Галісійская мова

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Галісійская мова
Саманазва galego [gaˈlego]
Краіны —
Рэгіёны Галісія, Эль-Б'ерса (Леон), захад Саморы, поўнач Траз-уж-Монтыш і Мінью
Афіцыйны статус Галісія
Арганізацыя, якая рэгулюе Каралеўская галісійская акадэмія
Агульная колькасць носьбітаў 3,2 млн.
Класіфікацыя
Катэгорыя Мовы Еўразіі

Індаеўрапейская сям'я

Раманская група
Ібера-раманская падгрупа
Заходняя група
Пісьменнасць лацініца
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97 гал 147
ISO 639-1 gl
ISO 639-2 glg
ISO 639-3 glg
WALS glc
Ethnologue glg
Linguasphere 51-AAA-ab
IETF gl
Glottolog gali1258
Вікіпедыя на гэтай мове

Галісійская мова (galego) — мова раманскай групы, належыць да ібера-раманскай падгрупы раманскіх моў. Мова Галісіі, паводле пункта 2 артыкула 3 Канстытуцыі Іспаніі 1978 года і артыкула 5 Статута пра аўтаномію Галісіі, нароўні з іспанскай ёсць афіцыйнай. На галісійскай мове гаворыць карэннае насельніцтва гістарычнай вобласці Галісія на паўночным захадзе Пірэнейскага паўвострава. Паводле прыблізных ацэнак агульная колькасць гаворачых на галісійскай мове ў 2-й палове XX стагоддзя складала каля 4 мільёнаў чалавек — 2 мільёны 700 тысяч у Галісіі, 1 мільён — у краінах Новага Свету, каля 250 тысяч — у Іспаніі па-за Галісіяй. У гістарычным плане дыялекты галісійскай мовы больш архаічныя, бліжэйшымі да агульнараманскай мовы Галецыі (лац. Gallaecia, Callaetia, Galecia), і большай часткай яны аўтахтоннае развіццё народнай лаціны на яе тэрыторыі, тым часам як дыялекты партугальскай мовы вытворныя ад іх і не аўтахтонныя, а прынесены на тэрыторыю сучаснай Партугаліі падчас Рэканкісты.

Сучаснае становішча[правіць | правіць зыходнік]

Карыстанне галісійскай мовай (2001)
Агулам Заўсёды Часам Ніколі
Агулам 2 587 407 1 470 836 (56,84 %) 783 780 (30,29 %) 332 791 (12,86 %)
Ад 5 да 9 гадоў 101 840 38 329 (37,63 %) 48 651 (47,77 %) 14 860 (14,50 %)
Ад 10 да 14 гадоў 122 747 50 891 (41,46 %) 60 430 (49,23 %) 11 426 (9,30 %)
Ад 15 да 19 гадоў 156 950 69 760 (44,44 %) 66 343 (42,27 %) 20 847 (13,28 %)
Ад 20 да 24 гадоў 207 341 95 008 (45,82 %) 77 044 (37,15 %) 35 289 (17,01 %)
Ад 25 да 29 гадоў 213 402 96 059 (45,01 %) 79 586 (37,29 %) 37 757 (17,69 %)
Ад 30 да 34 гадоў 201 392 94 785 (47,06 %) 72 506 (36,00 %) 34 101 (16,93 %)
Ад 35 да 39 гадоў 193 342 96 992 (50,16 %) 65 641 (33,95 %) 30 709 (15,88 %)
Ад 40 да 44 гадоў 191 180 104 074 (54,43 %) 60 615 (31,70 %) 26 491 (13,85 %)
Ад 45 да 49 гадоў 174 056 100 166 (57,54 %) 51 965 (29,85 %) 21 925 (12,59 %)
Ад 50 да 54 гадоў 168 473 102 227 (60,67 %) 46 607 (27,66 %) 19 639 (11,65 %)
Ад 55 да 59 гадоў 163 029 106 103 (65,08 %) 39 920 (24,48 %) 17 006 (10,43 %)
Ад 60 да 64 гадоў 135 040 94 459 (69,94 %) 27 844 (20,61 %) 12 737 (9,43 %)
Больш за 65 гадоў 558 615 421 983 (75,54 %) 86 628 (15,50 %) 50 004 (8,95 %)
Веданне галісійскай мовай
Дата Разумеюць Размаўляюць Чытаюць Пішуць
1991 96,96 % 91,36 % 49,30 % 34,85 %
2001 99,16 % 91,04 % 68,65 % 57,64 %

