Галісійская мова

Галісійская мова
Саманазва	galego [gaˈlego]
Краіны	—
Рэгіёны	Галісія, Эль-Б'ерса (Леон), захад Саморы, поўнач Траз-уж-Монтыш і Мінью
Афіцыйны статус	Галісія
Арганізацыя, якая рэгулюе	Каралеўская галісійская акадэмія
Агульная колькасць носьбітаў	3,2 млн.
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейская сям'я Раманская група Ібера-раманская падгрупа Заходняя група
Пісьменнасць	лацініца
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97	гал 147
ISO 639-1	gl
ISO 639-2	glg
ISO 639-3	glg
WALS	glc
Ethnologue	glg
Linguasphere	51-AAA-ab
IETF	gl
Glottolog	gali1258
Вікіпедыя на гэтай мове

Галісійская мова (galego) — мова раманскай групы, належыць да ібера-раманскай падгрупы раманскіх моў. Мова Галісіі, паводле пункта 2 артыкула 3 Канстытуцыі Іспаніі 1978 года і артыкула 5 Статута пра аўтаномію Галісіі, нароўні з іспанскай ёсць афіцыйнай. На галісійскай мове гаворыць карэннае насельніцтва гістарычнай вобласці Галісія на паўночным захадзе Пірэнейскага паўвострава. Паводле прыблізных ацэнак агульная колькасць гаворачых на галісійскай мове ў 2-й палове XX стагоддзя складала каля 4 мільёнаў чалавек — 2 мільёны 700 тысяч у Галісіі, 1 мільён — у краінах Новага Свету, каля 250 тысяч — у Іспаніі па-за Галісіяй. У гістарычным плане дыялекты галісійскай мовы больш архаічныя, бліжэйшымі да агульнараманскай мовы Галецыі (лац. Gallaecia, Callaetia, Galecia), і большай часткай яны аўтахтоннае развіццё народнай лаціны на яе тэрыторыі, тым часам як дыялекты партугальскай мовы вытворныя ад іх і не аўтахтонныя, а прынесены на тэрыторыю сучаснай Партугаліі падчас Рэканкісты.

Сучаснае становішча

Карыстанне галісійскай мовай (2001)

	Агулам	Заўсёды		Часам		Ніколі
Агулам	2 587 407	1 470 836	(56,84 %)	783 780	(30,29 %)	332 791	(12,86 %)
Ад 5 да 9 гадоў	101 840	38 329	(37,63 %)	48 651	(47,77 %)	14 860	(14,50 %)
Ад 10 да 14 гадоў	122 747	50 891	(41,46 %)	60 430	(49,23 %)	11 426	(9,30 %)
Ад 15 да 19 гадоў	156 950	69 760	(44,44 %)	66 343	(42,27 %)	20 847	(13,28 %)
Ад 20 да 24 гадоў	207 341	95 008	(45,82 %)	77 044	(37,15 %)	35 289	(17,01 %)
Ад 25 да 29 гадоў	213 402	96 059	(45,01 %)	79 586	(37,29 %)	37 757	(17,69 %)
Ад 30 да 34 гадоў	201 392	94 785	(47,06 %)	72 506	(36,00 %)	34 101	(16,93 %)
Ад 35 да 39 гадоў	193 342	96 992	(50,16 %)	65 641	(33,95 %)	30 709	(15,88 %)
Ад 40 да 44 гадоў	191 180	104 074	(54,43 %)	60 615	(31,70 %)	26 491	(13,85 %)
Ад 45 да 49 гадоў	174 056	100 166	(57,54 %)	51 965	(29,85 %)	21 925	(12,59 %)
Ад 50 да 54 гадоў	168 473	102 227	(60,67 %)	46 607	(27,66 %)	19 639	(11,65 %)
Ад 55 да 59 гадоў	163 029	106 103	(65,08 %)	39 920	(24,48 %)	17 006	(10,43 %)
Ад 60 да 64 гадоў	135 040	94 459	(69,94 %)	27 844	(20,61 %)	12 737	(9,43 %)
Больш за 65 гадоў	558 615	421 983	(75,54 %)	86 628	(15,50 %)	50 004	(8,95 %)

Веданне галісійскай мовай

Дата	Разумеюць	Размаўляюць	Чытаюць	Пішуць
1991	96,96 %	91,36 %	49,30 %	34,85 %
2001	99,16 %	91,04 %	68,65 %	57,64 %

Дыялекты

У галісійскай мове вылучаюць тры групы дыялектаў, кожная мае свае асаблівасці. Заходні дыялект распаўсюджаны ў раёне Рыяс-Бахас (галіс. Rías Baixas, ісп. Rías Bajas), аж да Сант’яга-дэ-Кампастэла. Цэнтральны дыялект займае большую частку тэрыторыі Галісіі, а ўсходні дыялект распаўсюджаны на крайнім усходзе Галісіі і ў памежных зонах Леона і Самора. Асноўныя адрозненні гэтых дыялектаў — gheada і seseo.

