Зарычча (Надвірнянскі раён)

Вёска Зарычча укр.: Заріччя Герб Краіна Украіна Вобласць Івана-Франкоўская вобласць Раён Надвірнянскі раён[d] Абшчына Дэлятынская пасялковая грамада Каардынаты 48°30′59″ пн. ш. 24°38′39″ у. д. Плошча 28,112 км² Вышыня цэнтра 433 м Водныя аб’екты Рака Прут Насельніцтва 3 841 чал. (2021) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код 03475 Паштовыя індэксы 78445 КААТУУ 2624081801 Зарычча на карце Украіны ±

Зарычча (укр.: Зарі́ччя, польск.: Zarzecze nad Prutem, ням.: Saritschtschja) — вёска Дэлятынскай пасялковай грамады Надвірнянскага раёна Івана-Франкоўскай вобласці Украіны.

Гісторыя

На тэрыторыі Зарэчча выяўлены пахаванні бронзавага веку.

Згадваецца 4 сакавіка 1463 г. у кнігах галіцкага суда. Пазней згадваецца ў гістарычных крыніцах другой паловы XVIII ст.

Як і ўсе іншыя пакуцкія вёскі, Зарэчча цярпела ад татарскіх набегаў. У 1645—1650 гадах Дэлятыншчына пацярпела ад вайны паміж братамі Бяльзецкімі.

Інтэрбелум

У міжваенны час у Зарэччы існавала спажывецкая кааперацыя, якая з’яўлялася філіялам кааператыва «Дэлятын». На той час гэта кааператыўнае аддзяленне мела ў вёсцы свой млын.

У 3арэччы існавала парафіяльная драўляная царква, якая была пабудавана ў 1909, аднак спалена ў 1916 годзе. Таму з таго часу, аж да паловы 30-х гадоў XX ст., у вёсцы існавала багаслоўская капліца, прысвечаная ў 1922 г. У той час у Зарэччы было чатыры прыдарожныя капліцы. У 1930-х гадах святаром у вёсцы б. крылаш. Антоні Дзмітраш, гараддэкан, дарадца біскупскай кансісторыі.

У 1930-я гады ў Зарэччы працавала сістэматычная 4-класная ўтраквісцкая школа.

Другая сусветная вайна

17 студзеня 1940 г. з Надвірнянскага павета Станіславаўскага ваяводства быў выдзелены Дэлятынскі раён, часткай якога было Зарэчча над Прутам. 13 лістапада 1940 г. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета УССР ліквідаваны Дэлятынскі раён і з яго складу Зарачанскі над Прутам сельскі савет быў далучаны да Ярэмчанскага раёна.

Пасля пачатку нямецкай акупацыі Польскай Рэспублікі ў 1941 годзе была створаная гміна Зарэчча-над-Прутам, якая складалася са скасаванай гміны Аслава Бяле і частак (не скасаваных) гмін Ярэмча (Луг) і Пнюв (Лоева).

Пачынаючы з 1943 года многія зарэчане ўступалі ў шэрагі УПА, каб змагацца як супраць нямецкіх, так і супраць савецкіх акупантаў.

Парк партызанскай славы ў Зарэччы

У жніўні 1943 года рэшткі партызанскага злучэння Сідзіра Коўпака пасля разгрому эсэсаўскім атрадам у Дэлятыне праходзілі праз Зарэчча ў напрамку вёскі Белыя Аславы. На кватэры жыхаркі вёскі А. М. Кавальчук знаходзіўся штаб злучэння. За сялом ва ўрочышчы Дэлок разгарэлася жорсткая бітва, у якой загінуў камісар злучэння генерал-маёр Сямён Руднеў. Жыхары вёскі Д. В. Вацык, М. І. Косціцкі, М. С. Гумянюк, І. Ю. Байчанюк былі праваднікамі ў каўпакоўцаў. Пры праходжанні фронта ў доме сельскай школы знаходзіўся шпіталь, дзе пасля цяжкага ранення 31 жніўня 1944 года памёр Герой Савецкага Саюза лейтэнант Васіль Гаршкоў. У наваколлях вёскі ва ўрочышчы Дзялок у гонар 50-годдзя Савецкай улады і 20-годдзя Карпацкага рэйду Каўпака заклалі Парк партызанскай славы.

17 лютага 1944 года быў забіты вясковы брыгадзір Міхаіл Стэльмашчук, а гестапаўцы ў якасці пакарання 28 лютага расстралялі 24 ні ў чым не вінаватых чалавека.

Савецкі перыяд

Пасля Другой сусветнай вайны вёска была калектывізавана. Калгас (а потым саўгас) «Дэлятынскі» меў 4419 га зямлі, млын і лесапільню. Вытворчы кірунак быў мяса-малочным, існавала таксама вырошчванне льну.

У 1962 годзе ў сувязі з ліквідацыяй Ярэмчанскага раёна Зарэчча ўвайшло ў склад Багародчанскага раёна, але было перададзена ў склад Надвірнянскага раёна.

Незалежная Украіна

У перыяд з 1989 года зарэчанцы актыўна ўключыліся ў нацыянальнае адраджэнне, якое распаўсюджваецца па ўсёй Украіне. У снежні 1989 года створаны цэнтр Таварыства ўкраінскай мовы. Была адноўлена сімвалічная магіла героям Украіны. Зарачанцы высыпалі яе на старым месцы — на «Магілах» і асвяцілі ў траўні 1990 года. Была праведзена вялікая работа па ўвекавечанні памяці АУН-УПА.

