Іван Фёдараў: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др стылявыя змены + арфаграфія
Сапраўднае прозьвішча Федаровіч - Ioannes Fedorowicz (лат.) пісанае ім уласнаручна!, меркаванне
Радок 1: Радок 1:
{{значэнні2|тып=прозвішча|Фёдараў}}
{{значэнні2|тып=прозвішча|Федаровіч}}
{{Картка:Асоба
{{Картка:Асоба
|імя = Іван Фёдараў
|імя = Іван Федаровіч
|арыгінал_імя =
|арыгінал_імя =
|партрэт =
|партрэт =
|памер =
|памер =
|подпіс = Помнік Івану Фёдараву ў Львове
|подпіс = Помнік Івану Федаровічу ў Львове
|апісанне =
|апісанне =
|імя пры нараджэнні =
|імя пры нараджэнні =
Радок 25: Радок 25:
|Rodovid =
|Rodovid =
}}
}}
[[Image:Autograph of Ivan Fyodorov (23-07-1583).jpg|thumb|Аўтограф І. Фёдарава, лацінамоўны ліст да саксонскага курфюрста (23.7.1583)]]
[[Image:Autograph of Ivan Fyodorov (23-07-1583).jpg|thumb|Аўтограф І. Федаровіча, лацінамоўны ліст да саксонскага курфюрста (23.7.1583)]]


'''Іван Фёдараў''' ([[1510]]?, [[вёска Петкавічы|Петкавічы]]?<ref name=rusak>Біяграфічныя звесткі, пададзеныя ў [[В. Русакевіч]]. Старабеларускія граматыкі, 2001.</ref> — {{ДС|16|12|1583}}, {{Месца смерці|Львоў}}) — сярэдневяковы ўсходнееўрапейскі [[друкар]]. Лічыцца пачынальнікам друкарскай справы ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]] і, такім чынам, у [[Расія|Расіі]]. Быў настаўнікам друкара [[Грынь Іванавіч|Грыня Іванавіча]].
'''Іван Федаровіч''' ([[1510]]?, [[вёска Петкавічы|Петкавічы]]?<ref name=rusak>Біяграфічныя звесткі, пададзеныя ў [[В. Русакевіч]]. Старабеларускія граматыкі, 2001.</ref> — {{ДС|16|12|1583}}, {{Месца смерці|Львоў}}) — сярэдневяковы ўсходнееўрапейскі [[друкар]]. Лічыцца пачынальнікам друкарскай справы ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]] і, такім чынам, у [[Расія|Расіі]]. Быў настаўнікам друкара [[Грынь Іванавіч|Грыня Іванавіча]].


== Біяграфія ==
== Біяграфія ==
Месца яго нараджэння невядома, але, зыходзячы з [[геральдыка|геральдычнай]] трактоўкі друкарскага знака Фёдарава, некаторыя навукоўцы лічаць, што ён паходзіць дробнай заходнебеларускай або палеска-падляшскай шляхты, падпісваўся родавым гербам [[Рагозы|Рагозаў]] «Шранява»<ref name=rusak/>. Паводле некаторых звестак, вучыўся ў [[Кракаўскі ўніверсітэт|Кракаўскім універсітэце]], дзе ў [[1532]] годзе атрымаў ступень [[бакалаўр]]а<ref name=rusak/>. Існуе гіпотэза аб нараджэнні Івана Фёдарава на тэрыторыі сучаснага [[Вілейскі раён|Вілейскага раёна]]<ref name="РГ_Иван_Федоров">[http://www.rh.by/by/113/120/2844/ Першадрукар Іван Фёдараў нарадзіўся на Вілейшчыне] //«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>. Друкарскай справе вучыўся, відаць, у ананімнай друкарні ноўгарадскага святара [[Сільвестр]]а ([[1553]]—[[1563]])<ref name=rusak/>.
Месца яго нараджэння невядома, але, зыходзячы з [[геральдыка|геральдычнай]] трактоўкі друкарскага знака Федаровіча, некаторыя навукоўцы лічаць, што ён паходзіць дробнай заходнебеларускай або палеска-падляшскай шляхты, падпісваўся родавым гербам [[Рагозы|Рагозаў]] «Шранява»<ref name=rusak/>. Паводле некаторых звестак, вучыўся ў [[Кракаўскі ўніверсітэт|Кракаўскім універсітэце]], дзе ў [[1532]] годзе атрымаў ступень [[бакалаўр]]а<ref name=rusak/>. Існуе гіпотэза аб нараджэнні Івана Фёдарава на тэрыторыі сучаснага [[Вілейскі раён|Вілейскага раёна]]<ref name="РГ_Иван_Федоров">[http://www.rh.by/by/113/120/2844/ Першадрукар Іван Фёдараў нарадзіўся на Вілейшчыне] //«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>. Друкарскай справе вучыўся, відаць, у ананімнай друкарні ноўгарадскага святара [[Сільвестр]]а ([[1553]]—[[1563]])<ref name=rusak/>.


