Сяргей Адамавіч Кавалёў
Сяргей Адамавіч Кавалёў | |
---|---|
руск.: Сергей Адамович Ковалёв | |
Род дзейнасці | палітык, праваабаронца, біяфізік |
Дата нараджэння | 2 сакавіка 1930[1] |
Месца нараджэння | |
Дата смерці | 9 жніўня 2021[2] (91 год) |
Месца смерці | |
Месца пахавання | |
Грамадзянства | |
Месца працы | |
Альма-матар | |
Партыя | |
Член у | |
Узнагароды і прэміі |
прэмія «Чалавек чалавеку»[d] (1994) прэмія Улафа Пальмэ[d] (2004) прэмія Тэадора Гекера[d] (1995) медаль гёзаў[d] (1998) Нюрнбергская міжнародная прэмія ў галіне правоў чалавека[d] (1995) прэмія Віктара Голанца[d] (2005) прэмія Хайнца Р. Пейгелса ў галіне правоў чалавека для вучоных[d] (1996) прэмія Карла Асецкага[d] (2000) |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Сяргей Адамавіч Кавалёў (руск.: Сергей Адамович Ковалёв, 2 сакавіка 1930, Сярэдзіна-Буда, Сумская вобласць, Украіна — 9 жніўня 2021, Масква) — савецкі дысідэнт, праваабаронца, грамадскі дзеяч. Першы ўпаўнаважаны па правах чалавека ў Расійскай Федэрацыі (1994—1995). Адзін з аўтараў расійскай Дэкларацыі правоў чалавека і грамадзяніна (1991 год) і 2-й главы Канстытуцыі Расіі — «правы і свабоды чалавека і грамадзяніна» (1993). Быў старшынёй Расійскага гісторыка-асветніцкага і праваабарончага таварыства «Мемарыял», прэзідэнт арганізацыі «Інстытут правоў чалавека».
Біяграфія
[правіць | правіць зыходнік]Нарадзіўся ў сям’і чыгуначніка. У 1932 годзе яго сям’я пераехала пад Маскву, у пасёлак Падліпкі. У 1954 годзе скончыў біялагічны факультэт МДУ імя М. В. Ламаносава. Біяфізік, займаўся вывучэннем клеткавых мембран, спецыяліст у галіне нейронных сетак.
Жыў і працаваў у Маскве. Апублікаваў больш за 60 навуковых прац; у 1964 годзе атрымаў вучоную ступень кандыдата біялагічных навук, абараніўшы дысертацыю па тэме «Электрычныя ўласцівасці міакардыяльных валокнаў сэрца жабы»[4]. У 1964—1969 гадах працаваў у МДУ загадчыкам аддзела матэматычных метадаў у біялогіі міжфакультэцкай лабараторыі (лабараторны корпус «А»)[4].
Кавалёў пачаў займацца грамадскай дзейнасцю з сярэдзіны 1950-х гадоў — ён браў удзел у барацьбе супраць «вучэння Лысенкі», прызнанага пасля антынавуковым. Абараняў генетыку.
Праваабарончая дзейнасць
[правіць | правіць зыходнік]У 1966 годзе арганізаваў у Інстытуце біяфізікі збор подпісаў пад зваротам у прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР у абарону А. Сіняўскага і Ю. Даніэля, якія былі асуджаныя па арт. 70 («антысавецкая прапаганда») за публікацыю сваіх мастацкіх твораў за мяжой[5]. У 1969 годзе звольнены з пасады загадчыка аддзела матэматычных метадаў у біялогіі міжфакультэцкай лабараторыі МДУ[5]. З 1968 года стаў актыўным удзельнікам руху ў абарону правоў чалавека ў СССР. У маі 1969 года ўвайшоў у склад «Ініцыятыўнай групы абароны правоў чалавека ў СССР» — першай незалежнай праваабарончай грамадскай асацыяцыі ў краіне. З 1971 года — адзін з вядучых удзельнікаў выдання «Хроніка бягучых падзей» — машынапіснага інфармацыйнага бюлетэня савецкіх праваабаронцаў.
28 снежня 1974 года арыштаваны па абвінавачванні ў «антысавецкай агітацыі і прапагандзе»[4]. У снежні 1975 года суд у Вільнюсе прысудзіў яго да 7 гадоў пазбаўлення волі і 3 гадоў высылкі[4] (на суд прыязджаў А. Д. Сахараў). Тэрмін адбываў у калоніі строгага рэжыму Перм-36 і ў Чыстапольскай турме; у ссылку быў адпраўлены ў Магаданскую вобласць. Па адбыцці тэрміну высылкі пасяліўся ў горадзе Калініне (Цвер). У Маскву вярнуўся ў 1987 годзе[4]. Да 1990 года працаваў у Інстытуце праблем перадачы інфармацыі АН СССР[4].
