Ян Труэль

Ян Труэль
Ян Труэль
	Jan Troell
	Ян Труэль на Міжнародным кінафестывалі ў Стакгольме, лістапад 2012
Імя пры нараджэнні	Ян Густаф Труэль
Дата нараджэння	23 ліпеня 1931[…] (92 гады)
Месца нараджэння	Лімхамн[d], Мальмё;
Грамадзянства	Швецыя
Прафесія	кінарэжысёр, сцэнарыст, кінааператар
Кар’ера	1962—цяперашні час
Узнагароды	«Бодыль» (1973); «Залаты жук» (1967, 1992, 2002 — двойчы); «Сярэбраны мядзведзь» (1992)
IMDb	ID 0873296
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ян Гу́стаф Труэль (шведск.: Jan Gustaf Troell; нар. 23 ліпеня 1931, Лімхамн, Мальмё, Швецыя) — адзін з самых тытулаваных шведскіх кінарэжысёраў, намінант на прэміі «Оскар» і «Незалежны дух», прызёр дзясяткаў міжнародных кінафестываляў і лаўрэат шматлікіх прэстыжных кінапрэмій, у тым ліку «Сярэбраны мядзведзь» 42-га Берлінале за рэжысёрскую работу стужкі «Капітан (англ.) (бел.».

Вядомым у Швецыі Труэль стаў пасля рэлізу дэбютнай драмы «Вось тваё жыццё (англ.) (бел.», у свеце маладога рэжысёра ўведалі пасля прэм’еры высокабюджэтнага фільма «Эмігранты», які атрымаў два «Залатыя глобусы» і намінаваўся на пяць «Оскараў». Да канца 1960-х гадоў Труэль стаў адным з лідараў г.зв. Групы 13 (разам з Бу Відэрберг, сваім настаўнікам і блізкім сябрам)^[3].

Рэжысёрскі стыль Яна Труэля вылучаецца паэтычнай вобразнасцю персанажаў, энергічным буйным планам ўступных кадраў і выразным паказам думак і пачуццяў герояў^[4]. Фільмы Яна Труэля вядомыя ва ўсім свеце, многія з іх лічацца класікай скандынаўскага кінематографа^[5].

Ян Труэль найбольш вядомы як стваральнік дылогіі пра шведскіх эмігрантаў — «Эмігранты» і «Пасяленцы», выдатным выкананнем роляў у гэтых карцінах вызначыліся Макс фон Сюдаў і Ліў Ульман.

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў сям’і стаматолага Густафа Труэля. Яну было восем гадоў, калі пачалася Другая сусветная вайна, разам з бацькамі і двума братамі жыў на шведскім паўднёвым узбярэжжы, насупроць Капенгагена, былі выпадкі, што яны чулі кананаду^[6].

У сярэдзіне 1950-х гадоў Труэль пачаў працаваць у мясцовай школе і тады купіў 8 мм камеру, на якую зняў свой першы кароткаметражны фільм пад назвай «Хлусня, або млявыя ўздыхі на млыну»^[5]. Неўзабаве шведскае тэлебачанне выкупіла у Труэля права на паказ карціны^[5].

Цягам многіх гадоў Труэль працаваў аператарам на здымачных пляцоўках праектаў Бу Відэрберга, але ўжо ў 1966 годзе дэбютаваў як рэжысёр, зняў драму «Вось тваё жыццё (англ.) (бел.», у аснове сцэнарыя карціны аўтабіяграфія вядомага шведскага пісьменніка Эйвінда Юнсана^[7]. У Швецыі фільм меў вялікі поспех, дзякуючы яму Труэля заўважыў драматург Вільгельм Муберг, які тым часам шукаў рэжысёра для экранізацыі свайго цыклу раманаў «Эмігранты»^[8].