=== Друкарская дзейнасць у Маскве ===
=== Друкарская дзейнасць у Маскве ===
У [[1550-я]] гады працаваў у т. зв. ананімнай друкарні ў [[Масква|Маскве]]. З [[19 красавіка]] [[1563]] да [[1 сакавіка]] [[1564]] разам з [[Пётр Мсціславец|Пятром Мсціслаўцам]] выдаў у Маскве першую дакладна датаваную [[Расія|расійскую]] друкаваную кнігу «Апостал» (захаваўся 61 асобнік). Рыхтуючы яе да выдання, першадрукары правялі вялікую тэксталагічную і рэдактарскую работу, аб чым сведчыць [[Сымон Будны]] ў прадмове да Новага Запавету (Лоск, [[1574]]). 48 заставак гэтай кнігі, надрукаваных з 20 дошак, 22 буквіцы і іншыя друкарскія аздабленні вызначаюцца высокім мастацкім майстэрствам і працягваюць традыцыі арнаментальнага ўбранства старажытнарускіх рукапісных кніг школы Феадосія Ізографа. Перапрацаваўшы арнаментальныя прыёмы гэтай школы, Фёдараў і Мсціславец стварылі т. зв. старадрукарскі стыль, які потым атрымаў вялікае пашырэнне ў мастацкім аздабленні друкаваных і рукапісных кніг. Шрыфт «Апостала», які выкарыстоўваў Фёдараў і ў іншых сваіх выданнях, створаны на аснове маскоўскага паўустава канца [[15 стагоддзе|XV]] — пач. [[16 стагоддзе|XVI]] стагоддзяў.
У [[1550-я]] гады працаваў у т. зв. ананімнай друкарні ў [[Масква|Маскве]]. З [[19 красавіка]] [[1563]] да [[1 сакавіка]] [[1564]] разам з [[Пётр Мсціславец|Пятром Мсціслаўцам]] выдаў у Маскве першую дакладна датаваную [[Расія|расійскую]] друкаваную кнігу «Апостал» (захаваўся 61 асобнік). Рыхтуючы яе да выдання, першадрукары правялі вялікую тэксталагічную і рэдактарскую работу, аб чым сведчыць [[Сымон Будны]] ў прадмове да Новага Запавету (Лоск, [[1574]]). 48 заставак гэтай кнігі, надрукаваных з 20 дошак, 22 буквіцы і іншыя друкарскія аздабленні вызначаюцца высокім мастацкім майстэрствам і працягваюць традыцыі арнаментальнага ўбранства старажытнарускіх рукапісных кніг школы Феадосія Ізографа. Перапрацаваўшы арнаментальныя прыёмы гэтай школы, Фёдараў (Федаровіч) і Мсціславец стварылі т. зв. старадрукарскі стыль, які потым атрымаў вялікае пашырэнне ў мастацкім аздабленні друкаваных і рукапісных кніг. Шрыфт «Апостала», які выкарыстоўваў Фёдараў (Федаровіч) і ў іншых сваіх выданнях, створаны на аснове маскоўскага паўустава канца [[15 стагоддзе|XV]] — пач. [[16 стагоддзе|XVI]] стагоддзяў.


[[29 верасня]] і [[29 кастрычніка]] [[1565]] Фёдараў і Мсціславец выпусцілі ў Маскве 2 выданні «Часоўніка» (зберагліся 6 асобнікаў) — кнігі для пачатковага навучання грамаце.
[[29 верасня]] і [[29 кастрычніка]] [[1565]] Фёдараў (Федаровіч) і Мсціславец выпусцілі ў Маскве 2 выданні «Часоўніка» (зберагліся 6 асобнікаў) — кнігі для пачатковага навучання грамаце.