Дыялекты[правіць | правіць зыходнік]

У галісійскай мове вылучаюць тры групы дыялектаў, кожная мае свае асаблівасці. Заходні дыялект распаўсюджаны ў раёне Рыяс-Бахас (галіс. Rías Baixas, ісп. Rías Bajas), аж да Сант’яга-дэ-Кампастэла. Цэнтральны дыялект займае большую частку тэрыторыі Галісіі, а ўсходні дыялект распаўсюджаны на крайнім усходзе Галісіі і ў памежных зонах Леона і Самора. Асноўныя адрозненні гэтых дыялектаў — gheada і seseo.

Гэтая класіфікацыя не адзіная. Паводле Б. П. Нарумава, Р. Карбальё Калер вылучае чатыры дыялекты:

  • Паўднёва-заходні дыялект — характэрныя фанетычныя адрозненні seseo і gheada, перадарсальная артыкуляцыя s, захаванне -n < лац. -anu, -ana: irmán «брат», «сястра», утварэнне формы множнага ліку імёнаў на -l па мадэлі animal — animás «жывёл|| а, -ы».
  • Паўночна-заходні дыялект характарызуецца seseo толькі ў канчатковай пазіцыі — lus замест luz «святло», gheada; апіка-альвеалярная артыкуляцыя s, адпадзенне -n у імёнах irmá, irmás «брат, -ы», «сястр|| а, -ы», утварэнне множнага ліку імёнаў на -l, як у паўднёва-заходнім дыялекце.
  • Цэнтральны дыялект характарызуецца адсутнасцю seseo і gheada, апіка-альвеалярнай артыкуляцыяй s, пераходам лац. -anu > -ao і лац. -ana > -a: irmao «брат», irmá «сястра», утварэння множнага ліку імёнаў на -l, як у заходніх дыялектах.
  • Усходні дыялект характарызуецца тымі ж рысамі, што і цэнтральны дыялект, але ўтварэнне множнага ліку імёнаў на -l, -n адбываецца па мадэлі animal — animáis «жывёл|| а, -ы», can — cais «сабак|| а, -і».

Геаграфічнае распаўсюджанне[правіць | правіць зыходнік]

На галісійскай мове размаўляе звыш за 3 млн чалавек у Галісіі і галісійскіх супольнасцях у астатняй Іспаніі (Мадрыд, Барселона), у Амерыцы (найперш, у Буэнас-Айрэсе, Каракасе, Мантавідэа, Гаване і Мехіка) і ў Еўропе. Апроч Галісіі на галісійскай таксама гавораць на захадзе Эль-Б’ерса (Леон) і ў вёсцы Санабрыя (Самора), паводле дамовы паміж Упраўленнем адукацыі ўрада Галісіі і Упраўленнем адукацыі Кастыліі і Леона, у гэтых мясцінах вядзецца выкладанне галісійская мовы.

У трох муніцыпіях правінцыі Касерэс у даліне Халама (Вальвердэ-дэль-Фрэсна, Эльхас і Сан-Марцін-дэ-Трэвеха) гавораць на фале (ісп. Fala de Xálima), мове, датычна якой сярод навукоўцаў няма згоды ці яна самастойная, як галісійская і партугальская, ці старажытнапартугальская з леонскім і іспанскім суперстратам.

Некаторыя лінгвісты трымаюцца думкі, што мова эанаўега, або галісійска-астурыйская, якой гавораць ў памежных вёсках Астурыі, у камарцы Эа-Навія (ісп. Eo-Navia), таксама галісійская.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Вікіпедыя

Вікіпедыя мае раздзел, напісаны
Portada галісійскай

Лагатып «Вікіслоўнікі»
Лагатып «Вікіслоўнікі»
У Вікіслоўніку спіс слоў галісійскай мовы змяшчаецца ў катэгорыі «Галісійская мова»
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Галісійская_мова&oldid=4419810"