Галісійская мова

Галісійская мова
Саманазва	Galego [gaˈlego]
Краіны	—
Рэгіёны	Галісія, Эль-Б'ерса (Леон), захад Саморы, поўнач Траз-уж-Монтыш і Мінью
Афіцыйны статус	Галісія
Арганізацыя, якая рэгулюе	Каралеўская галісійская акадэмія
Агульная колькасць носьбітаў	3,2 млн.
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейская сям'я Раманская група Ібера-раманская падгрупа Заходняя група
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97	гал 147
ISO 639-1	gl
ISO 639-2	glg
ISO 639-3	glg
WALS	glc
Ethnologue	glg
Linguasphere	51-AAA-ab
IETF	gl
Glottolog	gali1258
Вікіпедыя на гэтай мове

Галісійская мова (Galego) — мова раманскай групы, ставіцца да Ібера-раманскай падгрупе раманскіх моў. Мова Галісіі згодна з пунктам 2 артыкула 3 Канстытуцыі Іспаніі 1978 года і артыкула 5 Статута пра аўтаномію Галісіі нароўні з іспанскай з'яўляецца афіцыйнай. На галісійскай мове кажа карэннае насельніцтва гістарычнай вобласці Галісія на паўночным захадзе Пірэнейскага паўвострава. Па прыблізных ацэнках агульная колькасць гаворачых на галісійскай мове ў 2-й палове XX стагоддзя складала каля 4 мільёнаў чалавек: 2 мільёна 700 тысяч у Галісіі, 1 мільён - у краінах Новага Свету, каля 250 тысяч - у Іспаніі па-за Галісіі. У гістарычным плане дыялекты галісійскай мовы больш архаічныя, бліжэйшымі да агульнараманскай мовы Галецыі (лац. Gallaecia, Callaetia, Galecia), і большай часткай з'яўляюцца аўтахтонным развіццём народнай латыні на яе тэрыторыі, у той час як дыялекты партугальскай мовы з'яўляюцца вытворнымі ад іх і не аўтахтоннымі, а прыўнесеных на тэрыторыю сучаснай Партугаліі ў працэсе Рэканкісты.

Сучаснае становішча

Карыстанне галісійскай мовай (2001)

	Разам	Заўсёды		Часам		Ніколі
Разам	2 587 407	1 470 836	(56,84 %)	783 780	(30,29 %)	332 791	(12,86 %)
Ад 5 да 9 гадоў	101 840	38 329	(37,63 %)	48 651	(47,77 %)	14 860	(14,50 %)
Ад 10 да 14 гадоў	122 747	50 891	(41,46 %)	60 430	(49,23 %)	11 426	(9,30 %)
Ад 15 да 19 гадоў	156 950	69 760	(44,44 %)	66 343	(42,27 %)	20 847	(13,28 %)
Ад 20 да 24 гадоў	207 341	95 008	(45,82 %)	77 044	(37,15 %)	35 289	(17,01 %)
Ад 25 да 29 гадоў	213 402	96 059	(45,01 %)	79 586	(37,29 %)	37 757	(17,69 %)
Ад 30 да 34 гадоў	201 392	94 785	(47,06 %)	72 506	(36,00 %)	34 101	(16,93 %)
Ад 35 да 39 гадоў	193 342	96 992	(50,16 %)	65 641	(33,95 %)	30 709	(15,88 %)
Ад 40 да 44 гадоў	191 180	104 074	(54,43 %)	60 615	(31,70 %)	26 491	(13,85 %)
Ад 45 да 49 гадоў	174 056	100 166	(57,54 %)	51 965	(29,85 %)	21 925	(12,59 %)
Ад 50 да 54 гадоў	168 473	102 227	(60,67 %)	46 607	(27,66 %)	19 639	(11,65 %)
Ад 55 да 59 гадоў	163 029	106 103	(65,08 %)	39 920	(24,48 %)	17 006	(10,43 %)
Ад 60 да 64 гадоў	135 040	94 459	(69,94 %)	27 844	(20,61 %)	12 737	(9,43 %)
Больш за 65 гадоў	558 615	421 983	(75,54 %)	86 628	(15,50 %)	50 004	(8,95 %)

Валоданне галісійскай мовай

Дата	Разумеюць	Размаўляюць	Чытаюць	Пішуць
1991	96,96 %	91,36 %	49,30 %	34,85 %
2001	99,16 %	91,04 %	68,65 %	57,64 %

Дыялекты

У галісійскай мове вылучаюць тры групы дыялектаў, кожная з якіх мае свае асаблівасці. Заходні дыялект распаўсюджаны ў раёне Рыяс-Бахас (галіс. Rías Baixas, ісп. Rías Bajas), аж да Сант'яга-дэ-Кампастэла. Цэнтральны дыялект займае большую частку тэрыторыі Галісіі, а ўсходні дыялект распаўсюджаны на крайнім усходзе Галісіі і ў памежных зонах Леона і Самора. Асноўнымі адрозненнямі гэтых дыялектаў з'яўляюцца gheada і seseo.