=== Выгнанне з Масквы. Кнігадрукарства ў Беларусі ===
=== Выгнанне з Масквы. Кнігадрукарства ў Беларусі ===
У [[1566]] з-за ганенняў з боку рэакцыйных расійскіх свецкіх і царкоўных колаў Фёдараў і Мсціславец пакінулі Маскву і накіраваліся ў [[Беларусь]]. Новую [[Заблудаўская друкарня|друкарню]] яны заснавалі ў [[Заблудаў|Заблудаве]] каля [[Беласток]]а (зараз [[Падляскае ваяводства]] ў [[Польшча|Польшчы]]) у маёнтку гетмана [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]]. У Заблудаўскай друкарні ў [[1568]]—[[1569]] імі надрукавана «Евангелле вучыцельнае» (захаваліся 44 экз.) — зборнік гутарак і павучанняў з тлумачэннем евангельскіх тэкстаў. У ім змешчана таксама «Слова на Ушэсце» [[Кірыла Тураўскі|Кірылы Тураўскага]] — першы друкаваны помнік старажытнай усходнеславянскай літаратуры. На адвароце тытульнага аркуша кнігі ў тэхніцы ксілаграфіі змешчаны [[герб]] Хадкевіча. Потым гэта кніга неаднаразова перавыдавалася ў Беларусі. Пасля ад'езду Мсціслаўца ў [[Вільня|Вільню]] Фёдараў надрукаваў у Заблудаве ў [[1569]]—[[1570]] Псалтыр з Часаслоўцам (зберагліся 3 асобнікі). У канцы гэтай кнігі змешчана Пасхалія ў табліцах. Складаючы яе, Фёдараў, відаць, выкарыстаў Пасхалію з «Малой падарожнай кніжкі» [[Францішак Скарына|Францыска Скарыны]], выдадзенай каля [[1522]] у Вільні.
У [[1566]] з-за ганенняў з боку рэакцыйных расійскіх свецкіх і царкоўных колаў Фёдараў (Федаровіч) і Мсціславец пакінулі Маскву і накіраваліся ў [[Беларусь]]. Новую [[Заблудаўская друкарня|друкарню]] яны заснавалі ў [[Заблудаў|Заблудаве]] каля [[Беласток]]а (зараз [[Падляскае ваяводства]] ў [[Польшча|Польшчы]]) у маёнтку гетмана [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Рыгор Хадкевіч|Рыгора Хадкевіча]]. У Заблудаўскай друкарні ў [[1568]]—[[1569]] імі надрукавана «Евангелле вучыцельнае» (захаваліся 44 экз.) — зборнік гутарак і павучанняў з тлумачэннем евангельскіх тэкстаў. У ім змешчана таксама «Слова на Ушэсце» [[Кірыла Тураўскі|Кірылы Тураўскага]] — першы друкаваны помнік старажытнай усходнеславянскай літаратуры. На адвароце тытульнага аркуша кнігі ў тэхніцы ксілаграфіі змешчаны [[герб]] Хадкевіча. Потым гэта кніга неаднаразова перавыдавалася ў Беларусі. Пасля ад'езду Мсціслаўца ў [[Вільня|Вільню]] Федаровіч надрукаваў у Заблудаве ў [[1569]]—[[1570]] Псалтыр з Часаслоўцам (зберагліся 3 асобнікі). У канцы гэтай кнігі змешчана Пасхалія ў табліцах. Складаючы яе, Федаровіч, відаць, выкарыстаў Пасхалію з «Малой падарожнай кніжкі» [[Францішак Скарына|Францыска Скарыны]], выдадзенай каля [[1522]] у Вільні.


=== Пераезд у Львоў ===
=== Пераезд у Львоў ===
Паколькі Хадкевіч рашыў спыніць выдавецкую дзейнасць, Фёдараў у канцы [[1572]] — пачатку [[1573]] пераехаў у [[Львоў]] і заснаваў там першую на [[Украіна|Украіне]] друкарню, дзе ў [[1574]] выдаў першую ўкраінскую дакладна датаваную друкаваную кнігу «Апостал» (захавалася 97 асобнікаў, што сведчыць пра вялікі першапачатковы тыраж кнігі). Гэта кніга была паўторам маскоўскага выдання [[1564]] з даданнем некаторых уступных тэкстаў і пасляслоўяў «''Повесть… откуду начася и како сверится друкарня сия''». Гэта пасляслоўе — першы друкаваны твор рускай мемуарнай літаратуры. У кнізе змешчаныя 3 гравюры, кожная на старонку: герб Хадкевіча, выява апостала Лукі, геральдычная кампазіцыя з гербам горада Львова і друкарскім знакам Фёдарава.
Паколькі Хадкевіч рашыў спыніць выдавецкую дзейнасць, Федаровіч у канцы [[1572]] — пачатку [[1573]] пераехаў у [[Львоў]] і заснаваў там першую на [[Украіна|Украіне]] друкарню, дзе ў [[1574]] выдаў першую ўкраінскую дакладна датаваную друкаваную кнігу «Апостал» (захавалася 97 асобнікаў, што сведчыць пра вялікі першапачатковы тыраж кнігі). Гэта кніга была паўторам маскоўскага выдання [[1564]] з даданнем некаторых уступных тэкстаў і пасляслоўяў «''Повесть… откуду начася и како сверится друкарня сия''». Гэта пасляслоўе — першы друкаваны твор рускай мемуарнай літаратуры. У кнізе змешчаныя 3 гравюры, кожная на старонку: герб Хадкевіча, выява апостала Лукі, геральдычная кампазіцыя з гербам горада Львова і друкарскім знакам Фёдарава.


