Культура Карэі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Танджон, дэкаратыўная размалёўка на палацы Кёнбок  (руск.) (бел.

Існуючы сучасны падзел Карэі на Паўночную і Паўднёвую прывёў і да падзелу ў сучаснай культуры; нягледзячы на гэта, традыцыйная Культура Карэі аб’ядноўвае абедзве дзяржавы сваёй больш чым 5000-гадовай гісторыяй, і лічыцца адной з найстарэйшых[1][2][3][4].

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Першыя захаваныя прадметы мастацтва, знойдзеныя на Карэйскім паўвостраве, датаваныя VII—III тысячагоддзем да н. э., гэта ўльсанскія петрогліфы  (руск.) (бел.. У III тысячагоддзі з’явіліся першыя керамічныя пасудзіны, у I тысячагоддзі да н.э. у Карэі з’явіліся першыя буйныя паселішчы, пабудаваныя вакол жылля галоўнага жраца. На магілах высокапастаўленых карэйцаў будавалі помнікі-сталападобныя дальмены[5].

Традыцыйнае мастацтва[правіць | правіць зыходнік]

Музыка[правіць | правіць зыходнік]

Традыцыйная харэаграфія прыдворных танцаў знайшла адлюстраванне ў разнастайнай сучаснай прадукцыі.

Танец[правіць | правіць зыходнік]

Чынджу гому

Як і ў музыцы, існуе падзел на прыдворныя і народныя танцы. Распаўсюджанымі прыдворнымі танцамі з’яўляюцца чонджаму, выкананыя на банкетах, і ільму — падчас правядзення канфуцыянскіх рытуалаў. Чонджаму дзеляцца на спрадвечныя (хянгак чонджэ) і якія прыйшлі з Цэнтральнай Азіі і Кітая (тангак чонджэ). Ільму падзяляюцца на грамадзянскія (мунму) і ваенныя (муму). Мноства касцюміраваных прадстаўленняў або танцаў выконваецца ў розных раёнах Карэі[6].

Самыя раннія карціны, знойдзеныя на Карэйскім паўвостраве, — дагістарычныя петрогліфы. З пранікненнем будызму з Індыі праз Кітай, у краіне з’явіліся іншыя разнастайныя тэхнікі. Вельмі хутка яны сталі асноўнымі, хоць мясцовыя тэхнікі захаваліся і развіваліся далей.

Жывапіс[правіць | правіць зыходнік]

Сцэна дня Тано  (руск.) (бел.

Самыя раннія карціны, знойдзеныя на Карэйскім паўвостраве, — дагістарычныя петрогліфы . З пранікненнем будызму з Індыі праз Кітай, у краіне з’явіліся іншыя разнастайныя тэхнікі. Вельмі хутка яны сталі асноўнымі, хаця мясцовыя тэхнікі захаваліся і развіваліся далей.

Папулярнай тэндэнцыяй у жывапісе стаў натуралізм з такімі матывамі як рэалістычныя пейзажы, кветкі і птушкі. Большасць карцін выканана чарніламі на тутавай паперы або шоўку.

У XVIII стагоддзі мясцовыя тэхнікі моцна прасунуліся, у асноўным у галіне каліграфіі і гравіроўкі пячатак.

У Паўночнай Карэі мастацтва знаходзіцца пад уплывам традыцый і рэалізму. Карціна Чжон Сона  (руск.) (бел. «Пік Чхонё гары Кымган» — класічны прыклад карэйскага пейзажу з уцёсамі, утоенымі туманам[7].

Рамяство[правіць | правіць зыходнік]

Лакіраваны камод з перламутравай інкрустацыяй, Нацыянальны музей Карэі, Сеул

У Карэі вырабляецца шэраг унікальных вырабаў ручной працы. Большая частка з іх прызначана для штодзённага выкарыстання, таму практычнасць нашмат важней эстэтычнасць гэтых работ. Традыцыйна самымі папулярнымі матэрыяламі з’яўляюцца метал, дрэва, тканіна, лак і гліна, але ў асобных выпадках у апошні час выкарыстоўваецца папера, шкло ці скура.

Старажытныя вырабы ручной працы, такія як чырвоная і чорная кераміка, шмат у чым падобныя з ганчарнымі вырабамі Кітая ўздоўж Хуанхэ. Знойдзеныя рэліквіі Бронзавага веку, зрэшты, моцна адрозніваюць і больш майстэрскія.

