Жаніцьба Коміна
Жаніцьба коміна - беларускі народны абрад, які сімвалізаваў канец лета, пачатак восені і халадоў, паступовае скарачэнне дня.
Час святкавання і распаўсюд[правіць | правіць зыходнік]
Абрад існаваў пераважна на Палессі. У розных мясцінах яго прымяркоўвалі да розных дат: 14 верасня (дзень Сімяона Стоўпніка), 22 верасня (дзень восеньскага раўнадзенства). Часам спраўлялі яшчэ веснавую Жаніцьбу коміна на Фаміным тадні (другі тыдзень пасля Вялікадня). Спевы і дзеянні, характэрныя дзеля абраду, сведчаць, што ў гэты дзень гаспадары звычайна пачыналі сеяць жыта, а таксама адбывалася ініцыяцыя дзяўчат: пасля гэтага ім дазвалялася наведваць вячоркі і попрадкі - працоўныя зборы моладзі.
Апісанне[правіць | правіць зыходнік]
Комін - конусападобная труба, якая выходзіла, якая выходзіла вонкі праз столь і дах. У даўніну, калі ў хатах яшчэ не было вокнаў, яна служыла дзеля асветлення жытла. Праз комін зверху ў памяшканне праходзіла святло.
Абрад выглядаў так. Пад комінам вешалі дымаход, які рабілі з дошак ці плялі з лазы і абмазвалі глінай. Пад дымаходам падвешвалі патэльню, каганец ці металічную рашотку. На рашотцы запальвалі лучыну ці хваёвыя карэнчыкі. Маленькі аганёк асвятляў хату. А дым ішоў праз дымаход і комін на вуліцу.
”Комін” упрыгожвалі: бялілі, абвешвалі зелянінай, абвязвалі хмелем, новымі ручнікамі, кветкамі. Таксама пад яго кладуць ”ахвяру” (гарбузікі, зерне, розныя ласункі). У агеньчык, які гарыць на патэльні, кідаюць сала, масла, скрылёчкі. Пасля гэтага жанчыны вадзілі вакол коміна карагод і спявалі спецыяльныя песні: “Ой прыйшлі ж ночанькі доўгенькія, мы ж цябе кветкамі ўбіралі, бервяночкам, рутай аперазалі”
|
|
|
Значэнне[правіць | правіць зыходнік]
Абрад сімвалізаваў пераход ад лета да восені, прыход халадоў і скарачэнне дня. На пытанне ”З кім жэніцца комін” сяляне адказваюць па-рознаму: з хатай, з печчу, з працай ці нават з доўгімі зімовымі вечарамі. Верагодна, што ў старажытнасці гэта быў абрад ушанавання агня, вогненага духа. Агонь - стыхія, без якой старажытны чалавек не мог пражыць, не мог сагрэцца зімой ці прыгатаваць ежу. Месца, дзе гарэў хатні агонь, здаўна было цэнтрам хатняй гаспадаркі.
У час абрада спяваліся і радкі невядомай ”нявесце” коміна:
|
|
Праца наша дзеўка гарненька,
палюбіць коміна радзенька... |
|
Цяперашні стан абрада[правіць | правіць зыходнік]
У 20 стагоддзі абрад амаль паўсюдна забыўся. Аднак у некаторых вёсках ён быў захаваны і нават імкліва адраджаецца. Студэнцкае этнаграфічнае таварыства зафіксавала яго на Цэнтральным і Усходнім Палессі (Пінскі, Жыткавіцкі, Столінскі, Лельчыцкі раёны). Адраджэннем абрада сёння займаюцца і некаторыя музычныя гурты (”Міжрэчча”, ”Ягорава гара”), а таксама краязнаўчая суполка ”Талака”.