У тым жа [[1574]] г. Фёдараў надрукаваў у Львове «Азбуку» («Буквар») — першы друкаваны рускі падручнік з практыкаваннямі для навучання грамаце, прыкладамі спражэння дзеясловаў, скланення назоўнікаў і прыметнікаў, выкарыстання «прасодый» (узоры выкарыстання над- і падрадковых знакаў). Кнігу завяршаюць тэксты для замацавання і развіцця навыкаў чытання і пісьма, т. зв. тлумачальная азбука, шырока вядомыя малітвы. Урыўкі з біблейскіх кніг у «Азбуцы» падабраны так, што яны фармулююць мэтанакіраваную гуманістычную праграму пачатковай школьнай адукацыі (адзін экзэмпляр гэтай кнігі захоўваецца ў бібліятэцы [[Гарвардскі ўніверсітэт|Гарвардскага ўніверсітэта]], [[ЗША]], другі — у [[Лондан]]е).
У тым жа [[1574]] г. Федаровіч надрукаваў у Львове «Азбуку» («Буквар») — першы друкаваны рускі падручнік з практыкаваннямі для навучання грамаце, прыкладамі спражэння дзеясловаў, скланення назоўнікаў і прыметнікаў, выкарыстання «прасодый» (узоры выкарыстання над- і падрадковых знакаў). Кнігу завяршаюць тэксты для замацавання і развіцця навыкаў чытання і пісьма, т. зв. тлумачальная азбука, шырока вядомыя малітвы. Урыўкі з біблейскіх кніг у «Азбуцы» падабраны так, што яны фармулююць мэтанакіраваную гуманістычную праграму пачатковай школьнай адукацыі (адзін экзэмпляр гэтай кнігі захоўваецца ў бібліятэцы [[Гарвардскі ўніверсітэт|Гарвардскага ўніверсітэта]], [[ЗША]], другі — у [[Лондан]]е).


=== На службе Канстанціна Астрожскага ===
=== На службе Канстанціна Астрожскага ===
У [[1575]] князь [[Канстанцін Астрожскі]] запрасіў Фёдарава на службу да сябе, дзе той выконваў абавязкі аканома Дзерманскага манастыра. Каля [[1578]] Астрожскі заснаваў у [[горад Астрог|Астрогу]] друкарню, у якой [[18 чэрвеня]] [[1578]] выйшла новае выданне «Азбукі», дапоўненае ў параўнанні з выданнем [[1574]] паралельнымі грэка-славянскімі тэкстамі, каб дапамагчы вучням авалодаць [[Грэчаская мова|грэчаскай мовай]] (захаваліся 2 асобнікі: у [[Капенгаген]]е і Гоце, [[Германія]]; невялікі яе фрагмент — у Дзяржаўнай Расійскай бібліятэцы ў [[Масква|Маскве]]). У гэтым выданні ўпершыню надрукаваны помнік [[Балгарыя|старажытнабалгарскай]] літаратуры «Аб писменах» [[Чарнарызец Храбр|Чарнарызца Храбра]] пад назвай «Сказание како состави святый Кирил Философ азбуку по языку словеньску». У [[1580]] г. Фёдараў надрукаваў у Астрогу Псалтыр і Новы Запавет элегантным малым фарматам (у «васьмёрку»; збераглося 68 асобнікаў). Кнігу адкрывае прыгожы тытульны аркуш, заключаны ў гравіраваную па дрэве рамку. У тым жа годзе Фёдараў выдаў паказальнік да гэтых кніг: «Кніжку, збор рэчаў самых патрэбных…» — першы ў гісторыі айчыннай бібліяграфіі і дакументалістыкі алфавітна-прадметны паказальнік і адначасова зборнік афарызмаў і крылатых слоў (збераглося 16 асобнікаў).
У [[1575]] князь [[Канстанцін Астрожскі]] запрасіў Федаровіча на службу да сябе, дзе той выконваў абавязкі аканома Дзерманскага манастыра. Каля [[1578]] Астрожскі заснаваў у [[горад Астрог|Астрогу]] друкарню, у якой [[18 чэрвеня]] [[1578]] выйшла новае выданне «Азбукі», дапоўненае ў параўнанні з выданнем [[1574]] паралельнымі грэка-славянскімі тэкстамі, каб дапамагчы вучням авалодаць [[Грэчаская мова|грэчаскай мовай]] (захаваліся 2 асобнікі: у [[Капенгаген]]е і Гоце, [[Германія]]; невялікі яе фрагмент — у Дзяржаўнай Расійскай бібліятэцы ў [[Масква|Маскве]]). У гэтым выданні ўпершыню надрукаваны помнік [[Балгарыя|старажытнабалгарскай]] літаратуры «Аб писменах» [[Чарнарызец Храбр|Чарнарызца Храбра]] пад назвай «Сказание како состави святый Кирил Философ азбуку по языку словеньску». У [[1580]] г. Фёдараў надрукаваў у Астрогу Псалтыр і Новы Запавет элегантным малым фарматам (у «васьмёрку»; збераглося 68 асобнікаў). Кнігу адкрывае прыгожы тытульны аркуш, заключаны ў гравіраваную па дрэве рамку. У тым жа годзе Фёдараў выдаў паказальнік да гэтых кніг: «Кніжку, збор рэчаў самых патрэбных…» — першы ў гісторыі айчыннай бібліяграфіі і дакументалістыкі алфавітна-прадметны паказальнік і адначасова зборнік афарызмаў і крылатых слоў (збераглося 16 асобнікаў).