Сяргей Кавалёў — адзін з герояў дакументальнага фільма «Яны выбіралі свабоду», тэлекампанія RTVi, 2005).
У Вярхоўным Савеце РСФСР
[правіць | правіць зыходнік]У снежні 1989 года па рэкамендацыі Андрэя Сахарава вылучыў сваю кандыдатуру і падчас выбараў у сакавіку 1990 года быў абараны ў першым туры галасавання народным дэпутатам РСФСР ад аднай з маскоўскіх акруг[5]. У 1990—1993 гадах — член Вярхоўнага Савета РСФСР, член Прэзідыума Вярхоўнага Савета, старшыня парламенцкага Камітэта па правам чалавека. Быў адным з аўтараў Дэкларацыі правоў чалавека і грамадзяніна, прынятай у студзені 1991 года[5]. Камітэт па правах чалавека пад яго старшынствам правёў праз Вярхоўны Савет законы «Аб рэабілітацыі ахвяр палітычных рэпрэсій» (1991), «Аб надзвычайным становішчы» (1991)[5].
12 снежня 1991 года, будучы членам Вярхоўнага Савета РСФСР, прагаласаваў за ратыфікацыю Белавежскага пагаднення аб спыненні існавання СССР[6][7].
У Дзяржаўнай Думе Расіі
[правіць | правіць зыходнік]У 1993—2003 гадах — дэпутат Дзяржаўнай Думы (у 1993 і 1995 гадах абіраўся адпаведна ў Варшаўскім і Чартанаўскім аднамандатных акругах Масквы, у 1999 — па федэральным спісе выбарчага блоку «Саюз правых сіл»). У студзені 1994 года вылучаўся на пасаду старшыні Дзяржаўнай Думы.
У 1993—1996 гадах — старшыня Камісіі па правах чалавека пры прэзідэнце Расійскай Фэдэрацыі. У студзені 1996 года ў адкрытым лісце[8] на імя Барыса Ельцына заявіў аб сваёй адстаўцы з пасады старшыні камісіі, а таксама выхадзе з Прэзідэнцкага савета. У сваім лісце Кавалёў дае разгорнутую і рэзка адмоўную характарыстыку дзеянняў прэзідэнта Ельцына, кажа пра тое, што той адышоў ад палітыкі дэмакратычных рэформ і аддае перавагу сілавым метадам вырашэння палітычных праблем:
<…> Я лічыў сваім абавязкам заставацца, хоць і «на грамадскіх пачатках», на сваіх пасадах унутры органаў дзяржаўнай улады да тых часоў, пакуль гэты статус дазваляў мне хоць неяк, хаця б у асобных выпадках, супрацьстаяць антыправавым і антыгуманным тэндэнцыям у дзяржаўнай палітыцы. Быць можа, і цяпер гэтыя магчымасці не да канца вычарпаныя. Але я не магу больш працаваць з прэзідэнтам, якога не лічу ні прыхільнікам дэмакратыі, ні гарантам правоў і свабод грамадзян маёй краіны.— «С. А. Кавалёў». Адкрыты ліст прэзідэнту Расіі Б. М. Ельцыну
У 1994—1995 гадах — першы Упаўнаважаны па правах чалавека ў Расійскай Федэрацыі. Журналіст «Эхо Москвы» Цімур Алеўскі адзначаў у 2012 годзе: «Быў такі амбудсмен Кавалёў, вядомы праваабаронца. Гэта быў першы амбудсмен, які ў 1995 годзе сядзеў у Грозным, для таго каб расійскія самалёты не бамбілі горад. Ён лічыў, што вось ён павінен там быць, каб паспрабаваць спыніць бамбардзіроўкі. Не спыніў і пазбавіўся сваёй пасады»[9].
Быў адным з заснавальнікаў руху «Выбар Расіі» і партыі «Дэмакратычны выбар Расіі» (ДВР). Да 2001 года — член палітсавета ДВР. Пасля самаліквідацыі ДВР адмовіўся ўступаць у партыю СПС, застаючыся пры гэтым членам яе фракцыі ў Дзяржаўнай Думе.
