Гекзаметр

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Пачатак «Адысеі» на старажытнагрэчаскай.

Гекза́метр, гексаметр (стар.-грэч.: ἑξάμετρον, ад ἕξ — «шэсць» і μέτρον — «мера») — у антычнай метрыцы любы верш, які складаецца з шасці метраў. У больш распаўсюджаным разуменні — верш з пяці дактыляў ці спондэяў, і аднаго спандэя ці харэя у апошняй стапе. Адзін з трох галоўных памераў класічнай антычнай квантытатыўнай метрыкі, самы найбольш часта ўжываны памер антычнай паэзіі.

Паходжанне[правіць | правіць зыходнік]

«Гамер»: сляпы аэд чытае гекзаметры натоўпу. Карціна А. Лелуара.

Антычны «гераічны» гекзаметр узнік у Старажытнай Грэцыі не пазней VIII стагоддзя да н.э. (магчыма, ужо ў мікенскую эпоху) і з'яўляецца найстаражытным квантытатыўным памерам. Гіпотэзы пра запазычаны характар гекзаметра даследчыкамі разглядаюцца даўно; паводле аднаго з меркаванняў, гекзаметр узнік пад уплывам метрыкі хурыцкіх і хецкіх паэм,[1] хоць наяўнасць даўгот у хецкай мове застаецца прадметам дыскусіі.

Першыя гекзаметрычныя сачыненні не запісваліся; гэта былі вусновыя творы, якія перадаваліся, у прыватнасці, аэдамі-вандроўнікамі. Такі нерыфмаваны гекзаметр уяўляў сабой цудоўнае мнеманічнае ўстройства. Пасля гекзаметр лічыўся вынаходствам Апалона ці Арфея; легенда таксама прыпісваюць уводзіны гекзаметра нейкай Феманоі, дачцэ Апалона, першай дэльфійскай піфіі. Першапачаткова гекзаметр з'яўляўся пераважна сакральным вершам; гекзаметрам, у прыватнасці, прамаўляліся адказы аракулаў, спяваліся рэлігійныя гімны. Гекзаметр прамаўляўся нараспеў, пад акампанемент фармінгі.[2]

У гераічных паэмах, як высокая форма верша, гекзаметр стаў ужывацца нашмат пазней.[3] Першы зафіксаваны пісьмова гекзаметр з'яўляецца ў «Іліядзе», «Адысеі» і іншых кіклічных паэмах. Гэтыя паэмы ствараліся ў IX—VIII стст. да н.э. (запісаны ў VI ст. да н.э., да гэтага перадаючыся вуснова); гекзаметр у іх ужо цалкам складзены і ўстойлівы. Пад уплывам гамерыдаў гекзаметр стаў класічным вершам гераічнага эпасу. Арыстоцель заве гекзаметр «самым устойлівым і важкім» з усіх відаў метра.[4] Укараніўшыся як памер вялікага эпасу, гекзаметр сыходзіць у сярэднія жанры — буколіку (пачынаючы з Феакрыта), сатыру і пасланне (пачынаючы з Гарацыя).

У рымскую паэзію гекзаметр увёў Квінт Эній, выцесніўшы, такім чынам, найстаражытны рымскі сатурнійскі верш.[5] Эній паказаў, што грэчаскія квантытатыўныя памеры могуць выкарыстоўвацца ў лацінскай мове, у якой патрабаванні да фанетычных пераўтварэнняў (напр. размяшчэнню доўгага склада ў пазіцыю кароткага і наадварот) стражэйшыя, чым у грэчаскай.[6] Па сваёй квантытатыўнай прыродзе, класічныя гекзаметры могуць існаваць толькі ў старажытнагрэчаскай, лацінскай і падобных да іх мовах, у якіх даўгата галосных з'яўляецца фаналагічна значнай; гекзаметры ў сучасных мовах імітатыўны і сканструяваны штучна.

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • Fitz Gerald Tisdall. A Theory of the Origin and Development of the Heroic Hexameter. 1889.
  • Nagy G. Comparative Studies in Greek and Indic Meter. Cambridge (Mass.). 1974.