Тафалары

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Тафалары
(тофа, тоха)
Група оленярів Тофалари Іркутська губ. Нижньоудінський повіт поч XX ст РЕМ.jpg
Агульная колькасць 837
Рэгіёны пражывання Расія
Мова тафаларская
Рэлігія Праваслаўе, шаманізм
Блізкія этнічныя групы Тувінцы, шорцы, саёты

Тафалары (саманазва тофа, тоха "чалавек") — карэнны народ Паўднёвай Сібіры. Кампактна насяляюць горна-таёжную тэрыторыю Ніжнеўдзінскага раёна Іркуцкай вобласці Расіі.

Паходжанне і гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Продкамі тафалараў з'яўляліся прадстаўнікі цюркскага племені тубо (дубо), якія ўзгадваліся кітайскімі пісьмовымі крыніцамі з V ст. н.э. Мова, матэрыяльная культура і назвы некаторых родаў тафалараў сведчаць таксама пра ўплыў на іх з боку самадыйскага і енісейскага насельніцтва. Аднымі з папярэднікаў тубо на поўначы Саянаў з'яўляліся самаеды-карагасы. Назву карагасаў доўгі час ужывалі ў дачыненні да ўсіх тафалараў.

У адрозненні ад суродзічаў тувінцаў-тоджа, тафалары рана патрапілі пад уплыў рускіх. У 1648 г. рускія казакі пабудавалі на іх тэрыторыі Удынскі астрог. Тафалары былі абкладзены ясаком, які выплочвалі згодна завышанай намінальнай, а не рэчаіснай колькасці паляўнічых.

У XIX ст. царская адміністрацыя стварыла 5 тафаларскіх улусаў, якія фактычна мелі права самакіравання. У 1931 - 1950 гг. існаваў Тафаларскі нацыянальны раён. Пасля калектывізацыі большасць насельніцтва пачала весці аселы лад жыцця.

Сёння, агульная колькасць тафалараў у Расіі — 837 чал. (2010 г.).

Традыцыйная культура[правіць | правіць зыходнік]

Асноўным гаспадарчым заняткам доўгі час з'яўлялася паляванне на капытных і футравых звяроў. Палявалі як у адзіночку, так і гуртам, з дапамогай сабак. Былі распаўсюджаны аблавы і ямныя пасткі. Доўгі час паляванне лічылася мужчынскай справай, але ў XX ст. да яго актыўна далучыліся некаторыя жанчыны. Аленяў трымалі пераважна для транспартыроўкі, але таксама пілі іх малако, рабілі з яго У XIX ст. у заможных тафалараў з'явіліся коні. Істотную ролю адыгрывала збіральніцтва дзікіх ядомых і лекавых траў і карэнняў. Восенню назапашвалі кедравыя арэхі. Распаўсюджаныя рамёствы - кавальская і гарбарная справы, апрацоўка драўніны, бяросты, рогу аленя і г. д.

Да сяр. ХХ ст. тафалары вялі паўкачавы вобраз жыцця. Асноўным жытлам быў канічны чум з тычак. Улетку яго накрывалі бяростай, узімку - ласінымі і аленевымі скурамі. Левы бок чума лічыўся мужчынскім, а правы - жаночым. Пасля пераходу да аселасці пачалі будаваць зрубныя хаты.

Мужчыны і жанчыны насілі вопратку амаль аднолькавага крою. Узімку хадзілі ў футрах мехам унутр. Адзявалі яе на голае цела. Улетку - халат з аленевай скуры. Шылі кашулі з рускіх і кітайскіх тканін. Для майстравання вопраткі і ботаў куплялі ў буратаў і тувінцаў аўчыны. Жанчыны багата ўпрыгожваліся пярсцёнкамі, бранзалетамі, футрам вавёркі і собаля.

Кожная малая сям'я ёг ишти валодала аленямі, прыладамі працы, хатнімі рэчамі, жытлам, аднак яны аб'ядноўваліся па бацькоўскаму прынцыпу ў роды, якія распараджаліся паляўнічымі і качавымі ўгодзямі. Роды, у сваю чаргу, уваходзілі ў буйную родава-тэрытарыяльную групу (усяго іх налічвалася восем, яны мелі судовыя і некаторыя кіруючыя функцыі).

Распаўсюджаныя формы вуснай народнай творчасці тафалараў - легенды, чароўныя казкі, казкі пра жывёлін, лірычныя спевы.

Мова[правіць | правіць зыходнік]

Тафаларская мова адносіцца да цюркскай моўнай групы, блізкая да мовы тувінцаў. Мае 2 гаворкі. У выніку русіфікацыі ў XX ст. амаль была згублена, аднак з 1980-ых гг. адзначаецца цікавасць тафалараў да яе адраджэння. Тафаларская пісьмовасць на аснове кірыліцы была распрацавана ў 1970-ых гг., аднак першы падручнік "Тоъфа букварь" быў выдадзены толькі ў 1989 г.

Рэлігія[правіць | правіць зыходнік]

Большасць вернікаў - праваслаўныя. Аднак доўгі час заховаўся шаманізм. Шаманамі маглі стаць мужчыны і жанчыны. У асноўным шаманская практыка датычылася лячэння хвароб.

Знешнія спасылкі[правіць | правіць зыходнік]