Луцкая вайна

Польскае рыцарства 1333—1434 гадоў

Луцкая вайна — узброены канфлікт паміж Каронай Польскай і Вялікім Княствам Літоўскім у чэрвені-жніўні 1431 года. Гэта вайна стала прычынай новага польска-тэўтонскага канфлікту 1431—1435 гадоў і прэлюдыяй да грамадзянскай вайны ВКЛ.

Прычыны канфлікту

Пасля смерці вялікага князя Вітаўта 27 кастрычніка 1430 года кароль польскі Уладзіслаў Ягайла ўзяў на сябе фармальнае верхавенства ў ВКЛ, але ўрэшце ён прызнаў новым вялікім князем свайго малодшага брата Баляслава Свідрыгайлу. Польскі кароль спадзяваўся, што дзякуючы гэтаму бяздзетны сваяк прызнае сваімі пераемнікамі ў княстве сыноў старэйшага брата — Уладзіслава і Казіміра. Аднак Свідрыгайла жадаў стаць незалежным і заснаваць уласную дынастыю. Яшчэ ў 1430 г. ён зняволіў Ягайлу, узяў Вільню і Трокі і прымусіў Ягайлу афіцыйна прызнаць сваё княжанне ў Вялікім Княстве Літоўскім.

Становішча пагоршылася ўмяшаннем польскіх рыцараў, якія, даведаўшыся пра зняволенне караля, захапілі памежныя замкі, у тым ліку Камянец-Падольскі, Чырвонаград і Скала-Падзільску. Нягледзячы на ​​загад караля, замкі засталіся акупаваныя палякамі, і, у адплату, Свідрыгайла заняў Збараж і Алэска і разрабаваў, між іншым, Львоў і Тэрэбоўлю.

Шукаючы саюзнікаў для сваіх амбіцыйных планаў, Свідрыгайла заключыў пагадненне з малдаўскім гаспадаром Аляксандрам Добрым, татарамі і вялікім магістрам Тэўтонскага ордэна Паўлем фон Русдарфам. Акрамя таго, ён прызнаў сваім пратэктарам нямецка-венгерскага караля Сігізмунда Люксембургскага.

Гэтыя дзеянні выклікалі вялікую заклапочанасць каралеўскага двара ў Вавелі. Нарэшце, паведамленне аб тым, што людзі князя Свідрыгайлы заключылі ў турму каралеўскага сакратара Яна Лутковіча з Бжэзі, прымусіла Ягайлу вырашыць расправіцца з братам сілай.

Баявыя дзеянні

Баі пачаліся ў трэцяй дэкадзе чэрвеня 1431 г. Кароль Уладзіслаў з галоўнымі сіламі рушыў 25 чэрвеня з Пшэмысля ў бок Гародні, а крыху раней два аддзелы рушылі да Збаража, Гарадла і іншых замкаў, якія кантраляваліся літвінамі. У пачатку ліпеня польскія войскі захапілі галоўныя гарады Валыні, якая пасля смерці князя Вітаўта лічылася часткай Кароны. Ягайла спадзяваўся, што дзякуючы гэтаму не спатрэбіцца далейшы паход, але з-за жорсткай пазіцыі брата ў сярэдзіне ліпеня пачаўся паход на літоўскія землі. Першая сутычка адбылася пад Устылугам, дзе польскія рыцары разбілі больш шматлікі русінска-татарскі атрад. Літвіны ж спалілі навакольныя ўмацаванні і адступілі.

У канцы ліпеня каралеўскае войска рушыла на Луцк, узмоцненае польскімі рыцарамі, што спазніліся. Частка гэтых сілаў — каля 6000 ваяроў пад кіраўніцтвам князя Казіміра II — павінна была рушыць супраць русінаў у Белзскім княстве, якія паўсталі, падахвочаныя Свідрыгайлам. Сам вялікі князь тым часам сабраў больш сілаў і заняў пазіцыю ў Луцку. 31 ліпеня шэсць польскіх харугваў сутыкнуліся на рацэ Стыр каля Луцка з аддзелам Свідрыгайлы, які, убачыўшы набліжэнне свайго брата з галоўнымі сіламі, загадаў адступіць і спаліў горад, пакінуўшы 4-тысячны гарнізон на чале з адным з найлепшых сваіх военачальнікаў, луцкім старастам Юршам. Падчас бою быў паранены і сам князь. Поспех прывёў да таго, што польскае войска на наступны дзень пачало аблогу Луцкага замка, але, нягледзячы на ​​намаганні і штурм 13 жніўня, замак не быў захоплены. У гэты дзень было падпісана 4-дзённае перамір’е.

17 жніўня літоўцы парушылі перамір’е: з замка быў зроблены набег на польскія пазіцыі; у гэты ж час другі аддзел захапіў Ратна і ўвайшоў на Холмшчыну, але там быў разбіты кавалерыяй мясцовага бургграфа Яна Цёлка. Літоўскае наступленне пацярпела крах і пад Крэменцэм, дзе перамогу атрымаў кавалерыйскі атрад Пятра Шафранца. 20 жніўня было заключана чарговае перамір’е, якое працягвалася да 26 жніўня. Аднак, не ведаючы пра гэта, у той жа дзень у вайну ўступілі тэўтонскія рыцары, якія напалі на Куявію і Добжынскую зямлю, а таксама малдаване, якія напалі ў тым ліку на на Галіч і Камянец-Падольскі. Аднак асобны польскі аддзел разбіў сілы гаспадара Аляксандра і прымусіў іх адступіць. Кароль Ягайла пасля заканчэння тэрміну перамір’я выдаў новую грамату аб перамір’і, але палякі пачалі новы наступ на Луцк, і зноў няўдала. Нарэшце 1 верасня Свідрыгайла таксама выдаў дакумент аб перамір’і. Бакі, у тым ліку тэўтонскія рыцары і малдаване, павінны былі спыніць любыя баявыя дзеянні да 24 чэрвеня 1433 года.

Наступствы

Завяршэнне канфлікту не прынесла поспеху Кароне, бо па ўмовах міру павінны былі захоўвацца ўладанні, якія існавалі на момант уступлення перамір’я ў сілу. Акрамя таго, дзяржава была ўцягнута ў некалькі гадоў барацьбы з Тэўтонскім ордэнам. Не была дасягнута і галоўная мэта — пазбаўленне Свідрыгайлы велікакняжацкага тытула. Дамовіліся толькі аб размежаванні тавараў Кароны і Літвы, каб на гэтай ніве не было новых непаразуменняў.

Мір у Літве панаваў толькі да 1432 г., калі пачалася грамадзянская вайна паміж Свідрыгайлам і Жыгімонтам Кейстутавічам, у якую таксама былі ўцягнуты Тэўтонскі ордэн і Карона.

Літаратура

• Grodecki R., Zachorowski St., Dąbrowski J., Dzieje Polski Średniowiecznej, t. 2, Kraków, 1995;
• Stolarczyk T., Świdrygiełło przeciwko Jagielle — tzw. wojna łucka 1431 roku [w:] «Mars» nr 10, 2001.