Вацлаў Ганка

Вацлаў Ганка
чэшск.: Václav Hanka
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	10 чэрвеня 1791(1791-06-10)[…]
Месца нараджэння	Горжыневес[d], раён Градзец-Кралавэ[d], Чэхія
Дата смерці	12 студзеня 1861(1861-01-12)[…] (69 гадоў)
Месца смерці	Прага, Каралеўства Багемія, Землі багемскай кароны, Аўстрыйская імперыя[…]
Пахаванне	Вышаградскія могілкі
Грамадзянства	Аўстрыйская імперыя
Альма-матар	Карлаў універсітэт
Месца працы	Карлаў універсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	мовазнавец, паэт, бібліятэкар, архівіст, педагог, перакладчык, пісьменнік, гісторык, археолаг, славіст, выкладчык універсітэта
Мова твораў	чэшская і нямецкая
Грамадская дзейнасць
Член у	Пецярбургская акадэмія навук Расійская акадэмія навук Кракаўскае навуковае таварыства[d]
Узнагароды
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ва́цлаў Га́нка (чэшск.: Vác(es)lav Hanka; 10 чэрвеня 1791, Горжыневес пад Кёніггрэцам — 12 студзеня 1861, Прага) — чэшскі філолаг і паэт, дзеяч нацыянальнага адраджэння. Вядомы як складальнік фальшывых Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў.

Біяграфія

Раннія гады

Хата, дзе нарадзіўся Вацлаў Ганка

Вацлаў Ганка нарадзіўся ў Горжыневесе пад Кёніггрэцам. У 1807 годзе быў адпраўлены ў школу, каб пазбегнуць выкліку ў аўстрыйскае войска. Пасля сканчэння паступіў у Пражскі ўніверсітэт, дзе заснаваў суполку развіцця чэшскай мовы. У 1813—1814 гадах вывучаў права ў Вене, дзе выдаваў чэшскую газету і пазнаёміўся з заснавальнікам славянскай філалогіі Ёсефам Добраўскім.

Рукапісы

Старонка з Краледворскага рукапісу

16 верасня 1817 года Ганка паведаміў, што знайшоў у вежы царквы ў Кёнігінгофе-ан-дэр-Эльбэ (бел.: Двор каралеўны над Лабай) рукапіс багемскіх паэм XIII стагоддзя, а ў наступным годзе — што атрымаў ад ананіма рукапіс, які быў названы «Зеленагорскім» пасля таго, як была апублікавана версія пра выяўленне яго ў Грунбергскім замку (бел.: Зялёная гара) каля Непамука.

«Рукапісы каралеўскага двара і Зялёнай гары» (чэшск.: Rukopisy Královédvorský a Zelenohorský) былі апублікаваны ў 1818 годзе з паралельным перакладам на сучасную чэшскую мову, а таксама з нямецкім перакладам Свобады. Арыгіналы рукапісаў Вацлаў Ганка перадаў у Багемскі музей у Празе, дзе працаваў бібліятэкарам з 1822 года.

Аднак яшчэ да публікацыі Добраўскі назваў урывак «Зеленагорскага рукапісу», вядомы як «Суд Лібушэ», відавочнай падробкай, хоць і паверыў у аўтэнтычнасць «Краледворскага рукапісу». Не паверыў Ганку і другі яго настаўнік — славенец Ерней Копітар. Аднак усё маладое пакаленне чэшскіх асветнікаў сустрэла «адкрыцці» Ганкі з захапленнем. Праз некалькі гадоў змяніў сваё меркаванне і Добраўскі. Аднак сучасныя чэшскія даследчыкі лічаць «Зеленагорскі рукапіс» падробкай.

14 чэрвеня 1827 года Вацлаў Ганка, шукаючы па просьбе кёнігсбергскага прафесара Э. Г. Графа ў Пражскім музеі слоўнікі з нямецкімі глосамі, наткнуўся на лацінскамоўны энцыклапедычны слоўнік «Mater Verborum» з упісанымі на яго старонках чэшскімі глосамі. Ён выдаў іх у алфавітным парадку ў 1833 годзе як найістотнейшую крыніцу звестак пра старажытначэшскую мову. Праведзены пазней, ужо пасля яго смерці Адольфам Патэрам палеаграфічны аналіз паказаў, што большасць чэшскіх глосаў сфабрыкаваныя з лацінскіх. Цяпер большасць славістаў лічыць чэшскія глосы «Mater Verborum» маланадзейнай крыніцай.