[[5 мая]] [[1581]] г. у Астрогу лістоўкай Фёдараў надрукаваў «Храналогію» [[Андрэй Рымша|Андрэя Рымшы]] — першы беларускі друкаваны каляндар і першы асобна выдадзены твор беларускай паэзіі (адзіны экзэмпляр зберагаецца ў [[Санкт-Пецярбург]]у). Да [[12 жніўня]] [[1581]] надрукаваў 1-е поўнае выданне славянскай Бібліі кірылічным пісьмом, т. зв. «[[Астрожскую Біблія|Астрожскую Біблію]]» (захавалася 275 экз.). У яе змесце і аздабленні адчуваецца ўплыў выданняў [[Францыск Скарына|Скарыны]]. Арнаментальнае аздабленне Бібліі зроблена таксама пад пэўным уплывам арнаментыкі скарынінскіх выданняў. Прасочваецца тоеснасць і ў некаторых загалоўных літарах (у Дзяржаўнай Расійскай бібліятэцы зберагаецца экзэмпляр гэтай Бібліі, дапоўнены рукапіснымі копіямі прадмоў і пасляслоўяў Бібліі Скарыны).
[[5 мая]] [[1581]] г. у Астрогу лістоўкай Федаровіч надрукаваў «Храналогію» [[Андрэй Рымша|Андрэя Рымшы]] — першы беларускі друкаваны каляндар і першы асобна выдадзены твор беларускай паэзіі (адзіны экзэмпляр зберагаецца ў [[Санкт-Пецярбург]]у). Да [[12 жніўня]] [[1581]] надрукаваў 1-е поўнае выданне славянскай Бібліі кірылічным пісьмом, т. зв. «[[Астрожскую Біблія|Астрожскую Біблію]]» (захавалася 275 экз.). У яе змесце і аздабленні адчуваецца ўплыў выданняў [[Францыск Скарына|Скарыны]]. Арнаментальнае аздабленне Бібліі зроблена таксама пад пэўным уплывам арнаментыкі скарынінскіх выданняў. Прасочваецца тоеснасць і ў некаторых загалоўных літарах (у Дзяржаўнай Расійскай бібліятэцы зберагаецца экзэмпляр гэтай Бібліі, дапоўнены рукапіснымі копіямі прадмоў і пасляслоўяў Бібліі Скарыны).


З [[1582]] г. Фёдараў зноў у Львове. Імкнучыся сабраць сродкі на адкрыццё новай друкарні, Фёдараў адліваў [[Гармата|гарматы]], вынайшаў шматствольную [[Марціра|марціру]] з узаемазаменнымі часткамі.
З [[1582]] г. Федаровіч зноў у Львове. Імкнучыся сабраць сродкі на адкрыццё новай друкарні, Федаровіч адліваў [[Гармата|гарматы]], вынайшаў шматствольную [[Марціра|марціру]] з узаемазаменнымі часткамі.


У [[1583]] г. ён пабываў у [[Кракаў|Кракаве]], [[Вена|Вене]] і, магчыма, у [[Дрэздэн]]е. Захаваўся ліст Фёдарава да саксонскага курфюрста Аўгуста, напісаны з Вены [[23 ліпеня]] [[1583]]. У канцы [[1583]] Фёдараў вернуўся ў Львоў, дзе захварэў і памёр. Пахаваны ў Ануфрыеўскім манастыры. На яго надмагільнай пліце, якая захоўвалася да [[1883]], быў выбіты надпіс: «''Друкар кніг дагэтуль нябачаных''».
У [[1583]] г. ён пабываў у [[Кракаў|Кракаве]], [[Вена|Вене]] і, магчыма, у [[Дрэздэн]]е. Захаваўся ліст Федаровіча да саксонскага курфюрста Аўгуста, напісаны з Вены [[23 ліпеня]] [[1583]]. У канцы [[1583]] Федаровіч вернуўся ў Львоў, дзе захварэў і памёр. Пахаваны ў Ануфрыеўскім манастыры. На яго надмагільнай пліце, якая захоўвалася да [[1883]], быў выбіты надпіс: «''Друкар кніг дагэтуль нябачаных''».