Гэтая класіфікацыя не адзіная. Паводле Б. П. Нарумава, Р. Карбальё Калер вылучае чатыры дыялекты:

• Паўднёва-заходні дыялект — характэрныя фанетычныя адрозненні seseo і gheada, перадарсальная артыкуляцыя s, захаванне -n < лац. -anu, -ana: irmán «брат», «сястра», утварэнне формы множнага ліку імёнаў на -l па мадэлі animal — animás «жывёл|| а, -ы».
• Паўночна-заходні дыялект характарызуецца seseo толькі ў канчатковай пазіцыі — lus замест luz «святло», gheada; апіка-альвеалярная артыкуляцыя s, адпадзенне -n у імёнах irmá, irmás «брат, -ы», «сястр|| а, -ы», утварэнне множнага ліку імёнаў на -l, як у паўднёва-заходнім дыялекце.
• Цэнтральны дыялект характарызуецца адсутнасцю seseo і gheada, апіка-альвеалярнай артыкуляцыяй s, пераходам лац. -anu > -ao і лац. -ana > -a: irmao «брат», irmá «сястра», утварэння множнага ліку імёнаў на -l, як у заходніх дыялектах.

• Усходні дыялект характарызуецца тымі ж рысамі, што і цэнтральны дыялект, але ўтварэнне множнага ліку імёнаў на -l, -n адбываецца па мадэлі animal — animáis «жывёл|| а, -ы», can — cais «сабак|| а, -і».

Геаграфічнае распаўсюджанне

На галісійскай мове размаўляе звыш за 3 млн чалавек у Галісіі і галісійскіх супольнасцях у астатняй Іспаніі (Мадрыд, Барселона), у Амерыцы (найперш, у Буэнас-Айрэсе, Каракасе, Мантавідэа, Гаване і Мехіка) і ў Еўропе. Апроч Галісіі на галісійскай таксама гавораць на захадзе Эль-Б’ерса (Леон) і ў вёсцы Санабрыя (Самора), паводле дамовы паміж Упраўленнем адукацыі ўрада Галісіі і Упраўленнем адукацыі Кастыліі і Леона, у гэтых мясцінах вядзецца выкладанне галісійская мовы.

У трох муніцыпіях правінцыі Касерэс у даліне Халама (Вальвердэ-дэль-Фрэсна, Эльхас і Сан-Марцін-дэ-Трэвеха) гавораць на фале (ісп. Fala de Xálima), мове, датычна якой сярод навукоўцаў няма згоды ці яна самастойная, як галісійская і партугальская, ці старажытнапартугальская з леонскім і іспанскім суперстратам.

Некаторыя лінгвісты трымаюцца думкі, што мова эанаўега, або галісійска-астурыйская, якой гавораць ў памежных вёсках Астурыі, у камарцы Эа-Навія (ісп. Eo-Navia), таксама галісійская.

Спасылкі

У Вікіслоўніку спіс слоў галісійскай мовы змяшчаецца ў катэгорыі «Галісійская мова»

• Аўтаматычны перакладчык іспанскі <-> галісійскі (галіс.)
• Сайт галісійскай каралеўскай акадэміі Архівавана 15 верасня 2020. (галіс.)
• Галісійскі морфасінтаксіс Архівавана 5 сакавіка 2007. (галіс.)
• Ethnologue (англ.)
• Слоўнікі галісійскай мовы Архівавана 29 сакавіка 2007. (ісп.)
• Заканадаўства, якое тычыццагалисийского языка Архівавана 29 мая 2007. (галіс.)
• Seminario de Lingüística Informática da Universidade de Vigo (англ.) (галіс.)
• OrtoGal — Арфаграфічны карэктар галісійскай мовы (галіс.)
• Instituto da Lingua Galega (галіс.)
• Інфармацыя па галісійскіх дыялектах (галіс.)
• English-Galician CLUVI Online Dictionary (англ.) (галіс.)
• Biblioteca Virtual Galega (галіс.)
• Normenstreit in Galicien — Versuch einer Erklärung Архівавана 26 красавіка 2007. (ням.)
• www.galicistik.de (ням.)