У 1968 годзе Труэль зняў стужку «Эне, бэне, рэс (англ.) (бел.», якая атрымала галоўны прыз 18-га Берлінскага кінафестывалю. Праз два гады Труэль пачаў здымкі «Эмігрантаў», Вільгельм Муберг кансультаваў Труэля на здымачнай пляцоўцы і, урэшце, карцінай быў задаволены. Здымкі праходзілі ў самой Швецыі і ў ЗША^[7]. За рэжысуру і сцэнарый «Эмігрантаў» Труэль быў намінаваны на прэмію «Оскар».

Праз год рэжысёр зняў сіквел «Эмігрантаў» — «Пасяленцы» з тымі ж Сюдавым і Ульман у ролях, але стужка не мела поспеху сваёй папярэдніцы. У 1992 годзе, на 42-м Берлінскім кінафестывалі, Труэль атрымаў «Сярэбранага мядзведзя» за найлепшую рэжысёрскую работу фільма «Капітан (англ.) (бел.». З наступных праектаў Труэля вылучаецца байапік «Гамсун (англ.) (бел.», дзе ролю пісьменніка Кнута Гамсуна выконвае талісман Труэля Макс фон Сюдаў, і арт-хаўсны хіт «Незабыўныя моманты (англ.) (бел.», намінаваны на «Залаты глобус»^[9].

У снежні 2012 года выйшаў новы фільм Труэля — біяграфічная драма «Суд над нябожчыкам (англ.) (бел.»^[6]. Рэжысёр традыцыйна хацеў узяць на галоўную ролю Макса фон Сюдава, аднак потым палічыў, што акцёр дужа стары для ролі харызматычнага журналіста Торгню Сегерстэта^[6].

Ян Труэль жыве і працуе ў невялікім паселішчы Смюгехамн (англ.) (бел.^[9]. Жанаты з пісьменніцай і сцэнарысткай Агнетай Ультсётэр-Труэль, мае дачку Ёхану. Неаднакроць заяўляў, што ісці на пенсію не плануе^[6].

Значэнне і рэжысёрскі стыль[правіць | правіць зыходнік]

У канцы 1960-х гадоў Бу Відэрберг і Ян Труэль былі лідарамі г. зв. Групы 13, новага руху ў шведскім кіно, які кінуў старую тэндэнцыю здымаць фільмы ў дакументальнымі стылі і на чорна-белай стужцы^[3]. Яны ж упершыню звярнуліся да колеру і анамарфіраванага фармату CinemaScope, што прычынілася двух буйных праектаў: «Эльвіра Мадыган» у Відэрберга і «Эмігранты» у Труэля^[3]. Абодва рэжысёра зрабілі сабе імя на гэтых фільмах, якія атрымалі шмат розных узнагароды на міжнародных фестывалях^[3].

Раннія фільмы Труэля, «Эмігранты» і «Пасяленцы», працягвалі старую шведскую традыцыю супрацоўніцтва з аўтарам экранізуемага твора і рэжысёрам-пастаноўшчыкам^[3]. Асноўная праблема, якая ўзнікла пры здымках абодвух карцін — вялікі прамежак часу, ахоплены сюжэтам раманаў Муберга^[3]. Труэль пераадолеў гэту праблему і ў Швецыі яго ўведалі, як рэжысёра здольнага пераўтвараць прозу ў карцінку на экране, ні на крок не адхіліўшыся ад арыгіналу^[3]. Эмігранцкая дылогія закранала звыклую для фільмаў Труэля тэму — мізагінію^[10]. Сюжэт большасці яго карцін фіксуецца на барацьбе адзінокага мужчыны з недасяжнай мэтай — існасцю, лёсам, праўдай^[10]. Труэль паказвае бедных людзей праз прызму простай і архаічнай мовы, ён змешвае цягучыя кадры с напружаным буйным планам^[10].

Элемент, які вылучае рэжысёрскі стыль Яна Труэля — прысутнасць Макса фон Сюдава амаль ў кожнай стужцы, яны робяць разам з 1963 года^[11]. «Рабіць з Максам — гэта заўсёды прыгода» — кажа Труэль^[11].