== Дзейнасць ==
== Дзейнасць ==
Радок 58: Радок 58:


=== Азбука 1578<ref>Grasshoff, H., Simmons, L.S.G. Iwan Fedorovs griechisch-russisch/kirchenslawishees Lesebuch von 1578 und der Gothaer Bukvar' von 1578—1580. — Berlin, 1969</ref> ===
=== Азбука 1578<ref>Grasshoff, H., Simmons, L.S.G. Iwan Fedorovs griechisch-russisch/kirchenslawishees Lesebuch von 1578 und der Gothaer Bukvar' von 1578—1580. — Berlin, 1969</ref> ===
Іван Фёдараў ўпершыню публікуе на яго старонках выдатны помнік старой балгарскай літаратуры — «Сказание, како состави святый Кирил Философ азбуку по языку словеньску и книги преведе от греческих на словеньский язык», шырока вядомае як «Паданне» Чорнарызца Храбра, якое шматбакова вывучана балгарскім даследчыкам Куё Куевым<ref>Куев, К. М. Черноризец храбр. — София, 1967; Сказания о начале славянской письменности. — М., 1981.</ref>. У Азбуцы ўпершыню ва ўсходнеславянскай кнізе друкуюцца паралельныя грэка-славянскія тэксты. Таксама упершыню з'яўляецца мастацка сфармаваны і адасоблены тытульны ліст.
Іван Федаровіч ўпершыню публікуе на яго старонках выдатны помнік старой балгарскай літаратуры — «Сказание, како состави святый Кирил Философ азбуку по языку словеньску и книги преведе от греческих на словеньский язык», шырока вядомае як «Паданне» Чорнарызца Храбра, якое шматбакова вывучана балгарскім даследчыкам Куё Куевым<ref>Куев, К. М. Черноризец храбр. — София, 1967; Сказания о начале славянской письменности. — М., 1981.</ref>. У Азбуцы ўпершыню ва ўсходнеславянскай кнізе друкуюцца паралельныя грэка-славянскія тэксты. Таксама упершыню з'яўляецца мастацка сфармаваны і адасоблены тытульны ліст.


=== Псалтыр и Новы запавет 1580<ref>Ісаєвич, Я. Д. Першодрукар Іван Федоров і виникнення друкарства на Україні. — Львів, 1975. — С. 85—90; Немировский, Е. Л. Начало книгопечатания на Украине: Иван Федоров. — М., 1964. — С. 113—124.</ref> ===
=== Псалтыр и Новы запавет 1580<ref>Ісаєвич, Я. Д. Першодрукар Іван Федоров і виникнення друкарства на Україні. — Львів, 1975. — С. 85—90; Немировский, Е. Л. Начало книгопечатания на Украине: Иван Федоров. — М., 1964. — С. 113—124.</ref> ===

Версія ад 09:53, 19 красавіка 2016

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Федаровіч.
Іван Федаровіч
ст.-слав: Їѡаннъ
Шранява
Шранява
Род дзейнасці друкар, кнігадрукар, выдавец
Дата нараджэння каля 1520
Месца нараджэння
Дата смерці 15 снежня 1583(1583-12-15)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Веравызнанне праваслаўе і Праваслаўная Царква
Альма-матар
Аўтограф Выява аўтографа
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Аўтограф І. Федаровіча, лацінамоўны ліст да саксонскага курфюрста (23.7.1583)

Іван Федаровіч (1510?, Петкавічы?[2] — 16 снежня 1583, Львоў) — сярэдневяковы ўсходнееўрапейскі друкар. Лічыцца пачынальнікам друкарскай справы ў Маскоўскай дзяржаве і, такім чынам, у Расіі. Быў настаўнікам друкара Грыня Іванавіча.

Біяграфія

Месца яго нараджэння невядома, але, зыходзячы з геральдычнай трактоўкі друкарскага знака Федаровіча, некаторыя навукоўцы лічаць, што ён паходзіць дробнай заходнебеларускай або палеска-падляшскай шляхты, падпісваўся родавым гербам Рагозаў «Шранява»[2]. Паводле некаторых звестак, вучыўся ў Кракаўскім універсітэце, дзе ў 1532 годзе атрымаў ступень бакалаўра[2]. Існуе гіпотэза аб нараджэнні Івана Фёдарава на тэрыторыі сучаснага Вілейскага раёна[3]. Друкарскай справе вучыўся, відаць, у ананімнай друкарні ноўгарадскага святара Сільвестра (1553—1563)[2].

Друкарская дзейнасць у Маскве

У 1550-я гады працаваў у т. зв. ананімнай друкарні ў Маскве. З 19 красавіка 1563 да 1 сакавіка 1564 разам з Пятром Мсціслаўцам выдаў у Маскве першую дакладна датаваную расійскую друкаваную кнігу «Апостал» (захаваўся 61 асобнік). Рыхтуючы яе да выдання, першадрукары правялі вялікую тэксталагічную і рэдактарскую работу, аб чым сведчыць Сымон Будны ў прадмове да Новага Запавету (Лоск, 1574). 48 заставак гэтай кнігі, надрукаваных з 20 дошак, 22 буквіцы і іншыя друкарскія аздабленні вызначаюцца высокім мастацкім майстэрствам і працягваюць традыцыі арнаментальнага ўбранства старажытнарускіх рукапісных кніг школы Феадосія Ізографа. Перапрацаваўшы арнаментальныя прыёмы гэтай школы, Фёдараў (Федаровіч) і Мсціславец стварылі т. зв. старадрукарскі стыль, які потым атрымаў вялікае пашырэнне ў мастацкім аздабленні друкаваных і рукапісных кніг. Шрыфт «Апостала», які выкарыстоўваў Фёдараў (Федаровіч) і ў іншых сваіх выданнях, створаны на аснове маскоўскага паўустава канца XV — пач. XVI стагоддзяў.