Дзякуючы Ганку (і яго імавернаму суаўтару Ёсефу Лінду) спраўдзіліся чаканні дзеячаў чэшскага нацыянальнага адраджэння — «знайшліся» помнікі старажытнага пісьменства, якія не саступалі па даўнасці і разнастайнасці зместу рускім і сербскім помнікам, і да таго ж утрымлівалі карціну гераічнай і дэмакратычнай мінуўшчыны Чэхіі, а таксама антынямецкія нападкі.

Беспрэцэдэнтна працягламу поспеху фальсіфікацый спрыяла не толькі ідэальная адпаведнасць палітычным спадзяванням чэшскіх патрыётаў, але і літаратурны талент, высокія на той час славістычная кваліфікацыя і тэхнічнае майстэрства Ганкі, які на паўстагоддзя апярэдзіў магчымасці сучаснай яму навукі. Няўдалая спроба кампаніі па доказе падробленасці рукапісаў, прадпрынятая аўстрыйскай паліцыяй і рэдактарам аўстрыйскай газеты незадоўга да смерці аўтара (1860), здавалася, надоўга замацавала яго гістарычную перамогу: Ганка выйграў судовы працэс супраць аўстрыйцы Ку і сышоў у труну з арэолам мучаніка нацыянальнага адраджэння.

Літаратурна-навуковая дзейнасць

Вацлаў Ганка пісаў таксама вершы, склаў пяцітомнік фальклору «Старажытныя паданні» (1817—1826), выдаў «Кароткую гісторыю славянскіх народаў» (1818).

У выніку мовазнаўчай спрэчкі з Францішкам Палацкім правёў рэформу арфаграфіі чэшскай мовы (увёў выкарыстанне v замест w, au замест ou). Паводле прапанаванага Ёсефам Добраўскім плану склаў «Чэшскую граматыку» (1822) і «Польскую граматыку» (1839).

Пераклаў на чэшскую «Слова пра паход Ігаравы» (1821) з кансультацыямі Добраўскага і Аляксандра Шышкова; пасля выдаў і нямецкі пераклад «Слова», з якім быў знаёмы Аляксандр Пушкін. Выдаў Рэймскае (1846) і «Астрамірава Евангеллі» (1853). За публікацыю першага з іх быў узнагароджаны крыжам ордэна святой Ганны ад расійскага цара Мікалая I і брыльянтавым пярсцёнкам ад аўстрыйскага імператара Фердынанда I.

Узімку 1848 года стаў выкладчыкам (з 1849 года — прафесар) славянскіх моў у Пражскім універсітэце, дзе працаваў да скону.

Панславізм

Мемарыяльная таблічка на родным доме Вацлава Ганкі

Цягам амаль паўстагоддзя Ганка вёў актыўную працу па абмене інфармацыяй між славістамі розных краін. Збольшага дзякуючы яго высілкам Прага стала буйным цэнтрам славістыкі. У 1848 годзе Вацлаў Ганка ўзяў удзел у Пражскім славянскім кангрэсе, а таксама іншых мірных падзеях рэвалюцыі 1848—1849 гадоў з пазіцый панславізму. Стаў заснавальнікам палітычнага таварыства «Slovanská Lípa» і быў абраны ў імперскі рэйхсрат у Вене, аднак адмовіўся ад гэтай пасады.

Адыграў значную ролю ў знаёмстве чэхаў з рускай літаратурай, быў абраны сябрам-карэспандэнтам Пецярбургскай Акадэміі навук.

Сканаў у Празе 12 студзеня 1861 года, пахаваны на Вішаградскіх могілках.

Выкрыццё фальсіфікацыяй

Палеаграфічны аналіз «Mater Verborum», праведзены Адольфам Патэрам, стаў істотным крокам на шляху прызнання падробленасці старажытных рукапісаў, знойдзеных Ганкам. Адной з мэт падробкі чэшскіх глосаў было падмацаванне сапраўднасці Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў. Імёны славянскіх бостваў і назвы планет, прыведзеныя ў «Mater Verborum», цягам паўстагоддзя фігуравалі ў якасці крыніц па славянскай міфалогіі; да цяперашняга часу яны сустракаюцца там-сям у ненавуковых сачыненнях па паганстве.

Першым крокам да выкрыцця фальсіфікацыі Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў было прызнанне найноўшай падробкай «Любоўнай песні караля Вацлава» паводле рашэння асаблівай камісіі Чэшскага музея 1857 года, скліканай на патрабаванне Юліуса Фейфаліка.