Дадзеная класіфікацыя не з'яўляецца адзінай. Згодна з Б. П. Нарумову, Р. Карбальё Калер падзяляе чатыры дыялекту:

• Паўднёва-заходні дыялект — характэрныя фанетычныя адрозненні seseo і gheada, перадарсальная артыкуляцыя s, захаванне -n < лац. -anu, -ana: irmán «брат», «сястра», утварэнне формы множнага ліку імёнаў на -l па мадэлі animal - animás «жывёлы || ое, -ыя ».
• Паўночна-заходні дыялект характарызуецца seseo толькі ў канчатковай пазіцыі — lus замест luz «святло», gheada; апіка-альвеалярная артыкуляцыя s, адпадзенне -n ў імёнах irmá, irmás «брат, -ья», «Сёстры || а, -ы », утварэнне множнага ліку імёнаў на -l, як у паўднёва-заходнім дыялекце.
• Цэнтральны дыялект характарызуецца адсутнасцю seseo і gheada, апіка-альвеалярнай артыкуляцыяй s, пераходам лац. -anu > -ao і лац. -ana > -a: irmao «брат», irmá «сястра», утварэння множнага ліку імёнаў на -l, як у заходніх дыялектах.

• Усходні дыялект характарызуецца тымі ж рысамі, што і цэнтральны дыялект, але утварэнне множнага ліку імёнаў на -l, -n адбываецца па мадэлі animal - animáis «жывёлы || ое, -ыя », can - cais« сабак || а, -і ».

Геаграфічнае распаўсюджанне

На галісійскай мове размаўляюць звыш 3 млн чалавек у Галісіі і галісійскіх супольнасцях ў астатняй Іспаніі (Мадрыд, Барселона), у Амерыцы (у першую чаргу, у Буэнас-Айрэсе, Каракасе, Мантавідэа, Гаване і Мехіка) і ў Еўропе. Акрамя Галісіі на галісійская таксама гавораць на захадзе Эль Бьерсо (Леон) і ў вёсцы Санабрия (Самора), паводле дамовы паміж Упраўленнем адукацыі ўрада Галісіі і Упраўленнем адукацыі Кастыліі і Леона, у гэтых месцах вядзецца выкладанне галісійская мовы.

У трох муніцыпіі Касерэс ў даліне Халамоў (Вальверде дэль Фресно, Эльхас і Сан-Марцін-дэ-Тревехо) гавораць на фале (ісп. Fala de Xálima), мове з нагоды якога сярод навукоўцаў няма згоды ў тым, ці з'яўляецца ён самастойным мовай, нароўні з галісійская і партугальскай, ці ж древнепортугальским з Леонскі і іспанскім суперстратом.

Некаторыя лінгвісты прытрымліваюцца думкі, што мова эонавьего, або галісійская-Астурыйскага, на якім кажуць у прыгранічных вёсках Астурыі, якія адносяцца да камаркі ЭО-Навия (ісп. Eo-Navia), таксама з'яўляецца галісійская.

Спасылкі

У Вікіслоўніку спіс слоў галісійскай мовы утрымліваецца ў катэгорыі «Галісійская мова»

• Аўтаматычны перакладчык іспанскі <-> галісійскі (галіс.) 
• Сайт галісійскай каралеўскай акадэміі (галіс.) 
• Галісійскі морфасінтаксіс (галіс.) 
• Ethnologue (англ.) 
• Слоўнікі галісійскай мовы (ісп.) 
• Заканадаўства, якое тычыццагалисийского языка (галіс.) 
• Seminario de Lingüística Informática da Universidade de Vigo (англ.)  (галіс.) 
• OrtoGal — Арфаграфічны карэктар галісійскай мовы (галіс.) 
• Instituto da Lingua Galega (галіс.) 
• Інфармацыя па галісійскіх дыялектах (галіс.) 
• English-Galician CLUVI Online Dictionary (англ.)  (галіс.) 
• Biblioteca Virtual Galega (галіс.) 
• Normenstreit in Galicien — Versuch einer Erklärung (ням.) 
• www.galicistik.de (ням.)