Нікала дэ Ліра

Нікала дэ Ліра
фр.: Nicolas de Lyre
Дата нараджэння	каля 1270[…]
Месца нараджэння	Ла-Вей-Лір[d], canton of Rugles[d], arrondissement of Évreux[d], дэпартамент Эр, рэгіён Верхняя Нармандыя, Францыя
Дата смерці	23 кастрычніка 1349(1349-10-23) ці кастрычнік 1349
Месца смерці	Парыж, Каралеўства Францыя
Грамадзянства	Францыя
Род дзейнасці	багаслоў, філосаф
Месца працы	Парыжскі ўніверсітэт
Альма-матар	Парыжскі ўніверсітэт
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Нікала́ дэ Ліра́, таксама Мікалай Ліранскі (лац.: Nicolaus de Lyra, фр.: Nicolas de Lyre; каля 1270, Ла-Вей-Лір — 23 кастрычніка 1349, Парыж) — французскі багаслоў і прапаведнік, прафесар Парыжскага ўніверсітэта.

Біяграфія

Паводле некаторых звестак, паходзіў з яўрэйскай сям’і, якая прыняла хрышчэнне, аднак сучасныя гісторыкі лічаць гэта выдумкай і звязваюць паходжанне легенды з яго добрым веданнем іўрыта. Вядома, што ў 1291 годзе ён стаў манахам ордэна францысканцаў, жыў у кляштары Вернёй-сюр-Аўр. Неўзабаве быў накіраваны ў Парыж для вывучэння багаслоўскіх навук, у 1307 годзе атрымаў ступень бакалаўра, у 1308 годзе — магістра. У 1309 годзе стаў доктарам Сарбоны, з 1319 па 1324 год — правінцыйным міністрам (святаром) Францыі (Іль-дэ-Франс, паўночнай Пікардыі і Шампані), затым на той жа пасадзе ў Бургундыі. У 1310 годзе прымаў актыўны ўдзел у час працэсу паэтэсы Маргарыты Парэтанскай. У 1330 годзе пераехаў у Парыж, дзе да канца жыцця займаўся багаслоўскімі даследаваннямі, у першую чаргу пытаннямі блажэннага бачання — сумесна з дваццаццю васьмю іншымі багасловамі па загадзе караля Філіпа IV Прыгожага.

Склаў першы падрабязны каментарый да ўсіх кніг Старога і Новага запавету у форме гутарак («Postilla litteralis super totam Bibliam»), які ў сярэднія вякі быў распаўсюджаны ў многіх спісах. Пасля вынаходства кнігадрукавання каментарый неаднойчы выпускалі друкарскім спосабам. Выходзілі асобныя выданні каментарыя да ўсёй Бібліі, да Евангелля, да пасланняў апостала Паўла. Вялікім фарматам і ў некалькіх тамах выходзіла «Біблія» з каментарыямі Нікала дэ Ліра на лацінскай мове (1481, Венецыя; 1482—83, 1485, 1487, 1489, 1493, 1497, Нюрнберг), на нямецкай мове (каля 1478, Кёльн, 1494, Любек).

На працягу стагоддзяў сачыненні дэ Ліра служылі неабходным дапаможнікам для багасловаў і прапаведнікаў, што прывяло да з’яўлення прымаўкі «nisi Lyra lyrasset, totus mundus delyrasset» (не іграла б Ліра, увесь свет бы шалеў), якую Марцін Лютэр, на якога працы дэ Ліра таксама аказалі вялікі ўплыў і які ў сваіх постылах (пропаведзях) многае запазычаў з яго сачыненняў, замяніў фразай «si Lyra non lyrasset, Lutherus non saltasset» (не іграла б Ліра, не скакаў бы Лютэр).

Уплыў на выданні Скарыны

Францыск Скарына выкарыстаў яго каментарый пры падрыхтоўцы асобных біблейскіх кніг. П. У. Уладзіміраў лічыў, што каментарый Нікала дэ Ліра з’явіўся крыніцай для правядзення Скарынам паралеляў паміж Старым і Новым запаветам у прадмове да кнігі «Ісус Навін», для супастаўлення асобных навуковых дысцыплін і біблейскіх кніг у агульнай прадмове да ўсёй «Бібліі». Скарына ўслед за Нікала дэ Ліра прыводзіць у назвах кніг і ў прадмовах словы і фразы са старажытна-яўрэйскага тэксту Бібліі з іх перакладамі (у Нікала дэ Ліра — на грэчаскую і лацінскую мовы, у Скарыны — дадаткова і на беларускую мову). Якім выданнем каментарыяў карыстаўся Скарына, пакуль не ўстаноўлена; ёсць меркаванне, што адным з выданняў А. Кобергера.

Літаратура

• Я. Л. Неміроўскі. Нікала дэ Ліра // Францыск Скарына і яго час: Энцыкл. давед. /Беларус. Сав. Энцыклапедыя / Рэдкал. I. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.. — Мн.: БелСЭ, 1988. — 608 с. — ISBN 5-85700-003-3.