Канчаткова фальшывасць абодвух рукапісаў з розных пунктаў погляду (тэхніка-палеаграфічнага, гістарычнага і лінгвістычнага) была навукова даведзеная толькі на мяжы XIX і XX стагоддзяў. Значную ролю ў каардынацыі дзеянняў спецыялістаў у розных галінах навукі ў 1880-я — 1890-я гады адыграў будучы прэзідэнт Чэхаславакіі Томаш Масарык, які і сам выступаў на старонках часопіса «Athenaeum» як крытык рукапісаў з эстэтычнага пункту гледжання.

Быў выяўлены факт напісання рукапісаў на абрэзках старажытнага пергаменту, з якога быў змыты стары тэкст (палімпсест); прымяненне берлінскага лазурку, які пачаў вырабляцца ў XVIII стагоддзі; змешванне напісанняў рознага часу і няўпэўнены почырк (абвядзенне абрысаў, падчысткі), на 6 тысяч словаў — каля тысячы памылак у старажытначэшскай мове, фактычныя анахранізмы і г. д. У вырабе рукапісаў з вялікай доляй імавернасці ўзяў удзел таксама Ёсеф Лінда, хутка выяўленая падробка якога («Песня пад Вышаградам») ужываецца ў тэксце. У 1899 годзе нават з’явілася версія пра тое, што ў Краледворскім рукапісе Ганка пакінуў аўтарскі знак — зашыфраваны лацінскі надпіс «Hanka fecit» (бел.: Ганка зрабіў), аднак гэта не пацвердзілася.

Бадай, самая «шкодная» Ганкава фальсіфікацыя — апавяданне пра перамогу Яраслава з Штэрнберка пад Оламаўцам над мангола-татарамі ў 1242 годзе (адна з песняў Краледворскага рукапісу). Гэтая міфічная бітва вандруе з адной гістарычнай працы ў іншую і пасля выкрыцця фальсіфікацый, яна нават трапіла ў трэцяе выданне Вялікай савецкай энцыклапедыі.

Працы

Паэзія

• «Dvanáctero písní»
• «Hankowy písně» (Прага, 1815, пашыранае перавыданне «Dvanáctero písní»)

Навуковыя выданні

• «Starobyla Skiadani» (1817—1826, збор багемскага фальклору ў 5 т.)
• «Кароткая гісторыя славянскіх народаў» (1818)
• «Чэшская граматыка» (1822)
• «Польская граматыка» (1839)
• частку Евангелляў з Рэймскага рукапісу (1846, глаголіцай)
• «Астрамірава Евангелле» (1853)
• «Stará pověst o Strojmírovi a Griseldě»
• «Sbírka nejdávnějších latinsko-českých slovníků»
• «Přehled pramenů právních v Čechách»
• «Mluvnice čili soustava českého jazyka podle Josefa Dobrovského»
• «Slovanská mluvověda»
• «Petrohradská legenda o svatém Václavu»
• «České mince korunovační»

Пераклады

• «Krátká historie slovanských národů» (1818)
• «Prostonárodní srbská Musa do Čech převedenou» (пераклад сербскіх вершаў, прызнаны нізкаякасным)
• «Igor» (1821, пераклад з рускай «Слова пра паход Ігаравы»)
• «Dějiny české v kamenopisně vyvedených obrazech» (1824)
• «Krakováčky, aneb písně národní polské»

Ушанаванне памяці

Імя Вацлава Ганкі ўнесена ў спіс 72 выбітных асоб Чэхіі.

На роднай хаце Вацлава Ганкі ў Горжыневесе ўсталяваная мемарыяльная таблічка з выразам «Народы не паміраюць, пакуль жыве мова».

Літаратура

• Ламанский В. И. Новейшие памятники древнечешского языка // Ж. M. H. Пр., 1879
• Lass, Andrew. Romantic Documents and Political Monuments: The Meaning-Fulfillment of History in 19th-Century Czech Nationalism // American Ethnologist. — 1988. — В. 3. — Т. 15. — С. 456–471. — DOI:10.1525/ae.1988.15.3.02a00030
• Die ältesten Denkmäler der böhmischen Sprache / Václav Alois Svoboda, Václav Hanka. — Prag, 1840.
• Václav Hanka, Josef Linda. Manuscript of the Queen’s Court: A Collection of Old Bohemian Lyrico-epic Songs, with Other Ancient Bohemian Poems. — V. Hanka, 1852. — 86 с.(недаступная спасылка)
• Josef Lind, Václav Alois Svoboda. The Queen’s Court Manuscript, with Other Ancient Bohemian Poems. — Bell, 1852. — 108 с.