Фільмаграфія[правіць | правіць зыходнік]

1962: к/ф Хлопчык і цмок (Pojken och draken) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1966: Вось тваё жыццё (Här har du ditt liv) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1968: Эне, бэне, рэс (Ole dole doff) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1971: Эмігранты (Utvandrarna) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1972: Пасяленцы (Nybyggarna) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1973: т/ф Ніткі (Gamen) — рэжысёр
1974: Нявеста Зэндзі (Zandy’s Bride) — рэжысёр
1977: Бах! (Bang!) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1979: Ураган (Hurricane) — рэжысёр
1982: Палёт Арла (Ingenjör Andrées luftfärd) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1988: д/ф Краіна саг (Sagolandet) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1991: Капітан (Il capitano) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1996: Гамсун (Hamsun) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
1997: д/ф Замарожаная мара (En frusen dröm) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
2000: д/ф З Швецыі (Från Sverige i tiden) — рэжысёр
2001: Белы як снег (Så vit som en snö) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
2003: д/ф Уяўленне (Närvarande) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
2007: д/ф Мелодыя (Färgklang) — рэжысёр, аператар
2008: Незабыўныя моманты (Maria Larssons eviga ögonblick) — рэжысёр, сцэнарыст, аператар
2012: Суд над нябожчыкам (Dom över död man) — рэжысёр, сцэнарыст

Узнагароды і намінацыі[правіць | правіць зыходнік]

Год	Назва	Узнагарода	Катэгорыя	Вынік
1965	«4 x 4»	Маскоўскі міжнародны кінафестываль	Ганаровы дыплом	Перамога
1966	«Вось тваё жыццё»	«Залаты жук»	«Найлепшая рэжысёрская работа»	Перамога
		Берлінскі кінафестываль	Прыз міжнароднага евангелісцкага журы	Перамога
			Прыз Еўрапейскай канфедэрацыі мастацкага кіно	Перамога
			Узнагарода C.I.D.A.L.C	Перамога
			«Залаты мядзведзь»	Намінацыя
1968	«Эне, бэне, рэс»	Берлінскі кінафестываль	«Залаты мядзведзь»	Перамога
			Прыз міжнароднага евангелісцкага журы	Перамога
			Прыз Міжнароднай Каталіцкай арганізацыі ў галіне кіно	Перамога
			Прэмія міжнароднага саюза кінакрытыкаў	Перамога
			Залаты прыз міжнароднай гільдыі пісьменнікаў	Перамога
1971	«Эмігранты»	«Джусі»	«Найлепшы замежны рэжысёр»	Перамога таксама за «Пасяленцаў»
		«Оскар»	«Найлепшая рэжысура»	Намінацыя
		«Оскар»	«Найлепшы адаптаваны сцэнарый»	Намінацыя
1972	«Пасяленцы»	«Джусі»	«Найлепшы замежны рэжысёр»	Перамога таксама за «Эмігрантаў»
1972	«Пасяленцы»	«Бодыль»	«Найлепшы еўрапейскі фільм»	Перамога
1974	«Нявеста Зэндзі»	«Давід дзі Данатэла»	«Еўрапейскі Давід»	Перамога
1977	«Бах!»	Канскі кінафестываль	«Залатая пальмавая галіна»	Намінацыя
1988	«Краіна саг»	Берлінскі кінафестываль	Прыз «Інтэрфільма» — ганаровая ўпамінанне	Перамога
1989		«Залаты жук»	Ганаровая прэмія за жыццёвыя дасягненні	Перамога
1991	«Капітан»	«Залаты жук»	«Найлепшы фільм»	Перамога
		«Залаты жук»	«Найлепшая аператарская работа»	Намінацыя
		Берлінскі кінафестываль	«Сярэбраны мядзведзь» за найлепшую рэжысёрскую работу	Перамога
		Берлінскі кінафестываль	«Залаты мядзведзь»	Намінацыя
		«Аманда»	«Найлепшы замежны фільм»	Перамога
1996	«Гамсун»	Міжнародны кінафестываль ў Вальядалідзе	«Залаты колас»	Намінацыя
		Скандынаўскі кінафестываль у Руане	Гран-пры журы	Перамога
		Міжнародны кінафестываль у Манрэале	Гран-пры за выключны ўклад у кінематограф	Перамога
		Міжнародны кінафестываль у Манрэале	Прыз экуменічнага журы	Перамога
1997	«Замарожаная мара»	Міжнародны кінафестываль у Вальядалідзе	«Найлепшы дакументальны фільм»	Перамога
1997	«Замарожаная мара»	Міжнародны кінафестываль у Сан-Францыска	Сертыфікат якасці	Перамога
2001	«Белы як снег»	Міжнародны кінафестываль у Манрэале	Гран-пры	Намінацыя
		«Залаты жук»	«Найлепшая рэжысёрская работа»	Перамога
			«Найлепшая аператарская работа»	Перамога
			«Найлепшы сцэнарый»	Намінацыя
2008	«Незабыўныя моманты»	Міжнародны кінафестываль у Вальядалідзе	«Найлепшы аператар»	Перамога
		Міжнародны кінафестываль у Вальядалідзе	«Залаты колас»	Намінацыя
		«Роберт»	«Найлепшы неамерыканскі фільм»	Перамога
		Нацыянальнае таварыства кінакрытыкаў ЗША	«Найлепшая аператарская работа»	Намінацыя
		«Незалежны дух»	«Найлепшы замежны фільм»	Намінацыя
		«Залаты жук»	«Найлепшая рэжысёрская работа»	Намінацыя
			«Найлепшая аператарская работа»	Намінацыя
			«Найлепшы сцэнарый»	Намінацыя
		Міжнародны кінафестываль у Чыкага	«Залаты Х’юга» (галоўны прыз)	Намінацыя
		«Бодыль»	«Найлепшы неамерыканскі фільм»	Намінацыя
2012	«Суд над нябожчыкам»	Міжнародны кінафестываль у Чыкага	«Залаты Х’юга» (галоўны прыз)	Намінацыя
		«Залаты жук»	«Найлепшая рэжысёрская работа»	Намінацыя
		«Залаты жук»	«Найлепшая аператарская работа»	Намінацыя (сумесна з Мішам Гаўрусьёвым)
		Міжнародны кінафестываль у Манрэале	«Найлепшы рэжысёр»	Перамога
		Міжнародны кінафестываль у Манрэале	Гран-пры журы	Намінацыя