Мноства вырабаў тонкай працы былі знойдзены пры раскопках, уключаючы пазалочаныя кароны, збаны і гаршкі з рознымі арнаментамі. У перыяд Каро было распаўсюджана выкарыстанне бронзы. Латунь, якая з’яўляецца сплавам медзі і адной траціны цынку, была таксама даволі папулярным матэрыялам. Дынастыя, зрэшты, больш вядомая сваімі вырабамі з селадону.

У ходзе перыяду Часон папулярныя былі вырабы з фарфору, аздобленыя сінімі малюнкамі. У той жа час развівалася праца па дрэве, што прывяло да з’яўлення па-майстэрску зробленай мэблі, такі як камоды, шафы і сталы.

Кераміка[правіць | правіць зыходнік]

Селадонавая курыльніца дынастыі Каро

Выкарыстанне цагляных вырабаў на Карэйскім паўвостраве сыходзіць каранямі ў неаліт. Гісторыя карэйскай керамікі працяглая і ўключае стварэнне ранніх рытуальных і дэкаратыўных вырабаў. У перыяд трох дзяржаў ганчарства квітнела ў Сіле. Гліняныя вырабы апрацоўваліся асаблівым агнём, што прывяло да ўтварэння спецыфічнага шэра-блакітнага селадонавага колеру. Паверхня ўпрыгожвалася разнастайнымі геаметрычнымі ўзорамі.

У перыяд Каро сталі папулярнымі нефрытава-зялёныя вырабы з селадону. У XII стагоддзі былі распрацаваны новыя метады інкрустацыі, дазволіўшы ствараць больш выдасканаленыя ўпрыгажэнні ў розных колерах. Эвелін Макунэ піша: «у XII стагоддзі вытворчасць керамікі дасягнула сваёй дасканаласці. Некалькі новых відаў з’явілася за чвэрць стагоддзя, адзін з якіх, інкруставанне, можа лічыцца цалкам карэйскім адкрыццём»[8]. Ні ў Кітаі, ні ў Японіі не выраблялі інкруставаны селадон, унікальны для вырабаў Каро.

У XV стагоддзі стаў папулярны белы фарфор  (руск.) (бел.. Неўзабаве ён стаў папулярнешым за селадон. Белы фарфор часта ўпрыгожваўся або размалёўваўся меддзю.

У ходзе Імдзінскай вайны у XVI стагоддзі мноства ганчарных вырабаў былі выкрадзены Японіяй, дзе аказалі моцны ўплыў на японскую кераміку[9][10][11]. Мноства вядомых японскіх ганчарных родаў і цяпер могуць адсачыць свае карані да гэтых захопленых Японіяй вырабаў падчас заваявання Карэйскага паўвострава[12][13][14]

У позні перыяд Часон (канец XIX стагоддзя) стаў папулярным сіне-белы фарфор.

Звычай[правіць | правіць зыходнік]

Архітэктура[правіць | правіць зыходнік]

Традыцыйны дом ханок  (руск.) (бел.
Ханбок  (руск.) (бел.

Месцы пражывання традыцыйна выбіраюцца з дапамогай геамантыі. Хоць геамантыя была жыццёва важнай часткай культуры Карэі і шаманізму  (руск.) (бел. з дагістарычных часоў, геамантыя пазней зноўку трапіла ў Карэю з Кітая ў перыяд трох дзяржаў.

Дом павінен быць пабудаваны насупраць пагорка і звернуты тварам на поўдзень, каб атрымаць як мага больш сонечнага святла. Падобнае размяшчэнне дамоў папулярна і ў сучаснай Карэі. Геамантыя гэтак жа аказала ўплыў на форму будынкаў, іх размяшчэнні і выбар матэрыялу.

Традыцыйныя карэйскія дома арганізуюцца ва ўнутранае крыло (анчхэ) і знешняе крыло (саранчхэ). Канкрэтная планіроўка залежыць ад рэгіёна і дастатку сям’і. Тады як арыстакраты выкарыстоўваюць знешняе крыло для прыёмаў, больш бедныя людзі трымаюць у ім жывёлу. Чым большы дастатак сям’і, тым больш дом. Для любой сям’і забаронена мець дом больш за 99 кан, за выключэннем караля. Кан — адлегласць паміж двума апорамі, якія выкарыстоўваюцца ў традыцыйных дамах.

