Стэфанія Уланоўская

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Стэфанія Уланоўская
Stefania Ulanowska
Асабістыя звесткі
Псеўданімы E.S.
Дата нараджэння 1839
Месца нараджэння
Дата смерці пасля 1912
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці этнолаг, пісьменніца, этнограф, фалькларыстка
Дэбют 1883

Стэфáнія Уланóўская (у дзявоцтве Балеўская, польск.: Stefania Ulanowska, 1839, Беларусь ― памерла пасля 1912) ― польская і беларуская пісьменніца, фалькларыстка, адна з першых польскіх этнолагаў, даследніца латгальскай мовы і народнай сімволікі, супрацоўніца Акадэміі ведаў (Кракаў).

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Дакладнае месца і дата нараджэння Стэфаніі Уланоўскай не вядомыя. З ейнай аповесці «Dziewięć i pół dusz. Z pamiętnika starej obywatelki» (1912; Дзевяць з паловай душаў. З дзённіка старой грамадзянкі) вынікае, што яна нарадзілася ў 1839 г. у «любімай Беларусі», якая магла быць усходняй, беларускай часткай Віцебскай губерні або паўночна-ўсходняй ускраінай Магілёўскай губерні[1]. Ейны бацька — Эдмунд Балеўскі, маці — Юзэфа Гацацкая. Бацька рана памёр, таму Стэфанію выхоўвала маці. Яна таксама была ейнай першай настаўніцай. У наступныя гады Стэфанія атрымала «сістэматычную адукацыю», але падрабязнасці невядомыя[2].

2 чэрвеня 1860 года выйшла замуж за Уладзіслава Уланоўскага (герб Суліма) у Віляцы. Уладзіслаў скончыў права і медыцыну. Праз два гады ў Балтынаве нарадзіўся іх адзіны сын Адам. У той жа год сям’я пераехала ў Вільню. Аднак у сувязі з Студзеньскім паўстаннем і высылкай Уладзіслава ўглыб Расіі яны пражылі ў Вільні нядоўга. У 1871 годзе пасля вяртання з высылкі сям’я Уланоўскіх пераехала ў Кракаў, дзе Уладзіслаў меў намер атрымаць ступень доктара медыцыны, але праз два гады памёр ад халеры. Уланоўская з сынам вярнулася ў Латвію[3].

У наступныя гады Уланоўская шмат падарожнічала, што было звязана з адукацыяй ейнага сына, а таксама з палявымі даследаваннямі, якія яна праводзіла. Шмат фактаў з ейнага жыцця вядома з ейнага ліставання з Я. Карловічам[4].

Напрыканцы жыцця яна, верагодна, вярнулася ў родную Беларусь, пра што можна меркаваць па адным з апошніх ейных твораў «Дзевяць з паловай душаў…»[5].

Дата і месца смерці Стэфаніі Уланоўскай невядомыя[6].

Навуковая і літаратурная дзейнасць[правіць | правіць зыходнік]

Навуковая дзейнасць Стэфаніі Уланоўскай пачалася ў 1883 годзе з ейнай першай публікацыі «Godne święta w górach». У канцы 1880-х жыла ў Вілянах, дзе збірала матэрыялы і пісала даследчую працу пра мясцовых латышоў. У 90-х яна пераехала ў Маскву, адкуль дасылала допісы ў «Kurier Warszawski»[7].

У гэты час яна таксама працавала хатняй настаўніцай. Даследніца валодала рускай, англійскай, французскай, нямецкай і латгальскай мовамі[8].

Уланоўская была адной з васьмі жанчын, якія ў другой палове XIX ст. збіралі народныя матэрыялы і адпраўлялі іх у Акадэмію ведаў (навукі) ў Кракаве. Больш за 60 ейных тэкстаў выйшлі ў выдавецтве Акадэміі. Гэта былі творы ў галіне мастацкай літаратуры (апавяданні, п’есы), а таксама нарысы аб народнай сымболіцы, а таксама некалькі этнаграфічных манаграфіяў[9].

Адной з найбольш важных і аб’ёмных прац даследніцы з’яўляецца трохтомнік «Łotysze Inflant polskich, a w szczególności z gminy wielońskiej pow. Rzeżyckiego. Obraz etnograficzny przez Stefaniję Ulanowską». Фалькларыстка апісала спецыфіку латгальскай мовы, а таксама сабрала ў працы латгальскія песні, прыказкі, казкі і загадкі ў перакладзе на польскую мову. У 2011 г. выйшла перавыданне прац Уланоўскай, ініцыяванае латышскімі даследчыкамі[10].

Творы[правіць | правіць зыходнік]

  • Godne święta w górach (1883)
  • Co to jest rękawka? (1884)
  • Róża w poezyi i obyczaju naszym i obcym (1886, Tygodnik Ilustrowany)
  • Na ojcowiźnie. Dramat w 5 aktach. Ulanowska Stefania i Szczepański Alfred (1889, Biblioteka Dwutygodnika Illustrowanego «Świat»)
  • Łotysze Inflant polskich, a w szczególności z gminy wielońskiej pow. Rzeżyckiego. Obraz etnograficzny przez Stefaniję Ulanowską, cz I—III (1891, 1892, 1895)
  • Wystawa środkowo-azjatycka w Moskwie (1891)
  • Na odmiennych nutach, [w:] Upominek. Książka zbiorowa na cześć Elizy Orzeszkowej (1866—1891) (1893)
  • Dziewięć i pół dusz. Z pamiętnika starej obywatelki (1912).

Зноскі

  1. ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 267.
  2. ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 267.
  3. ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2017, s. 271.
  4. ↑ Andrzej Rataj, Stefania Ulanowska. Tajemniczy życiorys, niepublikowane fragmenty twórczości, Katedra badań filologicznych «wschód — zachód» uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2016
  5. ↑ Andrzej Rataj, Stefania Ulanowska. Tajemniczy życiorys, niepublikowane fragmenty twórczości, Katedra badań filologicznych «wschód — zachód» uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2016, s.35,
  6. ↑ Andrzej Rataj, Stefania Ulanowska. Tajemniczy życiorys, niepublikowane fragmenty twórczości, Katedra badań filologicznych «wschód — zachód» uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2016, s. 35-36
  7. ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 272.
  8. ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 272.
  9. ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 268.
  10. ↑ Andrzej Rataj, Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Anna Spiss, Jan Święch (red.), t. IV, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2014, s. 268.

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Стэфанія_Уланоўская&oldid=4658825"