Крыніцы[правіць | правіць зыходнік]

↑ Jan Troell // filmportal.de — 2005. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812"></a>
↑ Jan Troell // Brockhaus Enzyklopädie
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё Iverson, Soderbergh Vidding, Soila 1998, p. 216.
↑ Larsson, Marklund 2010, p. 259.
↑ ^а ^б ^в Larsson, Marklund 2010, p. 256.
↑ ^а ^б ^в ^г Macnab G.. Jan Troell (англ.). Screen Daily (13 лютага 2012). Праверана 2012-7-13.
↑ ^а ^б Nordstrom 2010, p. 139.
↑ Steene 1972, p. 11.
↑ ^а ^б Addiego W.. Q&A with Jan Troell (англ.). SFGate (21 лютага 2010). Праверана 2012-7-13.
↑ ^а ^б ^в Iverson, Soderbergh Vidding, Soila 1998, p. 217.
↑ ^а ^б Innes C.. Max Von Sydow, 'the Swedish Laurence Olivier' (англ.). Los Angeles Times (27 декабря 1999). Праверана 2012-7-14.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Larsson М., Marklund А. Swedish Film: An Introduction and Reader. — Nordic Academic Press, 2010.
Iverson G., Soderbergh Widding A., Soila T. Nordic National Cinemas. — Routledge, 1998.
Nordstrom B. J. Culture and Customs of Sweden. — ABC-CLIO, 2010.
Steene B. American Swedish '72. — American Swedish Hist Museum, 1972.
Ullmann L., Emmet Long R. Liv Ullmann: Interviews. — University Press of Mississippi, 2006.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Ян Труэль на сайце «Internet Movie Database» (англ.)