У 1996—2003 гадах — член Парламенцкай асамблеі Савета Еўропы. У снежні 2000 года фракцыя СПС у Дзярждуме панізіла Кавалёва на пасадзе: замест прадстаўніка СПС у дэлегацыі Расіі ў ПАСЕ ён стаў намеснікам прадстаўніка (які не мае права голасу). Новым прадстаўніком стаў Алег Навумаў. Дзмітрый Рагозін, старшыня думскага камітэта па міжнародных справах, адзначыў, што Кавалёў «займаў антырасійскія пазіцыі»[10].
На прэзідэнцкіх выбарах 2000 года Кавалёў падтрымліваў Яўлінскага, заявіўшы, што Уладзімір Пуцін — гэта вектар, які «накіраваны на канструяванне аўтарытарнай паліцэйскай дзяржавы, дзе ва ўладзе ў відавочным або, што яшчэ горш, у не зусім відавочным выглядзе будуць прысутнічаць спецслужбы»[5]. У 2001 годзе падпісаў ліст у абарону тэлеканала НТБ[11].
Кавалёў і Беларусь
[правіць | правіць зыходнік]Быў кіраўніком камісіі Парламенцкай асамблеі Савета Еўропы ў справе зніклых у Беларусі і сцвярджаў: «Беларуская ўлада заведама датычная да знікненняў і найбольш верагодных забойстваў Ганчара і Красоўскага, — тлумачачы сваю пазіцыю: — Палітык стварае не толькі атмасферу ў краіне, ён стварае, калі хочаце, механізмы ўладнага самавольства». Пра Беларусь і Расію Сяргей Кавалёў казаў: «Месца права ў нашых краінах займае ўладнае самадурства»[12].
Зноскі
- ↑ Sergej A. Kowaljow // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ https://www.yabloko.ru/cat-news/2021/08/09#43385
- ↑ https://www.yabloko.ru/content/kovalev_sergei_adamovich#block-yabloko2018-content
- ↑ а б в г д е Федеральное Собрание Российской Федерации: Биографический справочник / А. С. Барсенков, В. А. Корецкий. — М., 1997.
- ↑ а б в г д е Биологический оппозиционер Сергей Ковалёв(недаступная спасылка) // Газета.Ru
- ↑ Сяргей Бабурын На гибель Советского Союза // «Национальные интересы». — 2006. — № 5. Архівавана з першакрыніцы 13 лістапада 2013.
- ↑ Уладзімір Прыбылоўскі, Рыгор Точкін. Кто и как упразднил СССР? . «Новая ежедневная газета», № 242 (316) (21 снежня 1994).
- ↑ С. А. Ковалёв. Открытое письмо Президенту Российской Федерации Б. Н. Ельцину // «Известия», 24 января 1996
- ↑ Они: Владимир Лукин. Ведущие: Владимир Роменский, Тимур Олевский // Эхо Москвы, 2 снежня 2012.
- ↑ Сергея Ковалёва отлучают от ПАСЕ(недаступная спасылка). Lenta.ru (27 снежня 2000). Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2014. Праверана 21 верасня 2010.
- ↑ Ліст вядомых дзеячаў навукі, культуры і палітыкі ў абарону НТБ newsru.com
- ↑ Памёр расійскі праваабаронца Сяргей Кавалёў Архівавана 9 жніўня 2021., Радыё Свабода, 9-08-2021
- Асобы
- Нарадзіліся 2 сакавіка
- Нарадзіліся ў 1930 годзе
- Нарадзіліся ў Сэрэдына-Будскім раёне
- Памерлі 9 жніўня
- Памерлі ў 2021 годзе
- Памерлі ў Маскве
- Пахаваныя на Данскіх могілках
- Выпускнікі біялагічнага факультэта МДУ
- Члены партыі «Яблака»
- Афіцэры ордэна Ганаровага легіёна
- Кавалеры ордэна Крыжа зямлі Марыі 3 класа
- Кавалеры Вялікага Крыжа ордэна Заслуг перад Рэспублікай Польшча
- Гранд-афіцэры ордэна Вялікага князя Літоўскага Гядзімінаса
- Лаўрэаты прэміі Улафа Пальмэ
- Кандыдаты біялагічных навук
- Савецкія дысідэнты
- Праваабаронцы СССР
- Праваабаронцы Расіі
- Рэпрэсаваныя савецкай уладай
- Грамадскія дзеячы Расіі
- Лаўрэаты прэміі імя Сахарава
- Палітыкі Расіі
- Дэпутаты Дзяржаўнай думы Расійскай Федэрацыі
- Народныя дэпутаты Расіі
- Ганаровыя грамадзяне Кракава