У кастрычніку 1992 г. на месцы база-вёскі УПА Кернічкі ўсталяваны і асвечаны крыж, а каля школы — памятны знак да 50-годдзя УПА. Адна з вуліц вёскі носіць імя Паўла Ваціка (маёр «Прут»).

У 2000 годзе быў пабудаваны новы будынак школы, які вяўся ў асноўным на сродкі грамадзянкі Канады Ганны-Любы Яворскай, ураджэнкі Зарэчча.

17 жніўня 2017 года Зарэчча разам з Дэлятынам і вёскамі Чорныя Аславы і Чорны Поцік утварылі Дэлятынскую пасялковую грамаду.

21 студзеня 2022 года ў Зарэччы адбылося адкрыццё спартыўнай базы з удзелам старшыні Івана-Франкоўскай дзяржаўнай адміністрацыі Святланы Анішчук, старшыні Івана-Франкоўскага абласнога савета Аляксандра Сыча, народнага дэпутата Украіны Васіля Вірастюка, прадстаўнікоў г.п. абшчыны і духавенства.

Расійска-ўкраінская вайна

Пасля пачатку расійскага ўварваньня ва Украіну 28 красавіка 2022 году выканкам Дэлятынскага пасялковага савету ў рамках дэрасыфікацыі і дэкамунізацыі ва Украіне прыняў рашэньне аб дэмантажы помнікаў-бюстаў і памятных знакаў на тэрыторыі грамады, у тым ліку бюст Героя Савецкага Саюза, камісара Сямёна Руднева ў Зарэччы. 6 мая 2022 года каля будынка Зарэчанскай старосцінскай акругі быў дэмантаваны бюст удзельніку савецкага партызанскага руху Сямёну Рудневу. Вуліцу Сямёна Руднева таксама перайменавалі ў вуліцу Сцяпана Бандэры.

18 снежня 2022 у раёне вёскі Клішчыеўка, Бахмуцкага раёна, Данецкай вобласці загінуў зарэчанец Любамір Жаўняровіч. Пахаванне прайшло ў дзень Нараджэння Хрыстова — 25 снежня, сімвалічна, што пасля пахавання ў небе з’явіліся адразу дзве вясёлкі, перапыніўшы дробны дождж.

Геаграфія

Вёска размешчана ў перадгор’і Пакуцця на адлегласці 14 км ад горада Надвірна, 5 км ад чыгуначнай станцыі Дэлятын. На ўсходзе Зарэчча мяжуе з вёскай Белыя Аславы, на поўдні — гарамі Маліва (848 м) і Яворава (1001 м).

Вёска размешчана на раўніне даўжынёй 8 км і шырынёй ад 1 да 4 км.

Праз вёску праходзіць аўтадарога Івана-Франкоўск — Яблунеў.

Вёска раскінулася на 4 км уздоўж правага берага ракі Прут. На рачулцы Ясінавец, правым прытоку Прута, знаходзіцца маляўнічы Зарэчанскі вадаспад (2 м).

Насельніцтва

На 1 студзеня 1939 г. у Зарэччы пражывала 3920 жыхароў, з іх 3790 украінцаў грэка-каталікоў, 80 палякаў і 50 яўрэяў.

Паводле перапісу 2001 году насельніцтва Зарэчча складала 3997 чалавек.

Сацыяльная інфраструктура

У вёсцы ёсць Зарэчанскі ліцэй імя Уладзіміра Яворскага, аддзяленне сувязі, фельчарска-акушэрскі пункт, дом культуры, бібліятэка.

Вёска поўнасцю газіфікавана, ёсць вулічнае асвятленне.

Рэлігія

На тэрыторыі вёскі зарэгістравана Праваслаўная Царква Украіны «Святой Пакровы», бацька — Міхаіл Купчак, Украінская Грэка-Каталіцкая Царква, бацька — Міхаіл Сметанюк і Украінская Царква Хрысціян Веры Евангельскай, пастар — Любамір Дзідык.

Вядомыя асобы

• Вацык Павел Іванавіч — маёр УПА;
• Гнацюк Міхаіл Іванавіч — філолаг-украініст, гісторык і тэарэтык літаратуры, літаратуразнаўца, доктар філалагічных навук;
• Дудзяны Ігар — прафесар Львоўскага нацыянальнага ўніверсітэта ім. І. Франка;
• Касіла Міхаіл Юр’евіч — педагог, краязнаўца, заслужаны работнік адукацыі Украіны;
• Макарны Сцяпан Васільевіч — эканаміст, педагог, доктар эканамічных навук, прафесар нацыянальнага ўніверсітэта ім. І. Франка;
• Якімішчак Дзмітрый — настаўнік, адвакат, пасол;
• Касціцкі Міхаіл Васільевіч — акадэмік, былы суддзя Канстытуцыйнага Суда Украіны, дэпутат ВРУ;
• Касціцкі Васіль Васільевіч — прафесар, дэпутат ВРУ;
• Дзмітрук Васіль Мікалаевіч — начальнік фінансаў дзяржаўнага кіравання справамі пры Прэзідэнце Украіны;
• Яварскі Юрый Васільевіч — доктар філасофіі, кандыдат фізіка-матэматычных навук, дацэнт кафедры металазнаўства інжынерна-фізічнага факультэта Кіеўскага Політэхнічнага ўніверсітэта;
• Кавальчук Тарас Сцяпанавіч — украінскі футбаліст, выступаў на пазіцыі паўабаронцы і нападаючага;
• Жалняровіч Любамір Сцяпанавіч — удзельнік расійска-ўкраінскай вайны.