29 верасня і 29 кастрычніка 1565 Фёдараў (Федаровіч) і Мсціславец выпусцілі ў Маскве 2 выданні «Часоўніка» (зберагліся 6 асобнікаў) — кнігі для пачатковага навучання грамаце.

Выгнанне з Масквы. Кнігадрукарства ў Беларусі

У 1566 з-за ганенняў з боку рэакцыйных расійскіх свецкіх і царкоўных колаў Фёдараў (Федаровіч) і Мсціславец пакінулі Маскву і накіраваліся ў Беларусь. Новую друкарню яны заснавалі ў Заблудаве каля Беластока (зараз Падляскае ваяводства ў Польшчы) у маёнтку гетмана Вялікага Княства Літоўскага Рыгора Хадкевіча. У Заблудаўскай друкарні ў 1568—1569 імі надрукавана «Евангелле вучыцельнае» (захаваліся 44 экз.) — зборнік гутарак і павучанняў з тлумачэннем евангельскіх тэкстаў. У ім змешчана таксама «Слова на Ушэсце» Кірылы Тураўскага — першы друкаваны помнік старажытнай усходнеславянскай літаратуры. На адвароце тытульнага аркуша кнігі ў тэхніцы ксілаграфіі змешчаны герб Хадкевіча. Потым гэта кніга неаднаразова перавыдавалася ў Беларусі. Пасля ад'езду Мсціслаўца ў Вільню Федаровіч надрукаваў у Заблудаве ў 1569—1570 Псалтыр з Часаслоўцам (зберагліся 3 асобнікі). У канцы гэтай кнігі змешчана Пасхалія ў табліцах. Складаючы яе, Федаровіч, відаць, выкарыстаў Пасхалію з «Малой падарожнай кніжкі» Францыска Скарыны, выдадзенай каля 1522 у Вільні.

Пераезд у Львоў

Паколькі Хадкевіч рашыў спыніць выдавецкую дзейнасць, Федаровіч у канцы 1572 — пачатку 1573 пераехаў у Львоў і заснаваў там першую на Украіне друкарню, дзе ў 1574 выдаў першую ўкраінскую дакладна датаваную друкаваную кнігу «Апостал» (захавалася 97 асобнікаў, што сведчыць пра вялікі першапачатковы тыраж кнігі). Гэта кніга была паўторам маскоўскага выдання 1564 з даданнем некаторых уступных тэкстаў і пасляслоўяў «Повесть… откуду начася и како сверится друкарня сия». Гэта пасляслоўе — першы друкаваны твор рускай мемуарнай літаратуры. У кнізе змешчаныя 3 гравюры, кожная на старонку: герб Хадкевіча, выява апостала Лукі, геральдычная кампазіцыя з гербам горада Львова і друкарскім знакам Фёдарава.

У тым жа 1574 г. Федаровіч надрукаваў у Львове «Азбуку» («Буквар») — першы друкаваны рускі падручнік з практыкаваннямі для навучання грамаце, прыкладамі спражэння дзеясловаў, скланення назоўнікаў і прыметнікаў, выкарыстання «прасодый» (узоры выкарыстання над- і падрадковых знакаў). Кнігу завяршаюць тэксты для замацавання і развіцця навыкаў чытання і пісьма, т. зв. тлумачальная азбука, шырока вядомыя малітвы. Урыўкі з біблейскіх кніг у «Азбуцы» падабраны так, што яны фармулююць мэтанакіраваную гуманістычную праграму пачатковай школьнай адукацыі (адзін экзэмпляр гэтай кнігі захоўваецца ў бібліятэцы Гарвардскага ўніверсітэта, ЗША, другі — у Лондане).

На службе Канстанціна Астрожскага

У 1575 князь Канстанцін Астрожскі запрасіў Федаровіча на службу да сябе, дзе той выконваў абавязкі аканома Дзерманскага манастыра. Каля 1578 Астрожскі заснаваў у Астрогу друкарню, у якой 18 чэрвеня 1578 выйшла новае выданне «Азбукі», дапоўненае ў параўнанні з выданнем 1574 паралельнымі грэка-славянскімі тэкстамі, каб дапамагчы вучням авалодаць грэчаскай мовай (захаваліся 2 асобнікі: у Капенгагене і Гоце, Германія; невялікі яе фрагмент — у Дзяржаўнай Расійскай бібліятэцы ў Маскве). У гэтым выданні ўпершыню надрукаваны помнік старажытнабалгарскай літаратуры «Аб писменах» Чарнарызца Храбра пад назвай «Сказание како состави святый Кирил Философ азбуку по языку словеньску». У 1580 г. Фёдараў надрукаваў у Астрогу Псалтыр і Новы Запавет элегантным малым фарматам (у «васьмёрку»; збераглося 68 асобнікаў). Кнігу адкрывае прыгожы тытульны аркуш, заключаны ў гравіраваную па дрэве рамку. У тым жа годзе Фёдараў выдаў паказальнік да гэтых кніг: «Кніжку, збор рэчаў самых патрэбных…» — першы ў гісторыі айчыннай бібліяграфіі і дакументалістыкі алфавітна-прадметны паказальнік і адначасова зборнік афарызмаў і крылатых слоў (збераглося 16 асобнікаў).