[_3eb98166e72457de-1] Jan Troell // filmportal.de — 2005. Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q15706812"></a>

[_99cd8bc7b3072d94-2] Jan Troell // Brockhaus Enzyklopädie
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[FOOTNOTEIverson,_Soderbergh_Vidding,_Soila1998216-3] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё Iverson, Soderbergh Vidding, Soila 1998, p. 216.

[FOOTNOTELarsson,_Marklund2010259-4] Larsson, Marklund 2010, p. 259.

[FOOTNOTELarsson,_Marklund2010256-5] а ^б ^в Larsson, Marklund 2010, p. 256.

[Интервью-6] а ^б ^в ^г Macnab G.. Jan Troell (англ.). Screen Daily (13 лютага 2012). Праверана 2012-7-13.

[FOOTNOTENordstrom2010139-7] а ^б Nordstrom 2010, p. 139.

[FOOTNOTESteene197211-8] Steene 1972, p. 11.

[SFGate-9] а ^б Addiego W.. Q&A with Jan Troell (англ.). SFGate (21 лютага 2010). Праверана 2012-7-13.

[FOOTNOTEIverson,_Soderbergh_Vidding,_Soila1998217-10] а ^б ^в Iverson, Soderbergh Vidding, Soila 1998, p. 217.

[Лос-Анджелес_Таймс-11] а ^б Innes C.. Max Von Sydow, 'the Swedish Laurence Olivier' (англ.). Los Angeles Times (27 декабря 1999). Праверана 2012-7-14.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Прэмія «Сярэбраны мядзведзь» за найлепшую рэжысуру
1956—1975	Роберт Олдрыч (1956) Марыа Манічэлі (1957) Тадасі Імаі (1958) Акіра Курасава (1959) Жан-Люк Гадар (1960) Бернхард Вікі (1961) Франчэска Розі (1962) Нікас Кундурас (1963) Сацьяджыт Рай (1964) Сацьяджыт Рай (1965) Карлас Саура (1966) Жываін Паўлавіч (1967) Карлас Саура (1968) Не прысуджалася (1969—1971) Жан-П’ер Блан (1972) Не прысуджалася (1973—1974) Сяргей Салаўёў (1975)
1976—2000	Марыа Манічэлі (1976) Мануэль Гуцьерэс Арагон (1977) Георгі Дзюлгераў (1978) Астрыд Хенінг-Енсен (1979) Іштван Сабо (1980) Марыа Манічэлі (1982) Эрык Рамэр (1983) Эторэ Скола / Костас Ферыс (1984) Роберт Бентан (1985) Георгій Шэнгелая (1986) Олівер Стоўн (1987) Норман Джуісан (1988) Душан Ганак (1989) Міхаэль Ферхёвен (1990) Джонатан Дэмі / Рыкі Таньяці (1991) Ян Труэль (1992) Эндру Біркін (1993) Кшыштаф Кеслёўскі (1994) Рычард Лінклейтэр (1995) Ім Хо / Рычард Лонкрэйн (1996) Эрык Хойман (1997) Ніл Джордан (1998) Стывен Фрырз (1999) Мілаш Форман (2000)
2001—2025	Лінь Чэншэн (2001) Атар Іаселіяні (2002) Патрыс Шэро (2003) Кім Кі Дук (2004) Марк Ротэмунд (2005) Майкл Уінтэрботам / Мат Уайткрос (2006) Ёсеф Сідар (2007) Пол Томас Андэрсан (2008) Асгар Фархадзі (2009) Раман Паланскі (2010) Ульрых Кёлер (2011) Крысціян Петцольд (2012) Дэвід Гордан Грын (2013) Рычард Лінклейтэр (2014) Раду Жудэ / Малгажата Шумоўска (2015) Міа Хансен-Лёве (2016) Акі Каўрысмякі (2017) Уэс Андэрсан (2018) Ангела Шанэлек (2019) Хон Сан Су (2020) Дэнеш Надзь (2021) Клер Дэні (2022) Філіп Гарэль (2023)
Берлінскі кінафестываль