Слоўнік фізічнай тэрміналогіі
| Слоўнік фізічнай тэрміналогіі | |
|---|---|
| Аўтар | Адам Юр’евіч Міцкевіч |
| Мова арыгінала | беларуская |
| Выпуск | 1929 |
| Месца публікацыі | Мінск |
«Слоўнік фізічнай тэрміналогіі» (арыг. Слоўнік фізычнае тэрмінолёгіі) — руска-беларускі перакладны слоўнік фізічнай тэрміналогіі. Праект слоўніка быў апублікаваны ў 1929 г. ў Менску пад эгідай Беларускай акадэміі навук[1], як 21 выпуск серыі «Беларуская навуковая тэрміналогія»[2].
Праект слоўніка быў складзены выкладчыкам фізікі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта А. Ю. Міцкевічам у 1927—1928 гг. Дапамагала ў гэтай працы і настаўніца Н. А. Вераскоўская. У сярэдзіне 1928 года пачатковы праект слоўніка фізічных тэрмінаў быў разгледжаны Камісіяй у складзе прафесара Я. Сіроціна, Я. Сняткова, А. Круталевіча і А. Міцкевіча. Пасля дапаўненняў і некаторых змен ён быў перададзены ў Інстытут навуковай мовы для перагляду і зацвярджэння. Перад зацвярджэннем у Інстытуце навуковай мовы праект фізічнай тэрміналогіі разглядаўся ў Аддзеле прыроды і гаспадаркі Беларускай акадэміі навук і ў Горацкім навуковым таварыстве (пры сельскагаспадарчай акадэміі). У канчатковым выглядзе «Слоўнік фізычнае тэрмінолёгіі» налічваў 6906 тэрмінаў[2].
У прадмове адзначалася, што слоўнік, як і ўсе папярэднія тэрміналагічныя выданні, выходзіць у свет у якасці праекта і таму ўключаныя ў яго тэрміны маюць дыскусійны характар[1].
Таксама адзначалася, што асноўнымі прынцыпамі пры яго стварэнні былі: 1) збліжэнне з інтэрнацыянальнай фізічнай тэрміналогіяй; 2) выкарыстанне багацця жывой народнай мовы. У адпаведнасці з гэтымі прынцыпамі, каля паловы тэрмінаў, што змяшчае слоўнік, з’яўляліся міжнароднымі і не патрабавалі сваямоўных адпаведнікаў: адсорпцыя, акумулятар, амплітуда, антэна, дыфракцыя, дыфузія, тэмпература, электрон і інш[2].
Але таксама прапаноўваліся тэрміны, створаныя на аснове жывой народнай мовы[2]:
- амперметр ртутный — ампэрмэтар жывасрэбны
- выпрямитель — выпрастач
- выпуклость — пукатасьць,
- гайка — мутэрка
- жом — сьціскач
- заряд — набой
- зарядный ток — набойны ток
- кипятильник — варнік
- клапан — затамка
- зажим — заціскач
- мощность — патужнасьць
- плоскость — роўніца
- плотность — шчыльнасьць
- полый проводник — пуста-парожні праваднік
- разряд — распрыжэньне
- разрядитель — распрыжальнік
- разрядник — распрыжнік
- распаивание — разьнітоўванне
- скважина — зяўрына
- сжатие — сьціск
- сплав — стопак
- станок — паставок
- трубка — рурка
- уравнение — раўнаньне
- ускорение — прыскарэньне
- шатун — хадун
Такія тэрміны з цягам часу былі заменены (у пераважнай большасці) на транслітараваныя рускія, напрыклад: выпуклость — выпукласць, заряд — зарад, клапан — клапан, полый проводник — полы праваднік, разряд — разрад, станок — станок, шатун — шатун і г. д[2].
Перавыданне[правіць | правіць зыходнік]
Усе 27 выпускаў «Беларускай акадэмічнай тэрміналогіі» былі перавыдадзены ў 2010 годзе факсімільным спосабам у чатырох тамах часопісам «ARCHE». «Слоўнік фізычнае тэрміналёгіі» ўвайшоў у 3-і том выдання.
Бібліяграфія[правіць | правіць зыходнік]
- Беларуская навуковая тэрміналогія = La terminologie scientifique Blanche-Ruthénienne : [слоўнік]. — Менск : выданне Інстытута беларускай культуры, 1922―. — 22―24 см. — Вып. 21: Слоўнік фізічнай тэрміналогіі : (праект) : [руска-беларускі слоўнік] / Беларуская акадэмія навук, Аддзел гуманітарных навук, Інстытут навуковай мовы. — Выданне Беларускай акадэміі навук, 1929. — 287 с.
Зноскі
- ↑ а б [https://web.archive.org/web/20220503195537/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/174782/1/Bel_mova.pdf Архівавана 3 мая 2022. Беларуская мова: тэрміналогія фізікі і матэматыкі [Электронны рэсурс]] : вучэб.-метад. дапам. / Д. В. Дзятко, М. К. Чаеўская, А. М. Муравіцкая. — Мінск : БДУ, 2016. ISBN 978-985-566-317-2.
- ↑ а б в г д Муравіцкая А. М. СТАНАЎЛЕННЕ І ДЫНАМІКА НОРМАЎ У БЕЛАРУСКАЙ ФІЗІЧНАЙ ТЭРМІНАЛОГІІ (На матэрыяле «слоўніка фізычнае тэрмінолёгіі» (1929) і «слоўніка сучаснай беларускай мовы» (2009)) Архівавана 26 ліпеня 2020.. 2010