Унутранае крыло звычайна складаецца з агульнага пакоя, кухні і холу з драўлянай падлогай. У ім можа быць далучана больш пакояў. У бедных сялянскіх сем’ях можа не быць вонкавага крыла. Абаграваныя падлогі (андоль  (руск.) (бел.)[15] выкарыстоўваюцца ў Карэі з дагістарычных часоў. Асноўныя матэрыялы, якія выкарыстоўваюцца пры будаўніцтве, гэта драўніна, гліна, кафля, камень і салома. З-за выкарыстання драўніны і гліны ў мінулым нешматлікія старыя будынкі захаваліся да цяперашніх часоў. Цяпер людзі звычайна жывуць у кватэрах і больш мадэрнізаваных селішчах.

Найстарэйшы і найбольш характэрны з помнікаў карэйскай архітэктуры — палац Кёнбок  (руск.) (бел. у Сеуле («Палац сонечнага святла і шчасця»), пабудаваны ў 1394 годзе. Палацавы комплекс падзелены на некалькі частак-павільёнаў. Вакол троннай залы Кынджончжон размяшчаліся асабістыя пакоі караля Тхэджо  (руск.) (бел. (гады кіравання — 1392—1398), заснавальніка дынастыі Часон. Адзін з павільёнаў, Кёнхверу, размешчаны ў цэнтры лотасавай сажалкі.

Сады[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Карэйскі сад
Хянвонджон, сад у палацы Кёнбок  (руск.) (бел., Сеул

Прынцыпы пабудовы як храмавых, так і прыватных садоў, аднолькавыя. У асноўным на стыль садоў аказаў уплыў шаманізм  (руск.) (бел.. Шаманізм звязаны з прыродай і містыкай і вылучаецца гранічнай увагай да дэталяў пейзажу. У адрозненне ад садоў Кітая і Японіі, у якіх існуюць элементы, зробленыя людзьмі, у карэйскіх пазбягаюць усяго штучнага, сады імкнуцца выглядаць нават больш «прыроднымі», чым сама прырода.

Лотасавая сажалка — важная дэталь у карэйскім садзе. Калі ў садзе маецца сапраўдны ручай, то побач звычайна будуецца павільён, які дазваляе з задавальненнем назіраць за вадой. Таксама часта сустракаюцца шматузроўневыя клумбы.

Пхасакчон  (руск.) (бел. побач з Кёнджу  (руск.) (бел. быў арганізаваны ў перыяд Сіла. У ім падкрэсліваецца важнасць вады ў традыцыйных садах. У канцы існавання дзяржавы Сіла, госці караля сядзелі ўздоўж рэчышча і размаўлялі, пакуль чары з віном плавалі паміж імі.

Убранне[правіць | правіць зыходнік]

Хварот  (руск.) (бел., убранне нявесты
Пібімпап  (руск.) (бел.

Традыцыйны карэйскі касцюм, вядомы як ханбок  (руск.) (бел. (한복, 韓服) (або часанот у КНДР), насімы са старажытных часоў. Ханбок складаецца з блузкі (чагоры (адзенне)  (руск.) (бел.) і спадніцы (чхіма). Традыцыйны капялюш называецца кванмо.

У адпаведнасці з сацыяльным статусам карэйцы апранаюцца па-рознаму, што робіць вопратку важнай адметнай прыкметай сацыяльнага становішча. Уражлівыя, але часам грувасткія, касцюмы носяцца кіруючым класам і каралеўскай сям’ёй. Гэтак жа вышэйшыя класы выкарыстоўваюць ювелірныя ўпрыгажэнні для вылучэння ад звычайных людзей. Традыцыйным упрыгажэннем для жанчын з’яўляецца падвеска ў форме якога-небудзь элемента прыроды, зробленая з каштоўных камянёў, да якіх далучана стужачка шоўку.

У зімовы час людзі насілі баваўняныя строі. Мех таксама быў распаўсюджаны.

Ханбок бывае розным у залежнасці ад мэты нашэння: штодзённае, цырыманіяльнае і асаблівую сукенку. Цырыманіяльныя ўборы носяцца ў фармальных выпадках, уключаючы першы дзень нараджэння дзіцяці (тольджанчхі  (руск.) (бел.), вяселле і пахаванне. Асаблівыя сукенкі прызначаныя для афіцыйных выпадкаў або шаманскіх рытуалаў.

Цяпер ханбок ўсё яшчэ апранаюць у фармальных выпадках, хоць штодня ўжо не выкарыстоўваюць. Зрэшты, старэйшае пакаленне часам носіць ханбок, гэтак жа, як і прадстаўнікі арыстакратычных сем’яў, якія засталіся з часоў дынастыі Часон.

Кухня[правіць | правіць зыходнік]

Пібімпап  (руск.) (бел.