5 мая 1581 г. у Астрогу лістоўкай Федаровіч надрукаваў «Храналогію» Андрэя Рымшы — першы беларускі друкаваны каляндар і першы асобна выдадзены твор беларускай паэзіі (адзіны экзэмпляр зберагаецца ў Санкт-Пецярбургу). Да 12 жніўня 1581 надрукаваў 1-е поўнае выданне славянскай Бібліі кірылічным пісьмом, т. зв. «Астрожскую Біблію» (захавалася 275 экз.). У яе змесце і аздабленні адчуваецца ўплыў выданняў Скарыны. Арнаментальнае аздабленне Бібліі зроблена таксама пад пэўным уплывам арнаментыкі скарынінскіх выданняў. Прасочваецца тоеснасць і ў некаторых загалоўных літарах (у Дзяржаўнай Расійскай бібліятэцы зберагаецца экзэмпляр гэтай Бібліі, дапоўнены рукапіснымі копіямі прадмоў і пасляслоўяў Бібліі Скарыны).

З 1582 г. Федаровіч зноў у Львове. Імкнучыся сабраць сродкі на адкрыццё новай друкарні, Федаровіч адліваў гарматы, вынайшаў шматствольную марціру з узаемазаменнымі часткамі.

У 1583 г. ён пабываў у Кракаве, Вене і, магчыма, у Дрэздэне. Захаваўся ліст Федаровіча да саксонскага курфюрста Аўгуста, напісаны з Вены 23 ліпеня 1583. У канцы 1583 Федаровіч вернуўся ў Львоў, дзе захварэў і памёр. Пахаваны ў Ануфрыеўскім манастыры. На яго надмагільнай пліце, якая захоўвалася да 1883, быў выбіты надпіс: «Друкар кніг дагэтуль нябачаных».

Дзейнасць

Выдаў, між іншага, «Апостал» (1563, у Маскве, разам з Пятром Мсціслаўцам), Евангелле Вучыцельнае (сакавік 1569, у Заблудаве, разам з П. Мсціслаўцам), граматыку-буквар (1574, у Львове), каляндар-паэму Андрэя Рымшы «Храналогія» (1580), «Астрожскую біблію» (1581), «Лексіс з талкаваннем славенскіх моў проста» (у тлумачальнай частцы змешчаны беларускі корпус лексікі) і інш.

Азбука 1578[4]

Іван Федаровіч ўпершыню публікуе на яго старонках выдатны помнік старой балгарскай літаратуры — «Сказание, како состави святый Кирил Философ азбуку по языку словеньску и книги преведе от греческих на словеньский язык», шырока вядомае як «Паданне» Чорнарызца Храбра, якое шматбакова вывучана балгарскім даследчыкам Куё Куевым[5]. У Азбуцы ўпершыню ва ўсходнеславянскай кнізе друкуюцца паралельныя грэка-славянскія тэксты. Таксама упершыню з'яўляецца мастацка сфармаваны і адасоблены тытульны ліст.

Псалтыр и Новы запавет 1580[6]

Зноскі

  1. ↑ https://web.archive.org/web/20190505105116/https://lia.lvivcenter.org/uk/objects/st-onuphrius-church/
  2. ↑ а б в г Біяграфічныя звесткі, пададзеныя ў В. Русакевіч. Старабеларускія граматыкі, 2001.
  3. ↑ Першадрукар Іван Фёдараў нарадзіўся на Вілейшчыне //«Рэгіянальная газета»
  4. ↑ Grasshoff, H., Simmons, L.S.G. Iwan Fedorovs griechisch-russisch/kirchenslawishees Lesebuch von 1578 und der Gothaer Bukvar' von 1578—1580. — Berlin, 1969
  5. ↑ Куев, К. М. Черноризец храбр. — София, 1967; Сказания о начале славянской письменности. — М., 1981.
  6. ↑ Ісаєвич, Я. Д. Першодрукар Іван Федоров і виникнення друкарства на Україні. — Львів, 1975. — С. 85—90; Немировский, Е. Л. Начало книгопечатания на Украине: Иван Федоров. — М., 1964. — С. 113—124.

Літаратура

Спасылкі


Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Іван_Фёдараў&oldid=2311069"