Ратума (народ)

Ратума (Rotuma Hanua)
Рада правадыроў Ратумы, 1927 г.
Агульная колькасць	11300 тыс. (2014 г.)
Рэгіёны пражывання	Фіджы
Мова	ратума
Рэлігія	анімізм, культ продкаў, хрысціянства
Блізкія этнічныя групы	канакі Новай Каледоніі, фіджыйцы

Ратума (саманазва Rotuma Hanua) — меланезійскі народ, карэннае насельніцтва вострава Ратума (Фіджы). Агульная колькасць (2014 г.) — 11300 чал.

Паходжанне

Паходжанне ратума з’яўляецца даволі спрэчным, паколькі антрапалагічна і па культуры яны больш падобны на палінезійцаў, аднак размаўляюць на меланезійскай мове, блізкай да фіджыйскай. Згодна паданням саміх ратума, іх першапродкам быў Раха, выхадзец з палінезійскага вострава Саваі. Археолагі высветлілі, што людзі з’явіліся на Ратума каля VI — VII стст. н. э. Некаторыя даследчыкі лічаць, што першыя пасяленцы былі палінезійцамі, аднак каля X ст. на востраў прыбылі меланезійцы, выхадцы з Фіджы. Захавалася кераміка гэтага часу, падобная на фіджыйскую. У выніку іх змешвання сфарміраваліся сучасныя ратума.

Існуе таксама думка, што першыя пасяленцы ўсёткі былі меланезійцамі, а міфалогія і культура, характэрныя для палінезійцаў, была запазычана ратума ў пазнейшы перыяд праз усталяванне сталых кантактаў з выхадцамі з Тонга і Самоа. Наяўнасць такіх кантактаў пацвярджаецца легендамі саміх ратума.

Генетычнае даследаванне сучасных жыхароў вострава паказала, што яны вельмі блізкія па паходжанню да палінезійцаў.

Культура

Асноўным заняткам ратума здаўна з’яўляецца земляробства. Вырошчваюць клубневыя культуры, хлебнае дрэва, бананы, какосавую пальму і г. д. Зямлю апрацоўваюць мужчыны. Жывёлагадоўля мае дадатковы характар. Трымаюць свінняў, курэй, коз. Да хрысціянізацыі трымалі на мяса сабак. Распаўсюджаны прыбярэжнае рыбалоўства і збор малюскаў.

Асноўны тып паселішча — вёска. Звычайна вёскі ратума месцяцца не далёка ад мора, агароджваюцца нізкім мурам, каб прадухіліць бегства свінняў. Традыцыйныя драўляныя хаціны каркаснага тыпу будаваліся на па́лях. Акрамя звычайнага жытла, у фальклоры ўзгадваюцца асаблівыя дамы для нежанатых юнакоў. У наш час пераважаюць пабудовы сучаснага тыпу. Характэрна наяўнасць бляшаных дахаў. Яны выкарыстоўваюцца для збору чыстай дажджавой вады. У мінулым на Ратума выраблялі тапу, з якой шылі мужчынскую і жаночую вопратку.

Асноўнай адзінкай грамадства з’яўляецца пашыраная сям’я на чале бацькі. Адлік сваяцтва вядзецца адначасова па мужчынскай і жаночай лініі, падтрымліваюцца шчыльныя стасункі не толькі з родным бацькам, але і з братамі маці. Сувязі з сям’ёй застаюцца важнымі нават для тых, хто пакідае родны востраў. Звычайна, ратума, што жывуць асобна, імкнуцца прыняць удзел у жыцці сям’і праз падтрымку грашыма, пры гэтым могуць разлічваць на зваротную дапамогу. Сем’і аб’ядноўваюцца ў роды.

Ужо да прыбыцця еўрапейцаў увесь востраў Ратума быў падзелены на 7 раёнаў. На чале кожнага з іх стаяў правадыр gagaj 'es itu’u. Правадыры аб’ядноўваліся ў раду вострава, якая вырашала агульныя для ўсіх жыхароў пытанні. Асаблівая роля ў радзе належала тром правадырам — fakpure, sau і mua. Правадыр fakpure прадстаўляў род, што перамог у апошняй вайне, адказваў за арганізацыю сустрэч і цырымоній, найважнейшай з якіх была сумеснае распіванне лёгкага наркатычнага напоя кавы. Sau лічыўся вярхоўным правадыром, і еўрапейцы нават называлі яго каралем Ратума. На самой жа справе, sau меў вельмі абмежаваныя паўнамоцтвы і часцяком выконваў ролю марыянеткі fakpure. Ён выбіраўся з ліку правадыроў раёнаў і выконваў абавязкі на працягу абмежаванага часу. Функцыі mua да канца не зразумелы. Мяркуецца, што да хрысціянізацыі ён быў першасвятаром і ў далейшым захаваў фармальна высокі статус.

У выніку доўгіх рэлігійных войн XIX ст. паміж пратэстантамі і каталікамі вярхоўныя правадыры згубілі ўладу над простымі абшчыннікамі. Таму ў 1879 г. рада звярнулася да каралевы Вялікабрытаніі з прапановай прыняць Ратума ў склад залежных ад яе тэрыторый. У 1881 г. востраў фактычна перайшоў пад кіраванне брытанскай каланіяльнай адміністрацыі на Фіджы. Брытанскія чыноўнікі ўзнавілі папярэднюю сістэму кіравання і вярнулі правадырам іх паўнамоцтвы, хаця абмежавалі раду сваім прадстаўніком. Пасля абвяшчэння незалежнасці Фіджы роля прадстаўніка ўрада на Ратума значна паменшылася, а правадыроў — вырасла.

Ратума выдатна захавалі духоўную спадчыну. Яны вядомы сваімі меладычнымі спевамі і танцамі, шматлікімі міфамі, легендамі і гістарычнымі паданнямі, мастацтвам татуіроўкі.

Рэлігія

Старажытныя рэлігійныя вераванні ратума абапіраліся на анімістычныя ўяўленні аб існаванні духаў памерлых атуа. Кожны род і сям’я імкнуліся захаваць кантакт са сваімі атуа для атьрымання ад іх дапамогі і, наадварот, прадухіліць адмоўны ўплыў з боку чужых атуа. Чалавек, у якога быццам бы ўсяляўся атуа, называўся сур’атуа. Вярхоўныя правадыры мелі асабістых духаў-заступнікаў аіту. Акрамя таго, меліся духі-ахоўнікі пэўных раёнаў вострава або злыя духі.

З канца XVIII ст. прадрымаліся спробы ахрысціць ратума. Канчаткова гэты працэс завершыўся да 1874 г. У нашы дні большасць вернікаў належаць да каталіцызму і розных плыняў пратэстантызму.

Спасылкі

• rotuma.net
• ROTUMA Aspects of History Архівавана 28 жніўня 2014.
• Rotuma by Alan Howard
• Where Has Rotuman Culture Gone? And What is it Doing There?
• Countries and Their Cultures Rotuma
• EXOTIC AND INDIGENOUS: CERAMIC SHERDS FROM THE ISLAND OF ROTUMA Архівавана 12 лютага 2018.
• ROTUMA. Its History, Traditions and Customs. By W. E. RUSSELL Архівавана 2 лютага 2018.