Перайсці да зместу

Латышы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Латышы (значэнні).
Латышы
(latvieši)
Агульная колькасць 1 423 тыс.
Рэгіёны пражывання  Латвія — 1 323 713

 Вялікабрытанія — 124 000 (2020)[1][2]
 ЗША — 91 096
 Расія — 18 979
 Літва — 2 300
 Беларусь — 1 549

Мова латышская
Рэлігія хрысціянства
Блізкія этнічныя групы літоўцы

Латышы́ (лат.: latvieši) — балцкі народ, складае 62,1 % насельніцтва Латвіі (1,284 млн чалавек, згодна з перапісам 2011 года).

Асноўная мова — латышская балтыйскай групы індаеўрапейскай сям’і. Вернікі латышы — пераважна лютэране, ёсць таксама каталікі і праваслаўныя. Агульная колькасць — 1 423 000 чал.[3]

Паходзяць ад латгалаў — старажытнабалцкай народнасці (адкуль і саманазва — латвіешы), а таксама іншых балцкіх плямён (куршаў, селаў, земгалаў).

З XIII стагоддзя латышы знаходзіліся пад нямецкім валадарствам, затым пад шведскім, а з 1795 года латышскія землі сталі часткай Расійскай імперыі. Латышская народнасць склалася к XVII стагоддзю; пратэстантызм распаўсюдзіўся ў XVI стагоддзі (не прыжыўся ён толькі ў Латгаліі).

Назва

[правіць | правіць зыходнік]

Назва латышоў паходзіць ад назвы балцкага племені латгалаў, якое жыло на ўсходзе сучаснай Латвіі. Латгальская назва ў пісаных крыніцах XI—XIII ст. фігуруе яе летьгола, Lethigalli, Лотыгола. Другая аснова ад агульнабалцкага *galas «канец, край» (> мясціна, край, зямля).

Першая аснова гідранімічнага паходжання, ад напэўна не ідэнтыфікаванай ракі з назвай тыпу *Lata / *Leta, якую параўноўваюць з літоўскімі гідронімамі Latava, Latuva, Lat-upis (рэкі), Lat-ežeris (возера), латышскімі (у задзвінскім Відзэмэ) Late, Lat-upe. Далей да індаеўрапейскага *lat- «цячы»[4]. Той жа корань у назве ракі Лотва.

Назвы многіх рэгіёнаў, утвораныя ад назваў балцкіх плямёнаў, звязаныя менавіта з гідронімамі, якія найчасцей таксама не захаваліся і не ідэнтыфікуюцца. Назвы Галіндыя, Натангія (прускія землі), Яцвязь, Судовія (зямля роднасных яцвягам судоваў)[5], Селія[6], Нальшаны, верагодна і Літва, звязваюцца з гідронімамі з асновамі Gal-ind-, Nat-ang-, Jat-(а)v-, Sūd-(а)v-, Sel-, Nal-š-, Liet-(u)v-[7]. Мяркуецца, што на адпаведных рэчках маглі знаходзіцца сакральна-рэлігійныя цэнтры пэўнага рэгіёна (племені).

Знакамітыя латышы

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Population of the UK by country of birth and nationality - Office for National Statistics. www.ons.gov.uk. Праверана 23 красавіка 2021.
  2. ↑ Population by country of birth and nationality, Annual Population Survey, Office of National Statistics, 2014] Архівавана 28 жніўня 2010 года.
  3. ↑ Latvian
  4. ↑ K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 2001. C. 504—507.
  5. ↑ V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 207—208, 296—289, 649, 890.
  6. ↑ Топоров В. Н. Еще раз о неврах и селах в общебалтийском этноязыковом контексте (народ, земля, язык, имя). Из истории и.-евр. *neur-: *-nour- и *sel- (неумирающая память об одном балтийском племени) // Балто-славянские исследования. XVII. Москва, 2006. С. 479—482.
  7. ↑ Vanagas A. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius: Mokslas, 1981. — С. 105, 137, 182, 185, 223, 231—232, 295, 319.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Археология СССР. Т. 17. Финно-угры и балты в эпоху средневековья / Л. А. Голубева [и др.]; Отв. ред. тома В. В. Седов; Редкол.: Б. А. Рыбаков (гл. ред.) [и др.]. — М.: Наука, 1987. — 510 с.
  • Балтийские языки в настоящем и прошлом / АН ЛатвССР, Ин-т языка и литературы; ред. А. Блинкена. — Рига : Зинатие, 1985. — 249 с.
  • Меркель, Г. Г. Латыши, особливо в Ливонии, в исходе философского столетия : Доп. к народоведению и человекознанию / Соч. Г. Меркеля; Пер. с нем. А. Н. Шемякина; [Предисл.] О. Бодянский. — Москва : О-во истории и древностей рос. при Моск. ун-те, 1870. — 181 с.
  • Палионис, Й. К проблеме диахронно-типологического изучения балтийских литературных языков / Й. Палионис // Балтийские языки в настоящем и прошлом / АН ЛатвССР. Ин-т языка и литературы им. А. Упита. — Рига : Зинатие, 1985. — С. 13—17.
  • Плаканс, А. Краткая история стран Балтии: [перевод с английского] / А. Плаканс. — Москва : Весь Мир, 2016. — 478 с.
  • Тугай, У. В. Латышы на Беларусі / У. В. Тугай. — Мн.: Ул. Скакун, 1999. — 133 с.
  • Языки мира: Балтийские языки / РАН. Ин-т языкознания; Ред. кол.: В. Н. Топоров, М. В. Завьялова, А. А. Кибрик и др. — Москва : Academia, 2006. — 224 с.
  • Plakans, A. The Latvians : a short history / A. Plakans. — Stanford, Calif. : Hoover Institution Press, Stanford University, 1995. — 257 p.
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Латышы&oldid=4930905"