксандра Неўскага

[правіць | правіць зыходнік]

Злучаныя Штаты Амерыкі:

  • Вільям Борэн — маёр Арміі ЗША (18.02.1944)
  • Мак Брайдарас — дывізіённы генерал, камандзір 80 пяхотнай дывізіі (Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 13 чэрвеня 1945 г.)
  • Гары Л. Гільярд — палкоўнік, камандзір 66 танкавага палка 2-й амерыканскай танкавай дывізіі (загад камандуючага бранетанкавымі і механізаванымі войскамі 1 Беларускага фронту № 93/н ад 10 чэрвеня 1945 г.)[7]
  • Хенры С. Дангвіла — старшы лейтэнант, камандзір узвода І роты 314 пяхотнага палка 104 пяхотнай дывізіі(загад Ваеннага Савета 1 Украінскага фронту № 60 ад 13 мая 1945 г.)
  • Вільям Келаг — старшы лейтэнант Арміі ЗША (18.02.1944)
  • Альберт Л. Каціенбю — старшы лейтэнант, камандзір узвода 273 пяхотнага палка 69 пяхотнай дывізіі (загад Ваеннага Савета 1 Украінскага фронту № 60 ад 13 мая 1945 г.)
  • Вільям Леверэт — маёр Арміі ЗША (18.02.1944)
  • Віліям Д. Робертсан — малодшы лейтэнант, камандзір узвода 273 пяхотнага палка 69 пяхотнай дывізіі (загад Ваеннага Савета 1 Украінскага фронту № 60 ад 13 мая 1945 г.)
  • Харланд В. Шанк — старшы лейтэнант, камандзір разведвальнага эскадрону 104 пяхотнай дывізіі (загад Ваеннага Савета 1 Украінскага фронту № 60 ад 13 мая 1945 г.)

Вялікабрытанія:

  • Дж. Г. Ф. Кромбай — капітан Брытанскага ВМФ (21.03.1944)[8]
  • В. Р. Б. Вільямс (Уільямс) — падпалкоўнік Брытанскай Арміі (Індыйская армія) (21.03.1944)
  • Кліфард Дональд Тындал Бенет (1910-1986) — віцэ-маршал авіяцыі (Брытанскія Каралеўскія ВПС) (21.03.1944)

Румынія:

  • Мікалае Камбра (1900—1976) — генерал-маёр, камандзір 1-й Румынскай добраахвотніцкай пяхотнай дывізіі імя Тудора Владзімірэску (13.11.1944)[9]
  • Якаў Тэклу (1899— ?) — палкоўнік, начальнік штаба 1-й Румынскай добраахвотніцкай пяхотнай дывізіі імя Тудора Владзімірэску (13.11.1944)
  • Мірча Хавупт (1899—1981) — падпалкоўнік, в. с. камандзіра 1-й румынскай добраахвотніцкай пяхотнай Чырвонасцяжнай Дебреценской дывізіі імя Тудора Владзімірэску (13.11.1944)
  • Марын Бадзь (1901— ?) — падпалкоўнік, в. с. начальніка штаба 1-й Румынскай добраахвотніцкай пяхотнай дывізіі імя Тудора Владзімірэску (13.11.1944)

Францыя:

  • Жозэф Рысо (1920—2005) — лётчык палка «Нармандыя-Нёман» (23.02.1945)[10]
  • П'ер Эміль Матрас (1914—1998) — лётчык палка «Нармандыя-Нёман» (04.06.1945)[11]
  • Ражэ Саваж (1917—1977) — лётчык палка «Нармандыя-Нёман» (04.06.1945)[12]
  • Луі Дэльфіно (1912—1968) — камандзір палка «Нармандыя-Нёман» (5.05.1965)

Чэхаславакія:

  • Імрых Андрэевіч Гаш — капітан, камандзір батальёна 1 асобнай Чэхаславацкай танкавай брыгады (Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 10 жніўня 1945 г.)
  • Андрэй Андрэевіч Ондзік — паручнік, камандзір танкавай роты 1 асобнай Чэхаславацкай танкавай брыгады.(Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 10 жніўня 1945 г.)
  • Сяргей Уладзіслававіч Петрас — надпаручык, камандзір мотастралковага батальёна 1 асобнай Чэхаславацкай танкавай брыгады.(Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 10 жніўня 1945 г.)

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Книга.Ордена и медали СССР. Воениздат 1983 г.
  2. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 7 сентября 2010 г. № 1099 «О мерах по совершенствованию государственной наградной системы Российской Федерации»
  3. ↑ В настоящее время доступ к сайту временно прекращен(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 студзеня 2009. Праверана 13 сакавіка 2013.
  4. ↑ Наградной лист на лейтенанта А.
  5. ↑ [1] Наградной лист на гв.
  6. ↑ Великая Победа.
  7. ↑ Электронный банк документов «Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.
  8. ↑ Газета «Красная Звезда» за 22 марта 1944 года, стр. 2
  9. ↑ Хаупт Мирча. Общедоступный электронный банк документов «Подвиг народа». Праверана 2015-9-26.
  10. ↑ Риссо Жозеф. Общедоступный электронный банк документов «Подвиг народа». Архівавана з першакрыніцы 6 ліпеня 2013. Праверана 2013-7-4.
  11. ↑ Матрас Пьер(недаступная спасылка). Общедоступный электронный банк документов «Подвиг народа». Архівавана з першакрыніцы 7 студзеня 2014. Праверана 2013-7-4.
  12. ↑ Соваж Рэнэ(недаступная спасылка). Общедоступный электронный банк документов «Подвиг народа». Архівавана з першакрыніцы 7 студзеня 2014. Праверана 2013-7-4.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Кавалеры ордена Александра Невского Москвы и Московской области. — М.: Альтекс, 2000. — Т. 1.
  • Кавалеры ордена Александра Невского Москвы и Московской области. — М.: Альтекс, 2002. — Т. 2.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ордэн_Аляксандра_Неўскага_(СССР)&oldid=4755684"