Успенскі сабор (Жыровіцы)

Праваслаўны храм
Свята-Успенскі сабор
Успенскі сабор і жылы корпус манастыра
53°00′53″ пн. ш. 25°20′40″ у. д.
Краіна	Беларусь
Вёска	Жыровіцы
Канфесія	Руская праваслаўная царква
Епархія	Навагрудская
Тып будынка	крыжова-купальная базіліка
Архітэктурны стыль	барока, класіцызм
Будаўніцтва	1629—1671 гады
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 411Г000537
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Свята-Успенскі сабор — праваслаўны сабор у а. Жыровіцы Слонімскага раёна.

Гісторыя

Успенскі сабор закладзены як галоўны храм манастыра базыльян у 1613 годзе (закончаны ў 1650).

Архітэктура

Галоўны фасад сабора

Мураваная 3-нефавая крыжова-купальная базіліка (даўжыня большая за 55 м, вышыня каля 40 м) з паўкруглай апсідай. З паўночнага і паўднёвага бакоў да сабора прымыкаюць тры цёплыя прыдзелы Пакрова Прасвятой Маці Божай, Раства Іаана Хрысціцеля і святога Цудатворца Мікалая. Спачатку сабор быў пабудаваны ў стылі барока з 2-вежавым галоўным фасадам. Пасля рэканструкцыі 1828 года храм набыў рысы класіцызму: вежы былі разабраны, была зменена форма светлавога барабана і купала, у дэкоры выкарыстаны дарычны ордэр (4-калонны порцік з 3-вугольным франтонам, фрых з трыгліфамі).

Успенскі сабор злучаны крытымі пераходамі з будынкам семінарыі (на поўначы) і з жылым корпусам манастыра (на поўдні), на 1-м паверсе якога зроблены арачны праезд на тэрыторыю манастыра.

Інтэр'ер

Інтэр'ер Успенскага сабора, з іканастаса ўжо зняты барочныя абразы і драўляная разьба

Сабор з боку апсіды

Інтэр'ер сабора захаваў барочны характар. Прастора трансепта павялічана кесаніраваным купалам паўночнага крыла і скляпеннем на ветразях паўднёвага. 2-светлавы цэнтральны неф асветлены арачнымі вокнамі, аддзелены высокімі аркадамі і перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі, апяразаны шырокапрафіляваным і інтэнсіўна крапаваным карнізным поясам. Скляпенні ўпрыгожаны стукавым арнаментам, іх падпружныя аркі — фрэскавымі філёнкамі ў стылі ракако. Манументальная конха апсіды прарэзана люнетамі і запоўнена фрэскай «Спас Пантакратар», на сцяне апсіды захаваўся ляпны каталіцкі алтар у стылі ракако. Авальны цэнтральны купал пры дапамозе ветразяў падтрымліваюць масіўныя слупы крыжовага сячэння. У паўночна-заходняй частцы храма на манументальнай 3-пралётнай аркадзе размешчаны шырокія хоры, парапет якіх дэкарыраваны дарычным фрызам. Пад апсідай размешчана крыпта з цыліндрычным скляпеннем.

Іканастас

Прарокі Ісая і Ерамія, ікона з іканастаса сабора, 1730-я. Нацыянальны мастацкі музей Беларусі

Галоўны дэкаратыўны элемент інтэр'ера — драўляны разны 3-ярусны іканастас у стылі барока (ракавіны, гірлянды, херувімы, арнамент у выглядзе вінаграднай лазы і лістоў аканта), збудаваны каля 1730 года. Яго структурную аснову складаюць паярусныя каланады карынфскага ордэра з крапаванымі антаблементамі і фігурнымі франтонамі. Барочнай трактоўкай вызначаецца алтарны абраз Жыровіцкай Маці Божай у сярэбранай аправе. Бакавыя 2-ярусныя алтары больш позняй работы (19 стагоддзе). Іх кампазіцыя пабудавана на аснове карынфскага ордэра з абмежаваннем дэкаратыўнага аздаблення.

У 2009 годзе па благаславенні Патрыяршага Экзарха ўсяе Беларусі Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага Філарэта сем старадаўніх абразоў з іканастаса Успенскага сабора былі перададзены Жыровіцкім манастыром у Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь. Барочныя абразы былі заменены на сучасныя, які выкананыя ў нібыта старажытнарускім стылі інакіняй Анфісай. Зняцце музейнымі рэстаўратарамі больш позніх панаўленняў адкрыла прыгожы і магутны жывапіс у духу еўрапейскага барока. Дванаццаць апосталаў, чатыры прарокі і «З'яўленне Жыровіцкага абраза Маці Божай» не маюць аналагаў сярод вядомых помнікаў. Верагодна, такога ж узроўню майстэрства творы сакральнага мастацтва знаходзіліся некалі ў вялікіх гарадскіх і манастырскіх саборах Вільні, Віцебска, Мінска, Магілёва, Пінска, якія не захаваліся да нашых дзён.

Лёс астатніх абразоў і драўлянай разьбы, якія таксама былі зняты з іканастаса, невядомы. Па словах мастака і іканапісца Уладзіміра Кавальчука падобныя замены старых абразоў адбываюцца ў Жыровіцах яшчэ з 1990-х гадоў.

Званіца

Званіца

Асноўны артыкул: Званіца Жыровіцкага манастыра

Квадратная ў плане 2-ярусная званіца, звязаная з саборам адзінай падоўжанай планіровачнай воссю, утварае перад ім плошчу. Па аналогіі з саборам завяршаецца паўсферычным купалам. Архітэктура заснавана на класічнай ордэрнай сістэме: калоны, антаблементы, 3-вугольныя франтоны, дарычны фрыз.

Літаратура

• «Архітэктура Беларусі. Энцыклапедычны даведнік», Мінск 1993, стар. 214—216.
• Габрусь Т. В. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока / Т. В. Габрусь. — Мн.: Ураджай, 2001.— 287 с.: іл. ISBN 985-04-0499-X.
• Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, [1984—1988].

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Успенскі сабор (Жыровіцы)
• Успенскі сабор (Жыровіцы) на сайце Праваслаўная архітэктура Беларусі (бел.)
• Успенскі сабор (Жыровіцы) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• Успенскі сабор (Жыровіцы) на сайце Radzima.org
• Успенскі сабор (Жыровіцы) на сайце «Архіварта»