Рыс — асноўная ежа ў Карэі. З-за таго, што краіна, па сутнасці, да апошняга часу з’яўлялася аграрнай, рэцэпты ўдасканальваліся вопытам стагоддзяў. Асноўнымі культурамі ў Карэі з’яўляюцца рыс, ячмень і бабы  (руск.) (бел., хоць выкарыстоўваецца і мноства іншых. Рыба і іншыя морапрадукты таксама з’яўляюцца важнай часткай, так як Карэя размешчана на паўвостраве.

Рэцэпты, якія выкарыстоўваюць браджэнне, былі адкрыты ў раннія гады. У тым ліку квашаная рыба і гародніна. Такая ежа забяспечвала неабходныя бялкі і вітаміны зімой.

Адметнасць храмавай кухні у ёй не выкарыстоўваецца пяць самых моцных інгрэдыентаў карэйскай кухні: часнок, зялёная цыбуля, дзікая цыбуля-ракамболь, цыбуля-парэй і імбір),- і мяса.

Традыцыйнымі стравамі з’яўляюцца самбап, пулькогі, сінсола, кімчы, пібімпап і куджальпхан.

Зноскі

  1. ↑ See «Same roots, different style» by Kim Hyun(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 11 снежня 2008. Праверана 4 жніўня 2011.
  2. ↑ The Koreas: a global studies handbook - Google Books. Архівавана з першакрыніцы 12 красавіка 2021. Праверана 2 кастрычніка 2017.
  3. ↑ Center for International Rehabilitation Research Information & Exchange - Rehabilitation Science - University at Buffalo(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 ліпеня 2010. Праверана 4 жніўня 2011.
  4. ↑ The Search Engine that Does at InfoWeb.net(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 1 жніўня 2010. Праверана 4 жніўня 2011.
  5. ↑ ИСКУССТВО ДРЕВНЕЙ КОРЕИ. Медиаэнциклопедия ИЗО. Архівавана з першакрыніцы 22 студзеня 2020. Праверана 19 верасня 2017.
  6. ↑ M. Eckersley. ed. 2009. Drama from the Rim: Asian Pacific Drama Book (2nd ed.). Drama Victoria. Мельбурн. p.54
  7. ↑ A rare glimpse into a closed art world(недаступная спасылка). Korea Is One. Архівавана з першакрыніцы 11 снежня 2008. Праверана 1 чэрвеня 2010.
  8. ↑ Evelyn McCune. The Arts of Korea: An Illustrated History
  9. ↑ Pottery in Japan. Onmarkproductions.com. Архівавана з першакрыніцы 17 красавіка 2012. Праверана 1 чэрвеня 2010.
  10. ↑ Архивированная копия(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 9 сакавіка 2008. Праверана 4 жніўня 2011.
  11. ↑ Traditional Crafts of Japan. Kougei.or.jp. Архівавана з першакрыніцы 17 красавіка 2012. Праверана 1 чэрвеня 2010.
  12. ↑ Purple Tigress. Review: Brighter than Gold - A Japanese Ceramic Tradition Formed by Foreign Aesthetics. BC Culture (11 жніўня 2005). Архівавана з першакрыніцы 17 красавіка 2012. Праверана 10 студзеня 2008.
  13. ↑ Период Муромати, 1392-1573. Метрополитен-музей (октябрь 2002). — «1596 Таётомі Хідэёсі другі раз уварваўся ў Карэю. У дадатак да жорсткіх забойстваў і шырокамаштабных разбурэнняў мноства карэйскіх вырабаў былі выкрадзены і дастаўлены ў Японію. Вытанчаныя карэйскія ганчарныя вырабы адыгралі крытычную ролю ў фарміраванні новых тыпаў ганчарства ў Японіі, такіх як Сацума, Арыта і Хагі. Уварванне завяршылася ў сувязі з нечаканай смерцю Хідэёсі.»  Архівавана з першакрыніцы 20 снежня 2002. Праверана 10 студзеня 2008.
  14. ↑ John Stewart Bowman. Columbia Chronologies of Asian History and Culture (англ.). — Издательство Колумбийского университета|Columbia University Press, 2002. — С. 170p. — ISBN 0231110049.
  15. ↑ Абрамов Л. К. Народное зодчество Кореи // Корейское классическое искусство / Концевич Л.Р. — Наука, 1972. — С. 80-93. Архівавана з першакрыніцы 20 ліпеня 2020.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

commons: Культура Карэі на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Культура_Карэі&oldid=4690800"